Καθημερινά βλέπουμε, ακούμε, διαβάζουμε, ενίοτε συζητάμε τις νέες εξελίξεις. Ενίοτε, διότι ακόμα και η αποστασιοποιημένη επικοινωνία έχει γίνει δύσκολη στις μέρες μας. Όχι για τεχνικούς αλλά για ψυχολογικούς λόγους, εφόσον η όποια επικοινωνία στηρίζεται στην φυσική επαφή. Άσε που κι αυτά τα «νέα», οι ενημερώσεις και τα έκτακτα, έχουν πάψει από καιρό να προκαλούν εντύπωση. Το πολύ να προκαλούν οργή, αγανάκτηση, θυμό και άλλα τέτοια όμορφα συναισθήματα. Πάντως δεν ξαφνιάζουν πλέον κανέναν, κι αυτό γιατί το υπόρρητο μήνυμα σε όλες, μα όλες τις συνεχείς μεταβολές των ακραίων επικοινωνιακών φαινομένων, είναι ένα και το αυτό: «Καθίστε ήσυχα και κάντε υπομονή». Κάντε υπομονή μέχρι ο ουρανός να γίνει πιο γαλανός, μέχρι να κάνετε το εμβόλιο, μέχρι να μπει ο Δίας στην Παρθένο κλπ.

Υπομονή… Να μία αρετή που δεν ήταν ποτέ το φόρτε μου! Η υπομονή είναι τεράστιο προσόν, πράγματι, αλλά δεν είναι για όλους, είτε επειδή φύσει δεν έχουν ευλογηθεί με την συγκεκριμένη ιδιότητα, είτε επειδή την απέρριψαν, όταν διαπίστωσαν πως ενώ κάποιοι υπομένουν καρτερικά, κάποιοι άλλοι βιάζονται να τ’ αρπάξουν και τα κρατήσουν όλα για τον εαυτό τους.  Και το πράγμα γίνεται χειρότερο αν λάβει κανείς υπόψη του την λεγόμενη πανδημική κούραση. Όπερ σημαίνει,  κούραση από την διαρκή ενασχόληση με την διαχείριση της πανδημίας και την συμμόρφωση με την εκάστοτε δέσμη μέτρων. Με άλλα λόγια, φαντάζομαι ότι για πολλούς ακόμη πέρα από τον υποφαινόμενο, οποιαδήποτε έννοια υπομονής έχει ήδη εξαντληθεί προ πολλού.

Παρά ταύτα, ήμουν υποχρεωμένος να το διερευνήσω περαιτέρω. Έπρεπε να ανατρέξω στην αρχαία ελληνική γραμματεία (τουλάχιστον), η οποία συνιστά κάτι σαν το στοιχειώδες αλφαβητάρι των εννοιών, προκειμένου να πειστώ ότι η υπομονή είναι αρετή και κατ’ επέκταση εμείς μάλλον δεν είμαστε αντάξιοί της. Εξάλλου χρόνος υπάρχει άπλετος. Μετά από μία γρήγορη αναζήτηση σε google και βιβλιοθήκη, κατέληξα στα «Ηθικά Νικομάχεια» του Αριστοτέλη. Υπομονή δεν βρήκα, βρήκα όμως καρτερία:

ἀντίκειται δὲ τῷ μὲν ἀκρατεῖ ὁ ἐγκρατής, τῷ δὲ μαλακῷ ὁ καρτερικός· τὸ μὲν γὰρ καρτερεῖν ἐστὶν ἐν τῷ ἀντέχειν, ἡ δ᾽ ἐγκράτεια ἐν τῷ κρατεῖν, ἕτερον δὲ τὸ ἀντέχειν καὶ κρατεῖν, ὥσπερ καὶ τὸ μὴ ἡττᾶσθαι τοῦ νικᾶν· διὸ καὶ αἱρετώτερον ἐγκράτεια [1150b] καρτερίας ἐστίν

Ο αντίθετος του ακρατούς είναι ο εγκρατής, και του μαλθακού ο καρτερικός: «είμαι καρτερικός» θα πει «αντέχω, υπομένω», ενώ «είμαι εγκρατής» θα πει «είμαι κύριος, νικώ» και είναι, βέβαια, άλλο πράγμα το «αντέχω» και το «είμαι κύριος», όπως είναι άλλο πράγμα το «δεν νικιέμαι» και το «νικώ» γι’ αυτό και η εγκράτεια είναι προτιμότερη [1150b] από την καρτερία. (σ.σ. Μετάφραση Δ. Λυπουρλή – Εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ)

Φυσικά όταν ο παμμέγιστος φιλόσοφος έγραφε τούτα τα σοφά λόγια, θα πρέπει να είχε οτιδήποτε άλλο στο νου του εκτός από lockdown! Το σχήμα πάντως, θεωρητικά, ταιριάζει καλά ακόμα και σήμερα, ακόμα και σε αυτές τις πρωτόγνωρες για την ανθρωπότητα συνθήκες. Η καρτερία είναι αρετή, αν και όχι «πρωτοκλασάτη», και βέβαια ο καρτερικός είναι αυτός που αντέχει, που υπομένει. Υπάρχει μία γενικευμένη αίσθηση ωστόσο, ότι όλο και περισσότεροι συμπολίτες μας δεν μπορούν να το αντέξουν άλλο αυτό το πράγμα, αν και είναι σχεδόν σίγουρο ότι στο τέλος θα το υπομείνουν, γιατί δεν έχουν άλλη επιλογή.

Είναι η μειωμένη τους αντοχή, η διαμορφωθείσα δυσανεξία τους στην καρτερία, αποτέλεσμα κάποιου είδους μαλθακότητας; Ή μήπως αντίθετα, υποδηλώνει υγιή ένστικτα στον παρατεταμένο αποκλεισμό μας από την κοινωνική και οικονομική ζωή;