Συνέντευξη του καθηγητή Ιστορίας του ΕΚΠΑ Γ. Μαυρογορδάτου στην «Πρωινή»: «Η Δίκη των έξι υπονόμευσε τη Δημοκρατία»
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γ. Μαυροκορδάτος αναλύει στην «Πρωινή» τις επιπτώσεις της και απαντά στο ερώτημα αν μπορούσε να αποτραπεί η Μικρασιατική Καταστροφή
Η Δίκη των Έξι παραμένει ακόμα και σήμερα ένα ιστορικό γεγονός που προκαλεί ατέρμονες συζητήσεις, αφού οι επιπτώσεις της στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου ήταν ορατές και σημαντικές.
Ο Καθηγητής Νεοελληνικής Ιστορίας, Γιώργος Μαυρογορδάτος, ο οποίος θεωρείται εκ των κορυφαίων –αν όχι ο κορυφαίος- ιστορικών όσον αφορά την ιστορική περίοδο του Εθνικού Διχασμού και της Μικρασιατικής Καταστροφής, δέχθηκε να μας απαντήσει σε ορισμένα ερωτήματα όσον αφορά τη Δίκη των Έξι και σχετικά με το αν τελικά μπορούσε να αποτραπεί η Μικρασιατική Καταστροφή.
Συνέντευξη στον Παναγιώτη Φωτεινόπουλο
Η Δίκη των Έξι είναι ένα ιστορικό γεγονός που προκαλεί έριδες και διαμάχες μεταξύ των απογόνων των πρωταγωνιστών εκείνης της εποχής, ιστορικών αλλά και απλών πολιτών, ανάλογα με την πολιτική και ιδεολογική τους τοποθέτηση. Ποια είναι η δική σας η γνώμη;
Για τους απογόνους είναι εύλογο να νοιάζονται και να πονάνε για τη μοίρα των προγόνων τους και την υστεροφημία τους. Χρειάζεται να το δει κανείς αποστασιοποιημένα το γεγονός, το οποίο δεν έχει μόνο μία όψη αλλά πολλές όψεις. Από στενά νομική άποψη επρόκειτο για παρωδία δίκης γιατί το δικαστήριο δεν ήταν κανονικό δικαστήριο και οι κατηγορίες που στήθηκαν με βάση το προϋπάρχον ποινικό δίκαιο, δεν έστεκαν. Θα ήταν προτιμότερο όσοι οργάνωσαν τη δίκη, να είχαν αποδεσμευτεί από την προϋπάρχουσα νομοθεσία, όπως ήδη το έκαναν με έκτακτο επαναστατικό στρατοδικείο, και να μην κολλήσουν στις παλιές διατάξεις. Από την άλλη μεριά,όμως, υπήρχε μια τεράστια ευθύνη για μια τεράστια καταστροφή και είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι αυτή η τεράστια ευθύνη θα μπορούσε να περάσει χωρίς συνέπειες. Η εκτέλεση των Έξι, όσο άγρια κι αν υπήρξε, είχε όπως φαίνεται άμεσο αποτέλεσμα, με την έννοια ότι τρομοκράτησε τους πάντες και επέτρεψε αφενός να αποτραπούν χειρότερα, διότι υπήρχε διάθεση εκ μέρους ορισμένων ακραίων αξιωματικών ιδίως να προβούν σε περισσότερες εκτελέσεις και χωρίς δίκη και αφετέρου επέτρεψε την ανασυγκρότηση του στρατού στον Έβρο.
Ποιες ήταν οι πολιτικές επιπτώσεις της Δίκης;
Μακροπρόθεσμα είχε αρνητικές συνέπειες. Η μία είναι πιο γνωστή, ότι τροφοδότησε την παράταση του Εθνικού Διχασμού. Στο βιβλίο μου λέγεται ακριβώς «Μετά το 1922: Η παράταση του Εθνικού Διχασμού», που οφείλεται κατά μέγα μέρος στην εκτέλεση των έξι. Είχε όμως και μία άλλη συνέπεια, την οποία δεν έχουμε επαρκώς εκτιμήσει, ότι η καταδίκη και η εκτέλεση “φόρτωσαν: την ευθύνη για την καταστροφή σε πολιτικούς και απήλλαξαν τους στρατιωτικούς, με μόνη εξαίρεση τον Χατζηανέστη, ο οποίος δεν ήταν αντιπροσωπευτικός των αξιωματικών. Έτσι υπονόμευσε μακροπρόθεσμα τη δημοκρατία, όπως και στη Γερμανία. Βγήκαν από μία επονείδιστη ήττα οι στρατιωτικοί με το γόητρό τους ακέραιο, έχοντας ρίξει την ευθύνη αποκλειστικά σε πολιτικούς. Μακροπρόθεσμα ήταν αρνητικό, με συνέπεια τη στρατοκρατία στον Μεσοπόλεμο.
Σε αντίθεση με την Επανάσταση του 1821, που αφορά τη διαχείριση της νίκης, το 1922 αφορά τη διαχείριση της ήττας. Πόσο εύκολο είναι, 100 χρόνια μετά, να προσεγγίσουμε με νηφαλιότητα τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της εποχής;
Είναι δύσκολο να τα προσεγγίσουμε με νηφαλιότητα, διότι εύλογα υπάρχει αυτή η μυθολογία για τις χαμένες πατρίδες, με την έννοια ότι υποκρύπτεται η βεβαιότητα πως θα μπορούσαν οι ελληνικοί πληθυσμοί να μείνουν εσαεί στα εδάφη αυτά. Λησμονούμε ότι χαμένες πατρίδες είχαν και οι Τούρκοι, οι οποίοι έφυγαν από την Ελλάδα και τα υπόλοιπα Βαλκάνια και πήγαν στη Μικρά Ασία. Κατά συνέπεια, το να μην υπάρχουν χαμένες πατρίδες ούτε για τους μεν ούτε για τους δε, θα σήμαινε να παραμείνει η κατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με ανάμεικτους πληθυσμούς και από δω και από την άλλη μεριά του Αιγαίου. Άρα αυτό είναι ένα μεγάλο εμπόδιο στο να αναγνωρίσουμε ότι αργά ή γρήγορα ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας θα είχε διαρρεύσει, όχι με τόσο άγριο, βίαιο και απότομο τρόπο, αλλά πάντως θα είχε σταδιακά διαρρεύσει.
Μπορούσε να αποτραπεί η Μικρασιατική Καταστροφή;
Το να αποκτήσει η Ελλάδα εσαεί ένα κομμάτι της Μικράς Ασίας, πρέπει να θεωρηθεί ανέφικτο, διότι ακόμα κ αν είχε κρατηθεί η ελληνική στρατιωτική παρουσία μερικά χρόνια, πάλι στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τα πράγματα θα είχαν ξανατεθεί, το αργότερο τότε. Αυτό που μπορούσε να είχε γίνει, θα ήταν η απαγκίστρωση να συμβεί με τρόπο σταδιακό, ομαλό, οργανωμένο και με διαπραγμάτευση. Με τον πιο απλό τρόπο που μπορώ να το πω, η ανταλλαγή των πληθυσμών που έγινε μετά την Καταστροφή,μπορούσε να είχε γίνει πριν και χωρίς την Καταστροφή.
