Του εκπαιδευτικού Ανδρέα Κουμπαρούλη

Το θέατρο σκιών και μάλιστα ο Καραγκιόζης , ένα από τα πιο αγαπητά δρώμενα στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες, έχει γίνει τα τελευταία χρόνια αντικείμενο έρευνας και σπουδής επιστημονικής . Συνέδρια διεθνή με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, μαθήματα σε Πανεπιστήμια, διδακτορικές διατριβές , επιστημονικές ομιλίες, συζητήσεις στα ηλεκτρονικά μέσα πληροφόρησης αναγνωρίζουν την αξία του Θεάτρου Σκιών και των συντελεστών τους , καταγράφουν την ιστορία του, τα προβλήματά του , την κρίση του ( λόγω Κινηματογράφου και Τηλεόρασης) αλλά και τους λόγους της σημερινής άνθισής του.

Μέσα σε αυτήν την κίνηση εμφανίστηκε και η ομάδα «Οθόνιον».

Πρόκειται για « μια επιστημονική και καλλιτεχνική ομάδα με έδρα την Αθήνα που πιστεύει στην αξία των παραδοσιακών σκηνικών πρακτικών και στο πνευματικό όφελος που μπορούν να αποφέρουν στο ευρύ κοινό που απευθύνονται αλλά και σε ευάλωτες ομάδες( κρατούμενοι, παιδιά, ασθενείς). Βασικός στόχος της ομάδας είναι η γνωριμία με τον θαυμαστό κόσμο του θεάτρου σκιών μέσα από την δημιουργία, ανασύσταση και αναστήλωση κειμένων και παραστάσεων. Η ιστορία της ομάδας  ξεκίνησε πριν πέντε χρόνια στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με τη διδασκαλία ενός μαθήματος για το θέατρο Σκιών , το οποίο σύντομα δραπέτευσε από τον κλειστό χώρο του αμφιθεάτρου. Η ομάδα πλαισίωσε με μεγάλη επιτυχία το 2017 την παράσταση < Ο γάμος του Καραχμέτη>  του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη με το δραμάτιον< Ο Καραγκιόζης νεκροθάπτης> και έλαβε εξαιρετικές κριτικές.( Ι. Βιβιλάκης)

Ο Καραγκιόζης ,αρχικά αθυρόστομος, στη συνέχεια ηθικοποιήθηκε από τους Έλληνες καραγκιοζοπαίχτες οι οποίοι ενέταξαν σ’  αυτού του είδους το θέατρο θέματα παρμένα από την ιστορία μας και την μυθολογία μας.

Το θέατρο σκιών δεν έπαψε να ελκύει μέχρι και σήμερα πολλούς, οι οποίοι προσπαθούν να ανανεώσουν τη θεματολογία του.

Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκε και το έργο «Φιλοθέη η αρχοντοπούλα των Αθηνών», το οποίο πρωτοπαίχτηκεστις 18 Ιουνίου 2019 στο Αρχοντικό των Μπενιζέλων, στην Πλάκα.

Το θρησκευτικό αυτό  δράμα ,με πρωτοβουλία του εκπαιδευτικού Στέφανου Παπαγεωργίου, ερασιτέχνη καραγκιοζοπαίχτη παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία στην πόλη του Πύργου,στις 26 Ιανουαρίου στο Θέατρο Απόλλων, από την ομάδα «Οθόνιον».

Κατά τον Ιωσήφ Βιβιλάκη , σεναριογράφο και σκηνοθέτη του έργου « η  παράσταση αντιμετωπίζει την περιπετειώδη ζωή της ασυμβίβαστης αρχοντοπούλας που φόρεσε τα ράσα ως μια βαθιά ανθρώπινη διαχρονική ιστορία και ένα πρότυπο αγιασμένου προσώπου που μπορεί να εμπνεύσει και σήμερα. Το θαυμαστό συναξάρι της συνυφαίνεται με ένα παράξενο τρόπο με την ιστορία του λαϊκού θεάτρου σε ένα ταξίδι προς το φως των σκιών».

Μελετώντας την εποχή που έζησε η αρχοντοπούλα Ρεβούλα Μπενιζέλου , αργότερα Αγία Φιλοθέη, οι συντελεστές της παράστασης κατενόησαν  τη σημασία της προσφοράς της αρχοντοπούλας αυτής  στον ζόφο του 16^ου αιώνα . Θαυμαστό είναι το ενδιαφέρον της για τις γυναίκες του καιρού της και τη μέριμνα για όσους είχαν ανάγκη που έβρισκαν καταφύγια στα νοσοκομεία και ξενοδοχεία που είχε ιδρύσει. Επίσης μάθαινε τις γυναίκες γραφή και ανάγνωση και τέχνες. Και μάλιστα , κατά τον Ι. Βιβιλάκη , ίδρυσε στην Αθήνα το πρώτο ενδεχομένως εκπαιδευτήριο θηλέων της Ευρώπης.

Το συγκεκριμένο δράμα « Φιλοθέη η αρχοντοπούλα των Αθηνών» είναι πρωτότυπο, δεν βασίζεται σε κάποια διασκευή λογοτεχνικού ή δραματικού έργου. Ο Ιωσήφ Βιβιλάκηςέγραψε ειδικά για μπερντέ « το συναξάρι του αρχοντοκόριτσου που φόρεσε τα ράσα και έδωσε μια σκηνική ορθόδοξη ανάγνωση του βίου της Φιλοθέης, την οποίαν θεωρεί ως πνευματική δασκάλα της παράδοσης».

Το έργο ξεκινάει με την τελευταία μοναχή που ζει στο μοναστήρι της κυρά Φιλοθέης στο πρώτο μισό του 19^ου αιώνα. Με σύνδεσμο τον Καραγκιόζη γίνεται αναδρομή στην Οθωμανική Αθήνα, τότε που η Ρεβούλα ( η Αγία Φιλοθέη) ζει ανέμελα κοντά στους γονείς της. Και μέσα από απλή αφήγηση και σύντομες σκηνές  « σαν εικόνα που δείχνει τους σταθμούς ενός Αγίου» (  Βάλτερ Πούχνερ) παρουσιάζεται η ζωή της, ο αταίριαστος γάμος, η χηρεία, η αποταγή, η ιδρυση της μονής του Αγίου Ανδρέα στην Πλάκα, το εκπαιδευτικό και φιλανθρωπικό της έργο, ο μαρτυρικός της θάνατος.

Ένας διαφορετικός κατά το ήθος Καραγκιόζης παρουσιάστηκε στα μάτια μας.Δεν ήταν πιά ο πρωταγωνιστής  που έχουμε συνηθίσει. Ο ρόλος του ήταν αυτός του αφηγητή κυρίως και του τελετάρχη στον γάμο της αρχοντοπούλας

Το κοινό, παιδιά, νέοι, ώριμοι, ηλικιωμένοι, παρακολούθησε την παράσταση στον « Απόλλωνα» κυριολεκτικά καθηλωμένο. Με το σβήσιμο των φώτων της αίθουσας και τον φωτισμό του μπερντέ  επεκράτησε άκρα σιωπή. Το ενδιαφέρον υπήρξε αμείωτο μέχρι το τέλος. Ιερή συγκίνηση κυριάρχησε που εκτονωνόταν σε κάποιες στιγμές όπως στην σκηνή όπου ο Σιορ Διονύσιος, ο μπαρμπα Γιώργος και ο Μορφονιός πήγαν να ζητήσουν σε γάμο την Ρεβούλα. Η σκηνή αυτή ήταν και η μόνη αναφορά, παραχώρηση στο ήθος και την ατμόσφαιρα του γνωστού  εύθυμου Καραγκιόζη.

Η παράσταση βασίστηκε στην παραδοσιακή τέχνη και στην αισθητική ενότητα του θεάτρου σκιών, αλλά είχε την ιδιαιτερότητα ότι απαιτούσε  δυο παίκτες πίσω από τον μπερντέ, οι οποίοι έπρεπε  να συντονιστούν, ώστε να εμψυχώσουν τα πρόσωπα του έργου.  Οι εκλεκτοί παίχτες Άθως Δανέλλης και Νικόλας Τζιβελέκης , ο οποίος δημιούργησε και τις φιγούρες, με την άριστη κίνηση και τις ταιριαστές στο ήθος των ηρώων φωνές τους γοήτευσαν παιδιά και μεγάλους.

Η ιστορική αυστηρότητα του έργουδιανθίστηκεσε κάποια σημεία, όπως με την εμφάνιση του θιασάρχη των κωμωδοποιών την ώρα της εορταστικής προετοιμασίας του γάμου της Ρεβούλας . Σε τέτοιες ώρες  συνηθιζόταν ήδη από τον Μεσαίωνα  να εμφανίζονται τραγουδιστές, χορευτές, αθλητές , ακόμη  και σύντομη παράσταση θεάτρου σκιών εγκιβωτισμένη μέσα στη παράσταση.

Το έργο χρειάστηκε αρκετά σκηνικά, όλα επιτυχημένα.Συντελούσαν στην κατανόηση των γεγονότων με τις υποδηλώσεις τους, όπως το αρχοντικό του Προεστού Άγγελου Μπενιζέλου, πατέρα της Αγίας Φιλοθέης, το κτίριο του Βοεβόδα της Αθήνας και πολύ συνέβαλαν στην ομορφιά αλλά και στην υποδήλωση των ηθών και των εθίμων των ραγιάδων Ελλήνων του 16^ου αιώνα.

Το νυφικό της Ρεβούλας , η φορεσιά του Άρχοντα πατέρα της και η φορεσιά του Βοεβόδα – ενδεικτικά- ήσαν υπέροχες, ανέδιδαν τον χαρακτήρα των προσώπων και των ηθών, αποτέλεσμα ενδελεχούς μελέτης των ερευνητών .

Ιδιαίτερη αναφορά  πρέπει να γίνει για την μουσική επένδυση του ιερού αυτού δράματος. Ο Θεολόγος Παπανικολάου με βιολί και ο Γεράσιμος Παπαδόπουλος με ούτι, με τις ευαίσθητες καλλιεργημένες φωνές τουςαπέδωσαν πολλά τραγούδια νοσταλγικά και προσευχητικά, γέμιζαν το κενό από το ένα επεισόδιο στο άλλο και βοήθησαν ουσιαστικά στην ατμόσφαιρα του έργου.  Επίσης εκφραστική ήταν η φωνή της Κατερίνας Μιχαλάκη που απέδωσε συγκινητικά το ερωτικό τραγούδι  της Ρεβούλας  προς τον ποθητό της Χριστό.

Αλλά σε αυτό το σημείωμά μας δεν θα θέλαμε να κουράσουμε άλλο τους αναγνώστες.

Θεωρούμε  ότι η προσπάθεια αυτή της μεταφοράς ενός ιερού δράματος στον σκηνικό χώρο  του Θεάτρου Σκιών είναι ένα μεγάλο βήμα στην ιστορία του προσφιλούς μας Καραγκιόζη.  Σηματοδοτεί μια εξέλιξη με σημαντικές προεκτάσεις

Πιστεύουμε ότι θα βρει μιμητές και θα εμπλουτίσει τον λαϊκό πολιτισμό μας.

Αισθανόμαστε τέλος ,κλείνοντας τον λόγο μας, την ανάγκη να εκφράσουμε τις πιο θερμές ευχαριστίες μας προς όλους τους συντελεστές του έργου και να ευχηθούμε να συνεχίσουν την  δημιουργική τους αυτή προσπάθεια.