Ο Παπαφλέσσας της Εθνικής Αντίστασης στο Μοριά
59 χρόνια (13 Νοεμβρίου 1963) από το θάνατο του Μητροπολίτη Ηλείας Αντώνιου
Του Περικλή Καπετανόπουλου ιστορικού- συγγραφέα
Αναμφισβήτητα, ο ρόλος του Μητροπολίτη Αντώνιου στα χρόνια της Κατοχής (1941-1944) στάθηκε καταλυτικός για την εξέλιξη των πραγμάτων στην Πελοπόννησο. Στα βουνά του Μοριά αντηχούσε από το 1942 η φωνή της Λευτεριάς, το αντάρτικο ντουφέκι απαντούσε στο κάλεσμα των καριοφιλιών του 1821.
Ο Μητροπολίτης Ηλείας και Ωλένης, ήταν μια φωτεινή εξαίρεση ανάμεσα στην υποταγμένη στους κατακτητές εκκλησιαστική ιεραρχία της εποχής του.
Το 1918-22 υπηρέτησε ως στρατιωτικός ιερέας. Συμμετείχε στην εκστρατεία της Μικράς Ασίας και τιμήθηκε με το “Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας” και τον “Χρυσούν Σταυρόν του Φοίνικος”.. Αποχώρησε από τους τελευταίους από την γη της Ιωνίας με το Σύνταγμα του Πλαστήρα.
Χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Ηλείας το 1922 και στις 30 Μαρτίου 1923 ενθρονίστηκε στον Μητροπολιτικό Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Πύργου.
Οι από άμβωνος πύρινοι λόγοι του ξεσήκωναν ρίγη πατριωτισμού στο πολυπληθές εκκλησίασμα. Ήταν ένας πραγματικός “Παπαφλέσσας της Κατοχής”, σε αντίθεση με την μεγάλη πλειονότητα των επισκόπων, οι οποίοι την περίοδο εκείνη τάχθηκαν στο πλευρό των κατακτητών και των συνεργατών τους. Ο φωτισμένος δεσπότης Αντώνιος προσχώρησε στην Εθνική Αντίσταση, πράξη σπάνια για ιεράρχη.
Πράγματι, οι περισσότεροι Ιεράρχες στάθηκαν απέναντι κι όχι στο πλάι του λαού, σ’ εκείνες τις δύσκολες στιγμές. Μητροπολίτες, όπως ο Ιωαννίνων Σπυρίδων Βλάχος, ο Σερρών Κωνσταντίνος, ο Καστοριάς Νικηφόρος, ο Φθιώτιδας Αμβρόσιος, ο Κασσανδρείας Ειρηναίος κι άλλοι, συνεργάζονταν με τους κατακτητές και καλούσαν το λαό να πειθαρχήσει σ’ αυτούς, διακρινόμενοι ταυτόχρονα και για τα αντιΕΑΜικά και αντικομμουνιστικά κηρύγματά τους.
Υπήρξαν, όμως, και λαμπρές εξαιρέσεις. Εκτός από τον Ηλείας Αντώνιο και ο Μητροπολίτης Κοζάνης και Σερβίων Ιωακείμ οργανώθηκε στο ΕΑΜ και εξελέγη εθνοσύμβουλος. Αλλά και άλλοι, όπως οι Μητροπολίτες Σάμου και Ικαρίας Ειρηναίος, Χίου Ιωακείμ Στρουμπής, Χαλκίδας Γρηγόριος, Αττικής Ιάκωβος, Βόλου Ιωακείμ, Δρυινουπόλεως και Κονίτσης Δημήτριος, Λάρισας και Ελασσόνας Καλλίνικος, καθώς και ο επίσκοπος Μηθύμνης Διονύσιος, βοήθησαν με πολλούς και διάφορους τρόπους τον αγώνα του ΕΑΜ.
Στις 25 Μαρτίου του 1944, ο Μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος δημοσίευσε στην εφημερίδα “ΠΑΤΡΙΣ” Πύργου ένα κείμενο που αναφερόταν στην Επέτειο του 1821, ωστόσο το νόημα ήταν επαναστατικό. Αναφερόταν στην ανάγκη να ακούσουν οι Έλληνες την εγερτήρια κραυγή του Ρήγα Φεραίου που εμψύχωσε του προγόνους μας το 1821.
Από την προηγούμενη ημέρα, έφυγε κρυφά από τον Πύργο για την Αρχαία Ολυμπία, σε συνεννόηση με το ΕΑΜ και τάχθηκε στο πλευρό των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Ανήμερα της Εθνικής Επετείου, ευλόγησε τα όπλα των αγωνιστών του νέου ’21 και παρακολούθησε παρέλαση τμήματος του 12ου Συνάγματος του ΕΛΑΣ. Το ΕΑΜ τον εξέλεξε εθνοσύμβουλο, μέλος της αντιπροσωπείας της Πελοποννήσου που πήρε μέρος στις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης των Κορυσχάδων τον Μάϊο του 1944.
Στις 30 Απριλίου 1944, η Νομαρχιακή Επιτροπή Μεσσηνίας χαιρέτισε την ανακήρυξη του Μητροπολίτη Αντωνίου σε Αρχηγό του ΕΑΜ Πελοποννήσου. Η απόφαση στο πρωτότυπό της βρίσκεται στο ιστορικό αρχείο του ΚΚΕ.
Η καθαίρεση του από την Ιερά Σύνοδο και η μετά θάνατον αναγνώριση
Μετά την Συμφωνία της Βάρκιζας, η Ιερά Σύνοδος τον καθαίρεσε από Μητροπολίτη Ηλείας και του αφαίρεσε κάθε πόρο ζωής, αξιοποιώντας για τη δίωξή του έναν από τους τελευταίους νόμους των κατοχικών κυβερνήσεων για τους «αγνώστου διαμονής αρχιερείς» (Ν. 1527, ΦΕΚ αρ. 138,10.7.44) με τις οποίες οι κυβερνήσεις των δοσιλόγων εξομοίωναν τους μητροπολίτες οι οποίοι προτίμησαν να ενταχθούν στην Εθνική Αντίσταση κατά του κατακτητή, με ιεράρχες που εγκατέλειψαν το ποίμνιό τους (Σιδηροκάστρου Βασίλειος, Φθιώτιδος Αμβρόσιος κ.ά.) και προτίμησαν να περάσουν τις «δύσκολες ημέρες» στη σιγουριά της Αθήνας. Το “έγκλημα” του ήταν η συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση. Εγκαταστάθηκε στο Αιγάλεω, κοντά στην οικογένεια του όπου λειτουργούσε μέχρι το θάνατό του, το 1963.
Το Δημοτικό Συμβούλιο Αιγάλεω μετονόμασε την οδό Θεμιστοκλέους όπου βρισκόταν το σπίτι που διέμενε σε οδό Μητροπολίτη Ηλείας Αντωνίου. Το όνομα του Αντωνίου δόθηκε επίσης σε δρόμους, στην Πάτρα, τον Πύργο και την Αμαλιάδα. Στη Σύρο επίσης έχει φιλοτεχνηθεί και τοποθετηθεί στο προαύλιο του Μητροπολιτικού Ναού Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στην προτομή του, με το επίγραμμα:
“Αντώνιος Ν. Πολίτης, Μητροπολίτης Ηλείας (1890-1963), Στον αγωνιστή ιεράρχη της Εθνικής Αντίστασης, Με ευγνωμοσύνη και τιμή, Ο γενέθλιος Δήμος του”.
Η προτομή του κοσμεί επίσης την πλατεία Καλλίτσα στην Αμαλιάδα. Δίπλα στην πλατεία Καλίτσα είναι το αρχοντικό Τατάνη, όπου οι αδελφές του είχαν παραχωρήσει δωμάτιο στον Αντώνιο για όταν ερχόταν στην Αμαλιάδα.
Τον Νοέμβριο του 2000 πραγματοποιήθηκε από την Εκκλησία της Ελλάδος η μετά θάνατον αναγνώριση και ηθική αποκατάσταση του Μητροπολίτη Ηλείας Αντώνιου, του Μητροπολίτη Κοζάνης Ιωακείμ και κληρικών που αγωνίστηκαν κατά την Εθνική Αντίσταση ως μέλη του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Εκδόθηκε μάλιστα και ειδικός αφιερωματικός τόμος.
Εκκρεμεί ακόμη έως σήμερα η αποκατάσταση του αντιστασιακού Μητροπολίτη Χίου Ιωακείμ Στρουμπή που είχε απομακρυνθεί από τη Μητρόπολή του λόγω της αντιστασιακής του δράσης, όπως και οι Ιωακείμ και Αντώνιος
Στην κεντρική πλατεία του Πύργου ανάμεσα στις μορφές του Μνημείου της Εθνικής Αντίστασης, διακρίνεται η μορφή του σεπτού ιεράρχη και εθνεγέρτη της Αντίστασης Μητροπολίτη Αντωνίου Πολίτη. Ο λαός της Ηλείας δεν ξέχασε ποτέ τον αντάρτη δεσπότη του.»
