«Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις» Οδυσσέας Ελύτης (2 Νοεμβρίου 1911 – 18 Μαρτίου 1996)
Υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους, κατά πολλούς ο σπουδαιότερος Έλληνας ποιητής. Το έργο του Οδυσσέα Ελύτη για το οποίο τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979, αποτελεί ένα μαγευτικό ταξίδι στον κόσμο της ποίησης. Ο «ποιητής του φωτός» ήταν ένα από τα επίλεκτα μέλη και τελευταίους εκπροσώπους της λεγόμενης «γενιάς του τριάντα» στον χώρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Η ροπή του τόσο προς την ελληνική παράδοση όσο και προς τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό τον οδήγησαν να αναπτύξει ένα ιδιαίτερο ύφος, λυρικό αλλά και εθνικό ταυτόχρονα. Τα κύρια χαρακτηριστικά της ποίησης του Ελύτη είναι ο πλούτος της γλώσσας, η διεισδυτική του αντίληψη για τον κόσμο, η πολυσημία των λέξεων και η σημασία τους. Ο Ελύτης δε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πολιτικός ποιητής. Σπάνια εξέφραζε πολιτικές αλληγορίες μέσα από τα ποιήματά του. Συνήθως απείχε από την πολιτική, τα κόμματα και τις ιδεολογίες και στα ποιήματά του εκφράζονται κυρίως η αγάπη για τον ελληνισμό και την παράδοση.
Άφησε την τελευταία του πνοή στην Αθήνα από ανακοπή καρδιάς σε ηλικία 85 ετών, όμως κληροδότησε στις επόμενες γενιές μια τεράστια παρακαταθήκη λογοτεχνικών έργων, κάποια εκ των οποίων έχουν μελοποιηθεί από εξαίρετους συνθέτες. Είναι γνωστός και ως ο ποιητής του Αιγαίου.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα ήταν ο μικρότερος από τα έξι παιδιά του επιχειρηματία Παναγιώτη Αλεπουδέλη και της Μαρίας Βρανά, που είχαν εργοστάσιο σαπωνοποιίας και πυρηνελουργίας στο Ηράκλειο. Το 1914 η οικογένεια του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και ξεκινά τη φοίτηση του στο ιδιωτικό σχολείο Μακρή, έχοντας μεταξύ άλλων δασκάλους του τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο και τον Ιωάννη Θ. Κακριδή.
Το 1928 έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τη λογοτεχνία και δημιουργεί μια σχέση αγάπης κι εξάρτησης μαζί της χωρίς ποτέ να την προδώσει. Το 1930 γράφτηκε στη Νομική Σχολή Αθηνών και γρήγορα γοητεύεται από την ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη και του Ανδρέα Κάλβου.
Σημαντική στιγμή για την εξέλιξη της ποίησης του Ελύτη είναι το 1935 όταν γνωρίζει τον Αντρέα Εμπειρίκο, που του χαράζει και τον δρόμο του υπερρεαλισμού. O Ελύτης ψάχνει το νέο όραμα στην ποίηση, «την Μεγάλη Ιδέα», την ανανέωση, την αλλαγή και γίνεται μέσα από το έργο και την ζωή του ρομαντικός επαναστάτης. Μαζί με τον Ανδρέα Εμπειρίκο και τον Νίκο Εγγονόπουλο, γνωρίζουν τον υπερρεαλισμό στην Ελλάδα. Περνούν πολλές ώρες μιλώντας για την ποίηση, για τα σύγχρονα λογοτεχνικά ρεύματα και γράφουν ποιήματα μαζί.
Ο ποιητής του Αιγαίου
Η πρώτη του εμφάνιση ως ποιητής μέσω του περιοδικού «Νέα Γράμματα» έγινε δεκτή με ενθουσιασμό, παρά τις ποικίλες αντιδράσεις που προκάλεσε. Ο ποιητικός του λόγος είναι εντελώς καινούργιος και τα θέματά του, ο ήλιος, η θάλασσα, το Αιγαίο, η νεότητα, κάνουν τους αναγνώστες του να βλέπουν με μια νέα ματιά το ελληνικό τοπίο και την ίδια τη ζωή.
Με το ξέσπασμα του πολέμου υπηρέτησε ως υπολοχαγός, ενώ κατά τη διάρκεια του πολέμου και μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας παρέμεινε ενεργός, εκδίδοντας επιτυχημένες ποιητικές συλλογές και δοκίμια για τη σύγχρονη ποίηση και άλλα καλλιτεχνικά ζητήματα.
Το Νοέμβριο του 1943, εκδίδεται η συλλογή «Ο Ήλιος ο Πρώτος μαζί με τις Παραλλαγές πάνω σε μια αχτίδα», σε 6.000 αριθμημένα αντίτυπα, ένας ύμνος του Ελύτη στη χαρά της ζωής και στην ομορφιά της φύσης. Το 1948 ξεσπά στην Ελλάδα εμφύλιος πόλεμος και μετακομίζει στο Παρίσι, όπου παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας.
Πώς γεννήθηκε το Άξιον Εστί;
Ο ίδιος ο Οδυσσέας Ελύτης είχε δηλώσει σε παλιότερη συνέντευξη για το πως έγραψε το «Άξιον Εστί»: «Όσο κι αν μπορεί να φανεί παράξενο, την αρχική αφορμή να γράψω το ποίημα μου την έδωσε η διαμονή μου στην Ευρώπη τα χρόνια του ’48 με ’51. Ήταν τα φοβερά χρόνια όπου όλα τα δεινά μαζί – πόλεμος, κατοχή, κίνημα, εμφύλιος – δεν είχανε αφήσει πέτρα πάνω στη πέτρα…
Αυτό ήταν ο πρώτος σπινθήρας, ήταν το πρώτο εύρημα. Και η ανάγκη που ένιωθα για μια δέηση, μου ‘δωσε ένα δεύτερο εύρημα. Να δώσω, δηλαδή, σ’ αυτή τη διαμαρτυρία μου για το άδικο τη μορφή μιας εκκλησιαστικής λειτουργίας. Κι έτσι γεννήθηκε το «Αξιον Εστί».
Το Νόμπελ Λογοτεχνίας
Στα χρόνια της χούντας, προτίμησε να μιλήσει μέσα από το έργο του όπως ο «Ήλιος ο Ηλιάτορας» και το «Το φωτόδεντρο». Εκείνη την εποχή έγραψε και ένα από τα πιο ερωτικά ποιήματα, το «Μονόγραμμα». Η χούντα πέφτει (1974) και λίγο μετά αναλαμβάνει πρόεδρος του ΕΙΡ και μέλος του Δ.Σ του Εθνικού Θεάτρου. Στις 18 Οκτωβρίου 1979 η σουηδική ακαδημία ανακοινώνει ότι ο Ελύτης είναι υποψήφιος για το Νόμπελ λογοτεχνίας, «για την ποίησή του, η οποία, με φόντο την ελληνική παράδοση, ζωντανεύει με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική καθαρότητα βλέμματος τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργικότητα» σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης.
Το έργο του μεγάλο και σημαντικό μέρος του έχει μελοποιηθεί από καταξιωμένους συνθέτες και τραγουδοποιούς, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης. Μεταξύ άλλων έχουν ξεχωρίσει τα «Άξιον Εστί», «Τα ρω του έρωτα», «Προσανατολισμοί» και άλλα πολλά. Πέρα από το ποιητικό του έργο, ο Ελύτης άφησε σημαντικά δοκίμια, συγκεντρωμένα στους τόμους Ανοιχτά Χαρτιά (1974) και Εν Λευκώ (1992), καθώς και αξιόλογες μεταφράσεις Ευρωπαίων ποιητών και θεατρικών συγγραφέων.
