Πάνω από 4.500 ψυχές απογράφησαν στην Ηλεία πριν από 99 χρόνια!
Αναστατική έκθεση της ΕΣΛΣΤΑΤ για την Απογραφή των προσφύγων από την Μ. Ασία στην Ελλάδα το 1923
- Ο Πύργος δέχθηκε το μεγαλύτερο προσφυγικό κύμα- Οι πρώτοι συνοικισμοί
Γράφει η Ελένη Παπαδοπούλου
Μικρασία 1922 και ο Ελληνισμός ξεριζώνεται από τις πατρογονικές εστίες,, σφαγιάζεται, εξανδραποδίζεται. Το τεράστιο καραβάνι της προσφυγιάς ξεκινά το μακρύ του δρόμο για τη νέα πατρίδα κάτω από άθλιες συνθήκες, και κακουχίες, βιώνοντας την εξαθλίωση, την ένδεια και την απειλή του θανάτου και πάνω από ένα εκατομμύρια άνθρωποι φτάνουν στην Ελλάδα. Για την ακρίβεια ο αριθμός των προσφύγων που έφτασαν τότε στη χώρα, υπολογίζεται σε 1.200.000 ψυχές. Η γενιά που ‘ζησε το χαμό, πάει έφυγε. Οι επόμενες γενιές οφείλουν να μαθαίνουν από την Ιστορία, να θυμούνται από τις διηγήσεις και να κρίνουν αθώους και φταίχτες Η Ελλάδα του 2022, 100 χρόνια μετά την Μικρασιατική καταστροφή έχει ηθική υποχρέωση τουλάχιστον να μην ξεχάσει.
Η ΕΛΣΤΑΤ ( Ελληνική Στατιστική Αρχή) με αφορμή την συμπλήρωση των 100 χρόνων από την Μικρασιατική καταστροφή, παρουσιάζει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Αναστατική έκθεση για την απογραφή προσφύγων που διενεργήθηκε το 1923 στην Ελλάδα, ανά Περιφέρεια και ανά νομό, με βάση την τότε αρχιτεκτονική και χωροταξική κατανομή της Αυτοδιοίκησης. Σκοπός της έκδοση αυτής, είναι η περιγραφή των αποτελεσμάτων και του τρόπου διεξαγωγής της Απογραφής του 1923 και της μετέπειτα καταγραφής τους στο 1928. Βεβαιως η καταγραφή αυτή δεν είναι πλήρης, η εικόνα των προσφύγων διαφοροποιήθηκε κυρίως με τις μεταβολές του πληθυσμού και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους.
Το σύνολο των προσφύγων που απογράφηκαν σε όλη την Ελλάδα το 1923, ήταν 786.431, εκ των οποίων 351.313 άνδρες και 435.118 γυναίκες. Ο μεγαλύτερος, δαριθμός προσφύγων απογράφηκε στη Γενική Διοίκηση Θεσσαλονίκης, πιο συγκεκριμένα 162.418 άτομα και στο γεωγραφικό διαμέρισμα Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, με 158.076 πρόσφυγες να φτάνουν από τα παράλια. Το σύνολο των προσφύγων που απογράφηκαν το 1928 ήταν 1.069.957 αποτελούσαν το 17,2% του πληθυσμού της Χώρας. Μάλιστα όπως επισημαίνεται, συνεκτιμώντας την ολοκλήρωση της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, τα στοιχεία της απογραφής του 1928, αναφορικά με τους πρόσφυγες είναι πιο αντιπροσωπευτικά και πλήρη σε σχέση με την Απογραφή Προσφύγων του 1923.
4530 πρόσφυγες απογράφησαν στην Ηλεία το 1923
Οι πρόσφυγες της Μ. Ασίας που απογράφησαν το πρώτο δεκαήμερο του 1923 , με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ ανά διοικητική περιφέρεια ανά νομό, ήταν 4.530 πρόσφυγες (1.992 άντρες και 2.538γυναίκες) από την Μικρά Ασία, στην επαρχία Ηλείας 4.526 (1.992 άντρες και 2.534 γυναίκες) και στην Επαρχία Ολυμπίας 4 (και οι 4 γυναίκες) . Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το 1923 που διενεργήθηκε η απογραφή, η Ηλεία ήταν διαμοιρασμένη στον Νομό Αχαΐας και Ήλιδας η Επαρχία Ηλείας και στο Νομό Μεσσηνίας η Επαρχία Ολυμπίας.
Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν τότε στην Ηλεία αποτέλεσαν το 3,48% του συνολικού πληθυσμού του νομού που με βάση την απογραφή του 1928 είχε 130.201 άτομα πληθυσμό.
Ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζει η εικόνα της «γεωγραφίας» της εγκατάστασης των προσφύγων στην Ηλεία, αφού το μεγαλύτερο προσφυγικό κύμα δέχθηκε ο τότε δήμος Λετρίνων ( Πύργος) με 1567 άτομα ( 734 άνδρες και 833 γυναίκες) και στην συνέχεια η Αμαλιάδα με 643 άτομα ( 288 άνδρες και 355 γυναίκες). Ακολουθεί ο Κάμπος, Λεχαινά 143, Ανδραβίδα 138, Γαστούνη 130 κ.ο.κ όπου οι πρόσφυγες μοιράζονται σε όλο το νομό με τον κύριο όγκο του προσφυγικού πληθυσμού να εγκαθίσταται αρχικά στα δύο μεγαλύτερα αστικά κέντρα της εποχής, τον Πύργο και την Αμαλιάδα, αλλά και στα χωριά περιξ αυτών.
Στον Πύργο εγκαταστάθηκε ο μεγαλύτερος προσφυγικός πληθυσμός
Όσοι από τους πρόσφυγες παρέμειναν στον Πύργοεγκαταστάθηκαν σε δύο συνοικισμούς, στον λεγόμενο “Ανατολικό”, όπου βρίσκεται σήμερα το Γ’ Λύκειο Πύργου και στον “Δυτικό”, ο οποίος ονομάστηκε Προσφυγικός Συνοικισμός Αγίου Διονυσίου.
Το 1925, ο δημοσιογράφος Μιχαήλ Ροδάς, περιγράφει σε ανταπόκρισή του προς την εφημερίδα Ελεύθερον Βήμα ( σύμφωνα με μια έρευνα του Ανδρέα Μπαλτά), την άθλια κατάσταση των προσφύγων που είχαν συρρεύσει στην πόλη του Πύργου. Σύμφωνα με το Ροδά, 32 οικογένειες από το Νεοχώριο Νικομήδειας, δηλαδή 114 άτομα, έμεναν στις πρώην φυλακές Μυλωνόπουλου. Στις αποθήκες Μανωλόπουλου εγκαταστάθηκαν 26 οικογένειες, δηλαδή 112 άτομα. Στο ξενοδοχείο Βακαλόπουλου διέμεναν 18 οικογένειες, που αριθμούσαν 80 άτομα. Στο οίκημα Γιαννέλη διέμεναν 11 αρμενικές οικογένειες, στο σύνολο 65 άτομα. Στο οίκημα Γκάβα 15 οικογένειες, που αποτελούνταν από 58 άτομα. Στις οικοδομές Παπαχριστόπουλου 8 οικογένειες, δηλαδή 40 άτομα. Στου Θεόδωρου Δούρου 7 οικογένειες, αποτελούμενες από 30 άτομα. Σε διάφορα επιταγμένα δωμάτια της πόλης 10 οικογένειες, αποτελούμενες από 58 άτομα. Στο Κατάκολο ζούσαν 12 οικογένειες, που αριθμούσαν 59 άτομα, κυρίως γυναίκες. Σε διάφορα χωριά του Πύργου είχαν εγκατασταθεί 189 οικογένειες, που αποτελούνταν από 1108 άτομα. Και τέλος, μέσα στην πόλη του Πύργου διέμεναν επί πληρωμή 99 οικογένειες, που αριθμούσαν 685 άτομα. Ο Ροδάς ανεβάζει τον αριθμό των προσφύγων του Πύργου στα 2409 άτομα, συνολικά 427 οικογένειες. Αρκετές από αυτές τις οικογένειες είχαν βρει εργασία στο καπνεργοστάσιο Καραβασίλη, στις αποθήκες σταφίδας και στα χωράφια.
Στην πορεία ωστόσο των χρόνων καθώς το 1922 συντελέστηκε μια από τις μεγαλύτερες μετακινήσεις πληθυσμών του 20ού αιώνα που, εκτός των άλλων, προκάλεσε ανακατατάξεις και διαμόρφωσε σε πολλά επίπεδα το σύγχρονο Ελληνικό κράτος, οι συνθήκες άλλαξαν, άλλοι παρέμειναν και ενσωματώθηκαν στον αρχικό τόπο εγκατάστασης τους ( μεταξύ αυτών και στην Ηλεία) και άλλοι ρίζωσαν σε άλλες περιοχές, δημιούργησαν προσφυγικούς συνοικισμούς , έλαβαν τον προσφυγικό κλήρο, και προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια νέα ζωή, μακριά από τις χαμένες αλλά αλησμόνητες πατρίδες…