Καταρρέει ένα ακόμα ιστορικό κτίριο «κόσμημα» του Πύργου!

-SOS εκπέμπει το νεοκλασικό οίκημα των Υπνωτηρίων του ΟΣΕ που κλείνει στα σωθικά του την ιστορία του σιδηροδρόμου της πόλης

-Μελέτες επί μελετών και αποτέλεσμα ακόμα μηδέν!

Αναξιοποίητα και παραδομένα στην εγκατάλειψη και στην φθορά του χρόνου, παραμένουν  τα παλιά «υπνωτήρια του ΟΣΕ»  στο κέντρο του Πύργου, το ιστορικό νεοκλασικό κτίριο – κόσμημα στην οδό Τάκη Πετροπούλου, όπου στα σπλάχνα του κρύβει μια από τις πιο «χρυσές» και ένδοξες σελίδες όχι μόνο της πόλης και του νομού, αλλά της Ελληνικής ιστορίας. Της ιστορίας του σιδηροδρόμου, της πρώτης περιφερειακής σιδηροδρομικής γραμμής που δημιουργήθηκε εκτός των τειχών της πρωτεύουσας και που εγκαινιάστηκε το 1883, άρρηκτα δεμένη με την ιστορία της ακμής της σταφίδας στον τόπο μας.  Το συγκεκριμένο νεοκλασικό κτίριο – ίσως σχεδιασμένο από τον Τσίλλερ-  απετέλεσε εκείνη την εποχή τον πρώτο σιδηροδρομικό σταθμό του Πύργου από τον οποίο ξεκινούσε η σιδηροδρομική γραμμή με προορισμό το Κατάκολο. Σήμερα, αυτό το στολίδι της πόλης, λαβωμένο από σεισμούς, βανδαλισμούς  και μια φωτιά που σχεδόν κατέστρεψε τα σωθικά του στο ισόγειο του κτιρίου, κινδυνεύει να καταρρεύσει και αυτό όπως πολλά ιστορικά κτίρια του Πύργου και στέλνει SOS για την σωτηρία του. Τα τελευταία χρόνια, υπήρξε ωστόσο ενδιαφέρον από τις δημοτικές αρχές για την διάσωση και την ανακαίνισή του, μελέτες έγιναν και ξαναέγιναν νέες , σε κάποια φάση μάλιστα το έργο έφτασε ως την δημοπράτηση αλλά… νερό δεν ήπιαμε από την πηγή, δήμαρχοι ήρθαν κι έφυγαν και τα υπνωτήρια περνούν πλέον ως παρακαταθήκη στην νέα δημοτική αρχή του Πύργου μαζί με μια «προίκα» μελετών που πρέπει όμως να ωριμάσουν με την σφραγίδα και της Αρχαιολογίας για να οδεύσει στην αναζήτηση νέων κονδυλίων χρηματοδότησης.

Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε την αξία του κτιρίου των υπνωτηρίων του ΟΣΕ, θα ήταν καλό να κάνουμε ένα φλας μπακ στην ιστορία του, αλλά και στη ιστορία του τρένου στην Ηλεία.

Ο Γιώργος Νάθενας στο εξαιρετικά ενδιαφέρον ιστορικό βιβλίο του  που έχει τίτλο «Ο Σιδηρόδρομος στη γη της Αρχαίας Ολυμπίας», που  καταπιάνεται αναλυτικά με την εδώ ιστορία του σιδηροδρόμου,  αναφέρει ότι η Ηλεία είναι η πρώτη περιοχή στην Ελλάδα που απέκτησε σιδηρόδρομο μετά την περιοχή Αθηνών – Πειραιώς και αυτό το οφείλει στον μεγάλο βαθμό ανάπτυξης που παρουσίαζε στα τέλη του 19ου αιώνα, λόγω της παραγωγής και εμπορίας της σταφίδας, του «μαύρου χρυσού»! Η μεγάλη ανάγκη για ένα φτηνό και αποτελεσματικό τρόπο μεταφοράς των φορτίων σταφίδας από το κέντρο συσκευασίας της που ήταν ο Πύργος στο κοντινότερο λιμάνι προς εξαγωγή (το Κατάκολο), ήταν η αιτία που κατασκευάστηκε ο πρώτος ελληνικός σιδηρόδρομος «εκτός των τειχών» της πρωτευούσης, δηλαδή η γραμμή Πύργου – Κατακόλου. Η απόφαση για την πρώτη περιφερειακή σιδηροδρομική γραμμή ελήφθη το  1878 , οι εργασίες ξεκίνησαν τον Ιανουάριο του 1882 και ολοκληρώθηκαν το Νοέμβριο του ίδιου έτους και το Φεβρουάριο του 1883 η γραμμή εγκαινιάζεται επίσημα από το βασιλιά Γεώργιο Α΄, , ενώ παράλληλα, τον Ιούνιο του 1893, ιδρύεται η εταιρεία Σιδηρόδρομος Πύργου- Καλαμάτας γνωστή ως ΣΠΚ στην οποία συμμετείχε και ο τότε δήμος Λετρίνων- μετέπειτα δήμος Πύργου-.

Έτσι, παρέχεται τότε στο Δήμο Λετρίνων το δικαίωμα κατασκευής και εκμετάλλευσης τής σιδηροδρομικής γραμμής (μήκους 13 χλμ) από τον Πύργο έως το Κατάκολο.

Το χθες

Τα υπνωτήρια ήταν ο πρώτος σιδηροδρομικός σταθμός Πύργου

Όπως περιγράφει σε ένα άρθρο του ο Γιώργος Λιανός, η σιδηροδρομική γραμμή ξεκινούσε από το σταθμό του Πύργου, ο οποίος στεγαζόταν στο νεοκλασικό κτίριο – τα σημερινά υπνωτήρια του ΟΣΕ για τα οποία γίνεται ο λόγος- το οποίο σώζεται σήμερα στο Πάρκο ΣΠΚ. Μέσα υπήρχαν τα εκδοτήρια των εισιτηρίων και παγκάκια. Εδώ κοιμόνταν και όσοι υπάλληλοι είχαν κάποιο νυχτερινό δρομολόγιο, γι αυτό και επικράτησε αργότερα η ονομασία «υπνωτήρια».. Πλησίον του σταθμού βρίσκονταν οι αποθήκες του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού, απ’ όπου φορτωνόταν η σταφίδα στους συρμούς. Τόσο στον Πύργο όσο και στο Κατάκολο η γραμμή διείσδυε σαν τραμ μέσα στους οικισμούς για να φτάσει στους δυο σταθμούς.

Το 1882 η KRAUSS προμήθευσε το ΣΠΚ με 3 ατμάμαξες (“Πύργος” – “Ηλεία” – “Ερμής”). Το 1922 και το 1931 έγινε προμήθεια δύο ακόμη ατμαμαξών (“Αλφειός” – “Ολύμπια”). Στους σταθμούς Πύργου και Κατακόλου υπήρχαν εγκαταστάσεις μηχανοστασίου, ενώ στον Πύργο υπήρχε και εργοστάσιο. Οι γραμμές ξεκινούσαν μπροστά από το σταθμό, στο χώρο όπου σήμερα βρίσκεται το πάρκο ΣΠΚ, πολλοί από τους παλαιότερους θα έχουν ακόμα αυτήν την εικόνα στο κέντρο της πόλης.

Το 1951 η γραμμή ενώθηκε με ενωτική γραμμή με το σιδηρόδρομο των ΣΠΑΠ στο ύψος της στάσης “Νοσοκομείο”, οπότε και δρομολογήθηκαν τοπικοί συρμοί από την Ολυμπία προς το Κατάκολο, οι οποίοι τα καλοκαίρια γνώριζαν μεγάλη επιβατική κίνηση. Το 1975 καταργήθηκε ο παλιός σταθμός στον Πύργο και ξηλώθηκε η παλιά γραμμή και στην συνέχεια εγκαταλείφθηκε στην τύχη του και το κτίριο των υπνωτηρίων και όλη η περιοχή, ώσπου επί δημαρχίας Λιατσή δημιουργήθηκε το πάρκο ΣΠΚ, που γειτνιάζει με την πίσω πλευρά των υπνωτηρίων.

Σύμφωνα με μια παρουσίαση που είχε κάνει παλιότερα ο πρώην αντιδήμαρχος τεχνικών υπηρεσιών του δήμου Πύργου κ. Βασίλης Παναγόπουλος περιγράφοντας τα  χαρακτηριστικά του νεοκλασικού αυτού κτιρίου των υπνωτηρίων και την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, επισημαίνει μεταξύ άλλων:

«Πρόκειται  για ένα καλαίσθητο οίκημα,  ιδιαίτερης σημασίας  για την πολιτιστική κληρονομιά της πόλης,  ένα νεοκλασικό κτίριο- κόσμημα το οποίο περιήλθε το 2006 στην κατοχή του δήμου. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι τα πολλά ανοίγματα στο ισόγειο και στον όροφο συμμετρικά ως προς τον κεντρικό του άξονα. Στο ισόγειο διακρίνονται τα τοξωτά παράθυρα και στον όροφο τα ορθογωνικά.  Στην όψη επί της οδού Τ. Πετροπούλου, βρίσκεται η αρχική κύρια είσοδος που σηματοδοτείται από το επιβλητικό αέτωμα. Στις δύο κύριες όψεις ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα περίτεχνα  κιγκλιδώματα στους εξώστες.  Σήμερα, υπάρχουν πολλά πρόσθετα ημικατεστραμμένα χωρίσματα στο ισόγειο και στον όροφο από την εποχή που χρησιμοποιούνταν ως υπνωτήριο των μηχανοδηγών του Ο.Σ.Ε.  Το ισόγειο είναι καλυμμένο με μαρμαρόπλακες ενώ  ο όροφος έχει ξύλινο πάτωμα. Το κτίριο μετά από φωτιά το έτος 2012 έχει υποστεί σοβαρές ζημιές εσωτερικά κυρίως στον ξύλινο φορέα του πατώματος καθώς και σε επιμέρους δομικά στοιχεία της ξύλινης στέγης.  Απαραίτητες είναι στερεωτικές εργασίες γιατί το κτίριο έχει ζημιές από τους σεισμούς , καθώς και η συνολική αποκατάσταση τόσο στα δομικά όσο και στα επιμέρους στοιχεία. Η συνολική του επιφάνεια  είναι 450 τ.μ. σε δύο ορόφους Το κτίριο είναι χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής με ιδιαίτερα στοιχεία»

Το σήμερα

Μελέτες επί… μελετών για τα υπνωτήρια

Από το 2006 που τα υπνωτήρια περιήλθαν στο δήμο Πύργου, η τότε δημοτική αρχή Μάκη Παρασκευόπουλου, δρομολόγησε την εκπόνηση μελετών για την ανακαίνιση του κτιρίου. Μάλιστα υπήρξε και μια συνεργασία με το Αριστοτέλειο Παν/μιο όπου είχε καταθέσει και μια σειρά σχεδίων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αξιοποίηση του κτιρίου χωρίς ωστόσο – σύμφωνα με πληροφορίες- να γίνει ανάθεση συγκεκριμένης μελέτης. Στην πορεία όμως εκπονήθηκε κανονική μελέτη από τις τεχνικές υπηρεσίες του δήμου,  με στόχο το κτίριο να έχει πολιτιστικές χρήσεις, το 2011 το έργο δημοπρατήθηκε με χρηματοδότηση περίπου 1,4 εκ, ευρώ με την ένταξή του  στο ΤΑΣ,   υπεγράφη και σύμβαση με τον εργολάβο, ωστόσο το έργο δεν προχώρησε γιατί «κόλλησε» στην Αρχαιολογική Υπηρεσία – είναι χαρακτηρισμένο ως μνημείο νεοκλασικής περιόδου από το Υπουργείο Πολιτισμού – και έτσι η εργολαβία διαλύθηκε.

Στην συνέχεια όταν ανέλαβε η νέα δημοτική αρχή, ο δήμαρχος Γ. Λιατσής επανήλθε στο θέμα της ανακαίνισης του κτιρίου, εκπόνησε μέσω των τεχνικών υπηρεσιών του δήμου  άλλη μελέτη με πρόσθετα στοιχεία, συνολικού προϋπολογισμού 1.874.000 ευρώ, προκειμένου να στεγάσει τις διοικητικές υπηρεσίες του δήμου. Μάλιστα το 2016, υπεβλήθη από το δήμο Πύργου, αίτημα χρηματοδότησης στο Υπουργείο Οικονομικών, Ανάπτυξης και Τουρισμού και στην πορεία διερευνήθηκε η ένταξή του στο πρόγραμμα του ΥΠΕΣ «Φιλόδημος».

Η νέα δημοτική αρχή Πύργου  και ο νυν δήμαρχος Τάκης Αντωνακόπουλος, έχει εκφράσει την πρόθεσή του να δρομολογήσει το θέμα της ανακαίνισης και σωτηρίας των υπνωτηρίων, έγινε λόγος γι αυτό και στο δημοτικό συμβούλιο, μόνο που το «Φιλόδημος» καταργείται, άρα θα πρέπει να αναζητηθεί νέα πηγή χρηματοδότησης! Ωστόσο το πρόβλημα δεν είναι μόνο η χρηματοδότηση, αλλά το ότι πρέπει να ωριμάσει η μελέτη, καθώς οι πληροφορίες μας αναφέρουν ότι το θέμα έχει «σκαλώσει» στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.

Το σύριο

 … και το ‘σήμερα’ του κτιρίου

Όποια κι αν είναι η αλήθεια, ο δήμος Πύργου καλείται να προχωρήσει το ζήτημα της ανακαίνισης των υπνωτηρίων που παραμένει σε εκκρεμότητα, για να διασώσει ένα σπουδαίο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς και της ιστορικής μνήμης του τόπου. Διότι το στολίδι αυτό του Πύργου θα μπορούσε να φιλοξενήσει πέραν των υπηρεσιών του δήμου, τον Δημοτικό Οργανισμό Πολιτισμού για τον οποίο υπάρχουν φιλόδοξα σχέδια.  Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πόλη μπορεί να χτίσει τη νέα της «ταυτότητα» στηριζόμενη στην πολιτιστική της κληρονομιά, ειδικά τώρα που και οι αποθήκες του ΑΣΟ, λίγα μέτρα πιο πέρα, θα γίνουν το μελλοντικό «σπίτι» του Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Αυτή είναι η μοναδική ευκαιρία πριν καταρρεύσει εντελώς το κτίριο των υπνωτηρίων του ΟΣΕ, να ενταχθεί σε αυτήν την ζώνη πολιτιστικής και οικιστικής ανάπτυξης που θα περιλαμβάνει τον ΑΣΟ, το πάρκο ΣΠΚ και τα υπνωτήρια του ΟΣΕ.