Το πρωί της 3ης Απριλίου 1821 οι Λαλαίοι επιτέθηκαν από τρία σημεία, όσα και τα τμήματα που είχαν διαιρέσει τον στρατό τους (μουσουλμάνους και χριστιανούς). Επικεφαλής των επιτιθεμένων ήταν : Ο Ραίπ Αγάς*, ο Ιμπραήμ Αγάς** και ο Βεζούλ Αγάς***. Οι Έλληνες αντέταξαν γενναία άμυνα, αλλά μετά από λίγο αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, εγκαταλείποντας τις πρόχειρες θέσεις μάχης που είχαν κατασκευάσει την προηγούμενη μέρα έξω από την πόλη.

Διακόσιοι πενήντα πολεμιστές με τον Χαράλαμπο Βιλαέτη, τον Πέτρο Μήτσου, τον Διονύσιο Διάκο, τους αδελφούς Καμπασαίους, τα παιδιά του Κολοκοτρώνη Πάνο και Γιάννη και τον Άχολο, μπόρεσαν να υποχωρήσουν μέσα στην πόλη και να οχυρωθούν στα πιο «δυνατά» σπίτια και να «ανοίξουν ντουφέκι» στους Λαλαίους. Έδωσαν έτσι χρόνο στον άμαχο πληθυσμό να καταφύγει στο Κατάκολο και να επιβιβαστεί σε ζακυνθινά πλεούμενα που περίμεναν εκεί. Στην σωτηρία των αμάχων συνηγόρησε και η απληστία των Λαλαίων που επιδόθηκαν στην λεηλασία των άδειων σπιτιών και εργαστηρίων, συναποκομίζοντας πλούσια λάφυρα σε έπιπλα, οικιακά σκεύη, πολύτιμα κοσμήματα, φορέματα, τρόφιμα και υποζύγια τα οποία έβρισκαν στους σταύλους των σπιτιών. Όταν υποχώρησαν οι Πυργιώτες από τις θέσεις που είχαν καταλάβει αρχικά έξω από την πόλη, ένα μέλος των οπλοφόρων με τους καπετάνιους Αναγνώστη Παπασταθόπουλο και Λυκούργο Κρεστενίτη στράφηκε προς το καστρομονάστηρο της Σκαφιδιάς. Οι κλεισμένοι στα σπίτια του Πύργου πολέμησαν γενναία επί οκτώ ώρες, με οδομαχίες από σπίτι σε σπίτι και από δρόμο σε δρόμο. Το φοβερό ιππικό των Λαλαίων μέσα στους στενούς δρόμους της πόλης δεν μπορούσε να είναι αποτελεσματικό. Στο τέλος της πολύωρης μάχης το εχθρικό πεζικό αναγκάστηκε να βάλλει φωτιά στα οχυρωμένα σπίτια, αναγκάζοντας τους κλεισμένους να τα εγκαταλείψουν και να στραφούν προς την Αγουλινίτσα. Όταν σταμάτησε η αντίσταση, οι Λαλαίοι έκαψαν τα πλούσια σπίτια και υποστατικά, αφού πρώτα τα λαφυραγώγησαν.

Για τον αριθμό απωλειών κάθε πλευράς, οι αριθμοί διαφέρουν.

Οι ελληνικές απώλειες υπολογίζονται από 80 ως 130 νεκροί και παραμένει άγνωστος ο αριθμός των τραυματιών.

Τις απώλειες των Λαλαίων (μουσουλμάνων και χριστιανών), οι περισσότερες πηγές τις υπολογίζουν σε 130 νεκρούς. Διαφορετικό αριθμό δίνει μόνο ο Ηλίας Σαλαφατίνος, ο οποίος κάνει λόγο μόνο για 5 νεκρούς υποστηρίζοντας ότι : «…οι δε φονευθέντες Τούρκοι δεν υπερέβαινον τους πέντε, διότι οι Τούρκοι δεν επολέμησαν με ορμήν προστρέξαντες εις τα λάφυρα…». Οι εχθροί αιχμαλώτισαν και 50 γυναικόπαιδα, τα οποία σκότωσαν με φρικτά βασανιστήρια.

Την τελική απόφαση των Ελλήνων να πολεμήσουν έξω από την πόλη σε «γράνες» και πρόχειρες οχυρώσεις, χαρακτηρίζουν λανθασμένη, δύο ιστοριογράφοι του 19ου αιώνα (Φιλήμων και Σπηλιάδης), σύγχρονοι των γεγονότων. Αντίθετα, η οχύρωση των Ελλήνων μέσα στην πόλη, όπως είχαν προτείνει ο Άχολος, ο Διονύσιος Διάκος και ο Κωνσταντής Παπαδημητρόπουλος, έδινε πλεονέκτημα στα ελληνικά όπλα και εξουδετέρωνε την υπεροχή του ιππικού. Σε ανοιχτό πεδίο, μόνο τακτικός στρατός εκπαιδευμένος με πειθαρχία και ενιαία διοίκηση, έχει πιθανότητες να αποκρούσει επίθεση ιππέων. Τέτοιες απαιτήσεις όμως δεν μπορεί να έχει κανείς από ανθρώπους που δεν είχαν εξασκηθεί με τα όπλα, δεν γνώριζαν την πειθαρχία, και δεν αναγνώριζαν γενικό αρχηγό στις εντολές του οποίου να πειθαρχούν χωρίς δεύτερη σκέψη ή επιλογή.

Όσο οι Λαλαίοι παρέμεναν ανενόχλητοι στα ορμητήρια τους, ελεύθεροι να επιχειρούν σε όλη την Ηλεία συνιστούσαν μια διαρκή απειλή για τα χωριά της Γαστούνης και του Πύργου. Οι Έλληνες οπλοφόροι με τους καπετάνιους τους έστηναν καθημερινά ενέδρες σε επίκαιρες θέσεις, ξαγρυπνούσαν μέσα στον κάμπο και στα περάσματα για να αντιμετωπίσουν κάποια ξαφνική επιδρομή. Οι αδύνατοι, γέροι, γυναίκες και παιδιά, με ότι μπορούν να κουβαλήσουν τραβήχτηκαν στα βουνά και τις σπηλιές. Στην κινητοποίηση του λαού, θετικό ρόλο διαδραμάτισε ο επίσκοπος Προκόπιος, θέτοντας στην υπηρεσία της Πατρίδας τις ιερές εικόνες και τα άχραντα μυστήρια και οδηγώντας φάλαγγες αμάχων για ασφάλεια στις απότομες πλαγιές του Ερύμανθου. Οι προεστοί και οι καπετάνιοι των επαρχιών Γαστούνης και Πύργου, άρχισαν να σχεδιάζουν πως θα χτυπήσουν τους Λαλαίους στο ορμητήριο τους, με την συγκέντρωση δυνάμεων και από τις γειτονικές επαρχίες, Πατρών, Καλαβρύτων, Καρύταινας και Φαναρίου. Είχε έρθει η ώρα να αναμετρηθούν με τους πολεμικότερους μουσουλμάνους του Μοριά μέσα στην φωλιά τους.

*Ραϊπ Αγάς. Γνωστός για την σκληρότητα του, την διπλωματικότητα και την πονηρία του. Ήταν χωλός από το αριστερό πόδι και το παρανόμι του ήταν «Κουτσο-Ραϊπ».

**Ισμαήλ Αγάς. Από τους σημαντικότερους αγάδες του Λάλα. Οδηγούσε πάντα σώμα ιππικού και διέθετε στρατιωτικά προτερήματα. Φημιζόταν για τα ωραία και γρήγορα άλογα που εξέτρεφε.

***Βεζούλ Αγάς. Αρχηγός του στρατού των Λαλαίων που επιτέθηκε στον Πύργο. Ιδιοκτήτης μεγάλων κτηματικών εκτάσεων. Υπέγραψε εκ μέρους των πολιορκημένων Τουρκαλβανών στο φρούριο της Πάτρας την παράδοση στους Γάλλους το 1828.