Οι Μικρασιάτες του Πύργου και της Αμαλιάδας: Ιστορικό οδοιπορικό για το κύμα των προσφύγων που εγακαστάθηκαν στις δύο αυτές πόλεις της Ηλείας

[vc_row][vc_column][vc_single_image image=”126166″ img_size=”full”][vc_column_text]

Η προσφυγική ομάδα της πόλης ΑΕΚ Πύργου.

Από τον Ανδρέα Μπαλτά*

Κατά τη δεκαετία του 1920, η πόλη του Πύργου δέχτηκε προσωρινά χιλιάδες πρόσφυγες της Μ. Ασίας, οι οποίοι προέρχονταν κυρίως από την Αττάλεια. Οι λίγοι που παρέμειναν, εγκαταστάθηκαν σε δύο συνοικισμούς, στον λεγόμενο “Ανατολικό”, όπου βρίσκεται σήμερα το Γ’ Λύκειο Πύργου και στον “Δυτικό”, ο οποίος ονομάστηκε Προσφυγικός Συνοικισμός Αγίου Διονυσίου. Η καλή ερευνήτρια και υποψήφια διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Ελένη Βακουφτσή μας έστειλε απόκομμα εφημερίδας, της 29ης Μαρτίου 1931, όπου αναφέρεται η ονομασία του συνοικισμού και ο μηχανικός του έργου Τρεμπέλας. Λογικά, πρόκειται για την περιοχή πίσω από το κτίριο της Νομαρχίας, όπου και ο ομώνυμος ναός. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε κοντινή απόσταση υπάρχει οδός “Αττάλειας”.

Ποιοι ήταν όμως οι πρόσφυγες του Πύργου και τι απέγιναν. Παραθέτουμε σχετικό κείμενο, το αποίο αποτελεί απόσπασμα από ομιλία του γράφοντος, η οποία πραγματοποιήθηκε το 2016, στη Γλύφα, με θέμα “Οι Μικρασιάτες της Ηλείας”:

Οδός Ατταλείας στο Λάπατο, από τους πρόσφυγες της Ατταλειας

” Το 1925, ο δημοσιογράφος Μιχαήλ Ροδάς, περιγράφει σε ανταπόκρισή του προς την εφημερίδα Ελεύθερον Βήμα, την άθλια κατάσταση των προσφύγων που είχαν συρρεύσει στην πόλη του Πύργου. Σύμφωνα με το Ροδά, 32 οικογένειες από το Νεοχώριο Νικομήδειας, δηλαδή 114 άτομα, έμεναν στις πρώην φυλακές Μυλωνόπουλου. Στις αποθήκες Μανωλόπουλου εγκαταστάθηκαν 26 οικογένειες, δηλαδή 112 άτομα. Στο ξενοδοχείο Βακαλόπουλου διέμεναν 18 οικογένειες, που αριθμούσαν 80 άτομα. Στο οίκημα Γιαννέλη διέμεναν 11 αρμενικές οικογένειες, στο σύνολο 65 άτομα. Στο οίκημα Γκάβα 15 οικογένειες, που αποτελούνταν από 58 άτομα. Στις οικοδομές Παπαχριστόπουλου 8 οικογένειες, δηλαδή 40 άτομα. Στου Θεόδωρου Δούρου 7 οικογένειες, αποτελούμενες από 30 άτομα. Σε διάφορα επιταγμένα δωμάτια της πόλης 10 οικογένειες, αποτελούμενες από 58 άτομα. Στο Κατάκολο ζούσαν 12 οικογένειες, που αριθμούσαν 59 άτομα, κυρίως γυναίκες. Σε διάφορα χωριά του Πύργου είχαν εγκατασταθεί 189 οικογένειες, που αποτελούνταν από 1108 άτομα. Και τέλος, μέσα στην πόλη του Πύργου διέμεναν επί πληρωμή 99 οικογένειες, που αριθμούσαν 685 άτομα. Ο Ροδάς ανεβάζει τον αριθμό των προσφύγων του Πύργου στα 2409 άτομα, συνολικά 427 οικογένειες.

Προσφυγικός Συνοικισμός Αγίου Διονυσίου, σε αυτήν την γειτονιά  εγκαταστάθηκαν αρκετοί από τους πρώτους  πρόσφυγες στην Πύργο

Αρκετές από αυτές τις οικογένειες είχαν βρει εργασία στο καπνεργοστάσιο Καραβασίλη, στις αποθήκες σταφίδας και στα χωράφια. Και το ερώτημα που γεννάται είναι το εξής: τι απέγιναν όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Κατά τη δεκαετία του 1960, οι ερευνητές του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών Ζωή Κυριτσοπούλου και Χρήστος Σαμουηλίδης εντόπισαν στον Πύργο περίπου 45 οικογένειες, που προέρχονταν κυρίως από την Αττάλεια και τη Νικομήδεια. Οι υπόλοιπες εκατοντάδες οικογένειες, είχαν φύγει από τον Πύργο, κατά τις περασμένες δεκαετίες και είχαν αναζητήσει αλλού μόνιμο τόπο εγκατάστασης. Γνωρίζουμε πως πολλοί Ατταλειώτες είχαν βρει στέγη στη συνοικία «Ατταλειώτικα» της Αθήνας, γνωστή σε όλους μας από την ταινία του Αλέκου Αλεξανδράκη «Συνοικία το όνειρο».”

Οι πρόσφυγες της Αμαλιάδας

Για τους πρόσφυγες της Αμαλιάδας, η περιγραφή του Μιχαήλ Ροδά, η οποία περιλαμβάνεται επίσης σε ανταπόκριση του 1925 προς το Ελεύθερον Βήμα, είναι εξ ίσου γλαφυρή:

«… εις την Αμαλιάδα παραμένουν 400 άτομα, γέροντες, γυναίκες, παιδιά κατά το πλείστον υπό τας αθλιεστέρας συνθήκας. Μία αποθήκη πλησίον του σιδηροδρομικού σταθμού Αμαλιάδος αποτελεί συνέχειαν των περιφήμων προσφυγοφάγων αποθηκών Σολάρι εν Πάτραις…»

Από έγγραφο που εντόπισε η ερευνήτρια Ελένη Βακουφτσή

στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, με ημερομηνία 19 Μαρτίου 1924, γνωρίζουμε ότι αυτοί οι δυστυχείς άνθρωποι είχαν συγκροτήσει το Σύνδεσμο Προσφύγων Αμαλιάδος, ο οποίος επικοινωνούσε με τις Αρχές προκειμένου να διευθετήσει τα ζωτικά ζητήματα της ομάδας τους. Πληροφορούμαστε μάλιστα ότι χάρη στο σημαντικό αριθμό τους, η έως τότε κοινότητα Αμαλιάδας αναβαθμίστηκε σε δήμο το 1924.

Τη δεκαετία του 1960 οι ερευνητές του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών θα εντοπίσουν περίπου 13 οικογένειες προσφύγων στις συνοικίες Καραμανλού και Καλίτσα, προερχόμενες κυρίως από την Αττάλεια. Αξίζει να σημειωθεί ξανά ότι Ατταλειώτες είχαν εγκατασταθεί πέραν του Πύργου και της Αμαλιάδας και στη Γαστούνη, απόγονοι των οποίων ζουν και δραστηριοποιούνται ακόμη στην πόλη της πεδινής Ηλείας.

*Ο Ανδρέας Μπαλτάς για περισσότερα από 10 χρόνια, ασχολείται συστηματικά με την  έρευνα, καταγραφή  και προβολή του μικρασιατικού Ελληνισμού, με σοβαρές μελέτες που αφορούν την Ηλεία, καθώς και την συγγραφή βιβλίων ενώ είναι διαχειριστής της Ομάδας «ΓΛΥΦΑ Ηλείας» στο φβ.  Είναι γνωστό ότι  η Γλύφα υπήρξε ένας κατεξοχήν προσφυγικός οικισμός του νομού.

Στις φωτογραφίες εικονίζονται ο Σιδηροδρομικός Σταθμός της Αμαλιάδας, οι αποθήκες που βρίσκονται πλησίον του σταθμού και προσφυγική οικία, η οποία στεκόταν ακόμη όρθια, τον Σεπτέμβριο του 2016, κοντά στον Σταθμό της Αμαλιάδας.

[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]