Πρωθυπουργοί και μετεκλογικές συνεργασίες

Του Παναγιώτη Φωτεινόπουλου

Στις επόμενες εκλογές θα διεκδικήσουν την πρωθυπουργία δύο αρχηγοί κομμάτων που έχουν ήδη διατελέσει πρωθυπουργοί, Κυριάκος Μητσοτάκης και Αλέξης Τσίπρας. Αυτό έχουμε να το δούμε από το 1993, όταν αντιπαρατέθηκαν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Δεν είναι σύνηθες, διότι κατά κανόνα ο πρωθυπουργός που χάνει εκλογές, φεύγει. Ο Ανδρέας ήταν η εξαίρεση που επιβεβαίωσε τον κανόνα.
Με βάση τα δημοσκοπικά δεδομένα, δύσκολα το πρώτο κόμμα θα είναι και αυτοδύναμο, ακόμα και με διπλές εκλογές. Αν το δούμε ρεαλιστικά, η Νέα Δημοκρατία θα είναι πρώτο κόμμα με βάση τα σημερινά πολιτικά δεδομένα. Εάν επαληθευτεί αυτή η πρόβλεψη, τότε θα ζήσουμε κάτι που δεν μας είχε ξανατύχει ως τώρα: ένας πρωθυπουργός αυτοδύναμος στην πρώτη του θητεία, θα ετοιμάζεται για τη 2η θητεία του ως πρωθυπουργός συγκυβέρνησης.
Την τελευταία δεκαετία ζήσαμε Σαμαρά εξαρχής πρωθυπουργό συγκυβέρνησης (πρώτα τρικομματικής και μετά δικομματικής) και Τσίπρα πρωθυπουργό συγκυβέρνησης (με το εξαίρετο πολιτικό μόρφωμα των ΑΝΕΛ) και στην πρώτη και στη δεύτερη θητεία του. Θυμίζω ότι το 1989, ο Κων/νος Μητσοτάκης επέλεξε να μην αναλάβει πρωθυπουργός ούτε στη συγκυβέρνηση με το ενιαίο τότε ΚΚΕ ούτε στην Οικουμενική που ακολούθησε.
Εικάζω, λοιπόν, (δεν έχω πληροφόρηση, μην παρεξηγηθώ) πως η γραμμή του Νίκου Ανδρουλάκη ότι δεν πρόκειται να στηρίξει συγκυβέρνηση με πρωθυπουργό Μητσοτάκη ή Τσίπρα, ενδεχομένως «πατάει» πάνω και σε αυτήν την παράμετρο αλλά και σε ορισμένα νέα δεδομένα. Ας τα αναλύσουμε όσο πιο απλά μπορούμε:
Το 2019 κυριαρχούσε το αντι-ΣΥΡΙΖΑ ρεύμα στην κοινωνία, οπότε θα ήταν λογικό να προκύψει συγκυβέρνηση ΝΔ-ΚΙΝΑΛ, διότι κεντροαριστεροί και κεντροδεξιοί ήθελαν απλά να φύγει ο ΣΥΡΙΖΑ. ΝΔ-ΚΙΝΑΛ αθροιστικά έφτασαν το 48%, αλλά αντί για 36-12, φτάσαμε στο 40-8, γιατί το ΚΙΝΑΛ είχε θολή θέση και αξιολογήθηκε ως παράγοντας αστάθειας, άσχετα αν μετά είπε ότι «δε θα βάλουμε τη χώρα σε περιπέτειες». Είχε πετάξει το πουλάκι.
Το 2023 όμως (ή όποτε γίνουν εκλογές) θα είναι διαφορετικό το πολιτικό σκηνικό. Οι κεντρώοι που ψήφισαν ΝΔ, αν ψηφίσουν τώρα ΠΑΣΟΚ, τι ακριβώς θα ζητάνε από τον Ανδρουλάκη; Να στηρίξει συγκυβέρνηση με ΝΔ και ξανά πρωθυπουργό τον Μητσοτάκη; Τότε γιατί δεν ξαναψηφίζουν απευθείας ΝΔ; Δύσκολα ερωτήματα. Το πλεονέκτημα του Ανδρουλάκη είναι ότι στις εσωκομματικές εκλογές έθεσε καθαρά την πρότασή του (αυτονομία μέχρι να ξαναγίνουμε μεγάλο κόμμα) η οποία επιδοκιμάστηκε με σαφήνεια σε σχέση με τη φιλοΣΥΡΙΖΑ του ΓΑΠ και τη φιλο-ΝΔ του Λοβέρδου. Πήρε μια πολύ καθαρή εντολή από την κάλπη και με αυτήν θα πορευτεί κι όπου του βγει. Δεν έχει λόγο να ακολουθήσει άλλη στρατηγική και να προβεί σε πολιτική αυτοχειρία.
Για να είμαστε δίκαιοι, όμως, αυτό που προτείνει ο Ανδρουλάκης, δηλαδή συγκυβέρνηση με άλλον πρωθυπουργό, δεν είναι πρόταση πολιτικά βιώσιμη. Συνήθως τέτοιες κυβερνήσεις είναι ειδικού σκοπού και για χρονικό διάστημα λίγων μηνών, όπως ήταν οι κυβερνήσεις Τζαννετάκη, Ζολώτα το 1989 και Παπαδήμου το 2012.
Πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο πρόεδρος του 1ου κόμματος και στη συνέχεια γίνονται προγραμματικές συμφωνίες, οι οποίες όμως πρέπει να είναι λεπτομερείς και να τηρηθούν. Αυτό έγινε στη Γερμανία, όπου ο Σολτς νίκησε με 25% και μόλις 1,6% διαφορά από τον δεύτερο.
Το σενάριο σχηματισμού κυβέρνησης χωρίς το πρώτο κόμμα δεν έχει ρεαλιστικές πιθανότητες, αλλά ακόμα κι αν είχε, πιστεύω ότι θα ήταν καταστροφικό για αυτούς που θα το επιχειρούσαν και μεσοπρόθεσμα (ούτε καν βραχυπρόθεσμα) θα ευνοούσε τον πρώτο, ειδικά αν είναι ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Θα παρουσιαζόταν ως θύμα εκλογικών τακτικισμών και τεχνητής συγκόλλησης μειοψηφιών και, απέναντι σε μια συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΚΙΝΑΛ-ΜΕΡΑ25-ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ (βάλτε κι ό,τι άλλο θέλετε), μέσα σε δύο χρόνια το πολύ θα επέστρεφε αυτοδύναμος. Κάτι τέτοιο έγινε στις εκλογές του 1951, όταν ο Συναγερμός του Παπάγου βγήκε πρώτο κόμμα με 36,5% αλλά τα κεντρώα κόμματα συγκρότησαν συγκυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Πλαστήρα. Έναν χρόνο μετά, στις εκλογές του 1952, ο Παπάγος εκτοξεύτηκε στο 49,2%. Προφανώς θα μου αντιτείνει κάποιος το παράδειγμα της Πορτογαλίας, όμως το πολιτικό σκηνικό εκεί είναι τελείως διαφορετικό, διότι εκεί τα μικρά κόμματα της Αριστεράς –ακόμα και το κομμουνιστικό- έχουν κουλτούρα συνεργασίας και δεν την απορρίπτουν εξαρχής.
Συμπέρασμα: μετά τις επόμενες εκλογές, ο πρόεδρος του 1ου κόμματος θα έχει δύο επιλογές και μετά τις μεθεπόμενες εκλογές θα έχει τρεις επιλογές. Συγκυβέρνηση με ΠΑΣΟΚ, συγκυβέρνηση με Βελόπουλο, τρίτες εκλογές για αυτοδυναμία. Σε όλες τις περιπτώσεις, όμως, θα είναι αυτός πρωθυπουργός.