Ο σκηνοθετικός σεβασμός στον Ευριπίδη και μια αναγκαία επισήμανση για τον χαρακτήρα του έργου

Η «Ιφιγένεια η εν Ταύροις» έχει μια ιδιαιτερότητα. Ανήκει σε εκείνα τα έργα του Ευριπίδη που τυπικά εντάσσονται στην κατηγορία της αρχαίας τραγωδίας, αλλά επί της ουσίας δεν είναι αρχαία τραγωδία, τουλάχιστον με τη στενή έννοια του όρου και έτσι όπως την έχει μάθει το ευρύ κοινό από άλλες δημοφιλείς τραγωδίες (Οιδίπους Τύραννος, Αντιγόνη, κ.ά.), που μας θέτουν τα λεγόμενα «υψηλά νοήματα».  Εδώ δεν συναντάμε τη σχέση του ανθρώπου με το πεπρωμένο του, που οδηγεί τον Οιδίποδα στην αυτοτύφλωση, ούτε το δίλημμα ανάμεσα στους γραπτούς και τους άγραφους νόμους και τη σύγκρουση Κρέοντα-Αντιγόνης με τη θλιβερή κατάληξη, ούτε καν το δίλημμα του Αγαμέμνονα στην «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» αν θα πρέπει να θυσιάσει την κόρη του για να ξεκινήσουν τα καράβια για την Τροία.

Σύμφωνα με κορυφαίους μελετητές της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, όπως η Patricia Easterling και ο Bernard Knox, που προσωπικά με έπεισαν με την επιχειρηματολογία τους, η Ιφιγένεια είναι «ρομαντικό μελόδραμα» -ή ακόμα ακριβέστερα «ρομαντικό έργο πλεκτάνης»- και ως τέτοιο πρέπει να το δούμε. Ίσως για αυτό το λόγο, τη δεκαετία του ’90 είχε συμπεριληφθεί ως μεταφρασμένο κείμενο στο σχολικό πρόγραμμα του Γυμνασίου.

Υπό αυτό το πρίσμα, ο σκηνοθέτης Γιώργος Νανούρης προσέφερε την περασμένη εβδομάδα στο κοινό της Αρχαίας Ολυμπίας και της Αρχαίας Ήλιδας ένα άρτιο και ολοκληρωμένο μελόδραμα, με σεβασμό στο αρχαίο κείμενο. Κόντρα στη… μόδα της εποχής, απέφυγε τους μοντερνισμούς και τις καινοτομίες, επιλέγοντας την κλασική απόδοση του έργου και συνδυάζοντας απλότητα και λιτότητα με έντονο λυρισμό στις ερμηνείες. Επιτέλους, επιστροφή στα βασικά.

Κυρίαρχο στοιχείο της παράστασης είναι η -δυστυχώς κακοποιημένη δημοσιογραφικά- έννοια της «τραγικής ειρωνείας», δηλαδή οι θεατές γνωρίζουν αυτό που οι πρωταγωνιστές αγνοούν. Ο Ορέστης (Μιχάλης Σαράντης) και η Ιφιγένεια (Λένα Παπαληγούρα) θεωρούν ο ένας για τον άλλον ότι είναι νεκροί, ενώ εμείς ξέρουμε ότι ζουν και συμπάσχουμε αδημονώντας για την αποκάλυψη και την αμοιβαία αναγνώριση. Ο σκηνοθέτης και οι πρωταγωνιστές, μαζί με τον χορό, επένδυσαν μεγάλο μέρος της προσπάθειάς τους στη σκηνή της αδελφικής αναγνώρισης και μας χάρισαν πολύ «δυνατές» και έντονες ερμηνείες, διεγείροντας τα συναισθήματα των θεατών.

Δεν είναι μόνο η στιγμή της αδελφικής αγκαλιάς, που σπέρνει ρίγος και συγκίνηση σε όλο το θέατρο, αλλά είναι και η στιγμή που ο Ορέστης καταρρέει και σπαράζει, συνειδητοποιώντας ότι τελικά η αδελφή του ζει, όταν η Ιφιγένεια αποκαλύπτει στον Πυλάδη (Προμηθέα Αλειφερόπουλο) το περιεχόμενο του γράμματός της και κατ΄ επέκταση και την ταυτότητά της. Από την ώρα που ο Ορέστης και ο Πυλάδης ανοίγουν διάλογο με την Ιφιγένεια στον ναό, απαντώντας στις ερωτήσεις που φέρνουν ολοένα και πιο κοντά την αναγνώριση, μέχρι την ώρα που η Ιφιγένεια επιχειρεί να επαληθεύσει την ταυτότητα του Ορέστη για να πειστεί, η κλιμακωτή κορύφωση των συναισθημάτων που γεννούν οι ερμηνείες των ηθοποιών είναι υποδειγματική και καλοδουλεμένη. Πιθανόν με επιμέρους υπερβολές και δραματικές εξάρσεις, αλλά το γράψαμε και παραπάνω, ρομαντικό μελόδραμα παρακολουθούμε. Μοναδικό σημείο που μου φάνηκε λίγο απότομο και αμήχανο, ήταν ο τρόπος με τον οποίο παρέδωσε το γράμμα ο Πυλάδης στον Ορέστη, το οποίο προκάλεσε στιγμιαίο γέλιο στο κοινό.

Ακολούθησε το σχέδιο κλοπής του ξόανου της Άρτεμης και της διαφυγής από τη Χώρα των Ταύρων, οπότε αναπόφευκτα το κλίμα στην παράσταση άλλαξε. Η Ιφιγένεια αναλαμβάνει να εξαπατήσει τον βασιλιά Θόαντα (Νίκο Ψαρρά) για να πετύχει το σχέδιο, σε έναν διάλογο που αλαφραίνει την ατμόσφαιρα στα όρια της κωμωδίας. Σε αυτό το σημείο, πλήθος πολιτών μετά το τέλος της παράστασης εξέφρασαν την απορία τους, όμως αν φταίει  (sic) κάποιος, αυτός είναι ο Ευριπίδης, διότι αυτή είναι η πλοκή του έργου και για αυτό έχει χαρακτηριστεί «τραγι-κωμωδία» ή «ιλαροτραγωδία». Ακολούθησε το οργίλο ξέσπασμα του εξαπατημένου Θόαντα στον χορό, που επανέφερε τη δραματική ατμόσφαιρα. Στο φινάλε ο σκηνοθέτης έχει κάνει μια πολύ έξυπνη επιλογή με τη θρυλική Χαρούλα Αλεξίου ως θεά Αθηνά, αφού η παρουσία της είναι από μόνη της αρκετή για να κερδίσει το κοινό. Πάντως, η λευκοντυμένη -αλλά χωρίς περικεφαλαία- «από μηχανής Θεά» τα δίνει όλα στη σύντομη αλλά υποβλητική ερμηνεία της, με όπλα τη μοναδική φωνή και τη λιτή παρουσία, και πάνω από όλα αποδίδει τον δέοντα σεβασμό στο δημιούργημα-παρακαταθήκη του Ευριπίδη.

Λυρικές πρωταγωνιστικές ερμηνείες

Η Λένα Παπαληγούρα μας χάρισε μια ώριμη και ολοκληρωμένη ερμηνεία, προσφέροντας αυτό που ακριβώς απαιτεί ο χαρακτήρας του έργου. Στέκομαι σε δύο σημεία, που τα συζήτησα και μαζί της στο φινάλε. Ανοίγει την παράσταση ως θλιμμένη Ιφιγένεια, για να «χτίσει» την πλοκή με τον μονόλογό της και πολύ έξυπνα αποφεύγει δύο παγίδες: τη βιασύνη στην απαγγελία και την πρόωρη δραματοποίηση, έστω κι αν σε κάποια σημεία έδειχνε να απαγγέλλει μηχανικά. Από αυτά που συζητήσαμε, κατάλαβα ότι υλοποίησε τη σκηνοθετική οδηγία. Από τη στιγμή της συνάντησης με τον Ορέστη και τον Πυλάδη ως τη στιγμή της αμοιβαίας αδελφικής αποκάλυψης και της αγκαλιάς, καθηλώνει και σε κάνει να συμπάσχεις με το δράμα της. Με σεβασμό στο πρωτότυπο κείμενο, ξεδιπλώνει όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα: μίσος, αγάπη, θλίψη, συμπόνοια, καχυποψία πριν από τη λύτρωση. Με την κλιμακωτή δραματοποίηση και τις συναισθηματικές της εξάρσεις, προσφέρει μια απολαυστική ερμηνεία με έντονο λυρισμό, διότι αυτός ακριβώς είναι ο ρόλος της: μια νέα και ταλαιπωρημένη κοπέλα σε ρομαντικό μελόδραμα.

Ο Μιχάλης Σαράντης ως Ορέστης, στα δικά μου τα μάτια, προσέφερε την πιο σύγχρονη ερμηνεία, η οποία προκάλεσε συζητήσεις στο κοινό και για λίγα λεπτά το συζήτησα και μαζί του στο φινάλε. Ο Μ.Σαράντης αποτύπωσε σε βάθος την ψυχοσύνθεση ενός μητροκτόνου. Ένας ψυχασθενής δεν είναι μόνο καταθλιπτικός που κλαίει διαρκώς, αλλά κουβαλάει τρέλα και ψυχοσωματικά προβλήματα. Χαμογελάει τρομακτικά με μάτι που γυαλίζει, τρέμει σαν να έχει Πάρκινσον και προφανώς δεν μπορεί να περπατήσει κανονικά. Η κινησιολογία του αποτύπωσε έναν ψυχικά ασθενή με ωμό ρεαλισμό και μακριά από στερεότυπα. Όπως έγραψα και παραπάνω, η στιγμή που συνειδητοποιεί από τον διάλογο Ιφιγένειας-Πυλάδη ότι η αδελφή του ζει, είναι σπαρακτική και κλέβει λίγη από τη λάμψη της αμοιβαίας αναγνώρισης που ακολουθεί, στην οποία ο λυρισμός καθηλώνει ακόμα και τους θεατές που έτρωγαν μπισκότα.

Ο ρόλος του Πυλάδη μού άφησε την αίσθηση ότι ήταν συνειδητά σε δεύτερο πλάνο, για να υπηρετήσει τη δραματική κορύφωση της αναγνώρισης. Ο «αγγελιαφόρος» Πυγμαλίωνας Δαδακαρίδης απέδωσε με αρτιότητα έναν ρόλο που τον έχουμε υποσυνείδητα ταυτίσει με φυσιογνωμία γηραιού γενειοφόρου.

Ο χορός των Ελληνίδων σκλάβων, με κλασική ενδυμασία, υπηρέτησε άψογα το σκηνοθετικό πλάνο, ενώ η Κίττυ Παϊταζόγλου ως κορυφαία ανταποκρίθηκε στις απαιτήσεις του έργου, κινούμενη στα ίδια επίπεδα λυρισμού με την Ιφιγένεια. Η μουσική που συνόδευσε τον χορό εξαιρετική, αλλά δυστυχώς αποτέλεσε πολλές φορές το άλλοθι για να ανοίξουν κάποιοι τις συσκευασίες με τα πατατάκια, πιστεύοντας ότι δεν θα ενοχλήσουν. Το σκηνικό λιτό και χωρίς μεγαλοπρέπεια, με το ξύλινο άγαλμα στη μέση, να φανερώνει εξαρχής στους θεατές το «διαβατήριο» της ελευθερίας από τη Χώρα των Ταύρων.

Συμπερασματικά, η «Ιφιγένεια Εν Ταύροις» είναι μια παράσταση που επιδεικνύει σεβασμό στην κληρονομιά του Ευριπίδη με την απόδοση του κειμένου και παίζει –με την καλή έννοια- εξαιρετικά με το συναίσθημα των θεατών, χαρίζοντάς μας ένα ρομαντικό μελόδραμα που αν ήταν σειρά στο Netflix, θα το παρακολουθούσαμε ξανά και ξανά για να βιώσουμε τις δραματικές κορυφώσεις.

Περισσότερες φωτογραφίες από την παράσταση εδώ: