Πρώτα ο Μανώλης, μετά ο Περικλής. Η αυθόρμητη μεταχείριση των μικρών ονομάτων υποδηλώνει οικειότητα αλλά και μία κάποια απόσταση. Ταυτόχρονα μου θυμίζει κάθε φορά τους ήρωες που έδιναν πάνω στα βουνά τον σκληρό αγώνα της αντίστασης ενάντια στα κατοχικά στρατεύματα και τους ντόπιους συνεργάτες τους, και οι οποίοι είχαν αναβαπτιστεί, ακούγοντας συνήθως σε ένα μόνο όνομα. Αντάρτες άπαντες οι αξιομνημόνευτοι, αν το καλοσκεφτείς, ακόμα και εκείνοι που δεν ήταν ακριβώς Αριστεροί.
Όλοι έχουν ινδάλματα. Άλλοι κρεμούν τα πορτρέτα τους στους τοίχους ή καταβροχθίζουν αχόρταγα και την παραμικρή λεπτομέρεια της ζωής τους, κι άλλοι περνούν την ζωής τους πασχίζοντας να καταλάβουν το αίνιγμα της ανθρώπινης φύσης. Πιστεύει κανείς στ’ αλήθεια ότι προσωπικότητες όπως ο Μανώλης Γλέζος ή ο Περικλής Κοροβέσης, που με διαφορά λίγων ημερών έφυγαν από την ζωή, είναι εύκολο να αποκρυπτογραφηθούν; Δεν μιλώ για το τι έκαναν,–το τι έκαναν το γνωρίζουμε, αλλά για το ποιοι ήταν και κυρίως γιατί και πως το έκαναν.
Πως βρίσκεις το κουράγιο και ανεβαίνεις στην Ακρόπολη για να κατεβάσεις την σημαία με τη ναζιστική σβάστικα; Πως ξεπερνάς τον βασανισμό και τα τραύματα στο σώμα και στη ψυχή σου, και γίνεσαι από θύμα διώκτης; Αυτά είναι τα πραγματικά ερωτήματα, αυτά που αξίζει να σε κρατούν ξυπνητό τις νύχτες και απρόσβλητοτις μέρες. Αυτά είναι τα ερωτήματα, που ίσως μείνουν για πάντα αναπάντητα αλλά αισθάνεσαι την ανάγκη να αναζητάς την απάντηση, να αναψηλαφίζεις τα γεγονότα ξανά και ξανά, και μοιραία να συγκρίνεσαι, γιατί τι να κάνουμε, είναι προτιμότερο να βλέπεις τις κορφές και να ονειρεύεσαι ότι μια μέρα μπορεί να τις κατακτήσεις. Να φτάσεις εκεί όπου έφτασαν άλλοι, καθώς πάντοτε το «ζήτημα», ήταν ζήτημα «περί ύψους». Αυτό το «ύψος», το ύψος του Περικλή, όπως και του Μανώλη, είναι κάτι σχεδόν ασύλληπτο.
Με βαριά καρδιά πήγα στην βιβλιοθήκη και ντράπηκα που δεν το έβρισκα. Τόσα πολλά βιβλία. Εκατοντάδες. Στην καλύτερη να έχω διαβάσει κάποιες λίγες δεκάδες, αλλά διάολε, με τους «Ανθρωποφύλακες», κοιμόμουν και ξυπνούσα για μια περίοδο. Το βρήκα με μία αίσθηση ανακούφισης και ταυτόχρονα ανατριχίλας, σαν αυτήν που επιβεβαιωμένα είχαν νιώσει μόλις διάβασαν έντρομοι τις σελίδες του το 1969, και αντιλήφθηκαν για πρώτη φορά ποια ήταν η χούντα των συνταγματαρχών και τι έκανε στους δημοκράτες και γενικώς σε όσους δεν συνθηκολογούσαν με το ειδεχθές καθεστώς.
«Δεν είμαι ήρωας». Αυτό είχε δηλώσει στην εκδήλωση για την ένατη επετειακή έκδοση με αφορμή τα 50 χρόνια από την κυκλοφορία των «Ανθρωποφυλάκων», ενώ επαναλάμβανε μονότονα, σε όσους τον αντίκρυζαν, αναγνωρίζοντας στον ίδιο ένα ζωντανό σύμβολο ελευθερίας και πατριωτισμού, ότι «εγώ έτυχε να το καταγράψω. Το μεγαλύτερο κομπλιμέντο που μου έχει γίνει είναι ότι πολλοί που έπαθαν τα ίδια, μου είπαν ότι θα μπορούσαν να το έχουν γράψει κι εκείνοι».Με την διαφορά ότι δεν μπόρεσαν. Ήταν και είναι το ίδιο αξιοθαύμαστοι με σένα για όσα τράβηξαν αλλά η τέχνη είναι μία άλλη ιστορία.
Ο Περικλής διακρίθηκε τόσο για την πολιτική όσο και για την συγγραφική του υπόσταση, όπως ο Μίκης και τόσοι άλλοι δισυπόστατοι και τρισυπόστατοι σπουδαίοι Έλληνες, οι οποίοι διαμόρφωσαν την Ιδέα και όχι το απείκασμα. Και θα συνεχίσουν να την διαμορφώνουν ακόμη και μετά την φευγαλέα φυγή τους στο επέκεινα, καθώς η «συζήτηση» εξελίσσεται απρόσκοπτα εδώ και χιλιετίες. Δεν θα σταματήσει τώρα. Γι’ αυτό δεν λέω αντίο. Μόνο εις το επανιδείν. Κουράστηκα άλλωστε να αποχαιρετώ τα ινδάλματά μου.
Ο εκδότης
