Η ιστορική και νομική διάσταση της Δίκης των Έξι
-Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση του Δικηγορικού Συλλόγου Ηλείας στο Συνεδριακό της ΠΕ Ηλείας στον Πύργο
Του Παναγιώτη Φωτεινόπουλου
Οι νομικές, πολιτικές και ιστορικές διαστάσεις της «Δίκης των Εξ» αλλά και η γενικότερη επίδραση της Μικρασιατικής Καταστροφής στη νεότερη ελληνική ιστορία συζητήθηκαν εκτενώς προχθές το απόγευμα στην εκδήλωση που διοργάνωσε στο Συνεδριακό Κέντρο της ΠΕ Ηλείας στον Πύργο ο Δικηγορικός Σύλλογος Ηλείας με ομιλητές τον καθηγητή Νεοελληνικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργο Μαυρογορδάτο και τον δικηγόρο και συγγραφέα Τάκη Σαλκιτζόγλου.
Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης παρουσιάστηκαν συνοπτικά τα ιστορικά γεγονότα και οι πρωταγωνιστές που οδήγησαν στη συγκρότηση του έκτακτου στρατοδικείου το 1922 και στη σύνταξη του κατηγορητηρίου που οδήγησε οκτώ άτομα στη Δικαιοσύνη και έξι στο εκτελεστικό απόσπασμα, φωτίστηκαν άγνωστες πτυχές και στη συνέχεια έγινε αναφορά στην ακυρωτική απόφαση που εξέδωσε το 2010 ο Άρειος Πάγος για τη συγκεκριμένη δίκη.
Ο κ.Μαυρογορδάτος, ξεκινώντας την τοποθέτησή του, απέρριψε τη ρητορική περί διχόνοιας ως βασικής αιτίας της Δίκης των Έξι και της Μικρασιατικής Καταστροφής, τονίζοντας αφενός ότι διχόνοια γνώρισαν όλα τα έθνη και αφετέρου ότι είναι νομοτελειακά δεδομένη η διχόνοια κατά τη διαδικασία της εθνικής ολοκλήρωσης.
«Μοιραία υπάρχουν συγκρούσεις συμφερόντων, ιδεών και προγραμμάτων. Ενώ ο στόχος είναι η ενότητα, στη διαδικασία της εθνικής ολοκλήρωσης προκαλούνται συγκρούσεις και διχόνοια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι Ελβετοί το 1807 από εμφύλιο πόλεμο, από τον οποίο μπορούσε να είχε διαλυθεί η ελβετική ομοσπονδία», είπε χαρακτηριστικά.
Στη συνέχεια εξιστόρησε το ιστορικό πλαίσιο της Δίκης των Έξι, περιγράφοντας τα χαρακτηριστικά του στρατιωτικού κινήματος Πλαστήρα-Γονατά μετά την ήττα και την εκκένωση της Μικράς Ασίας, τονίζοντας ότι ενώ αρχικά ήταν υπερκομματικό, εξελίχθηκε σε βενιζελικό.
««Υπό την πίεση των γεγονότων, πήρε τον χαρακτήρα αιματηρής τακτοποίησης λογαριασμών με τον αντιβενιζελισμό χάρη στη δίκη και την εκτέλεση όσων κρίθηκαν υπεύθυνοι για την καταστροφή», είπε μεταξύ άλλων.
Αμέλεια ή έστω ενδεχόμενος δόλος, αλλά όχι πρόθεση
Ακολούθως αναφέρθηκε λεπτομερώς στον τρόπο με τον οποίο συγκροτήθηκε το στρατοδικείο και στο πώς συντάχθηκε το κατηγορητήριο με το οποίο παραπέμφθηκαν οκτώ άτομα και εκτελέστηκαν οι έξι, επισημαίνοντας ότι επρόκειτο για μια παρωδία δίκης, τόσο δικονομικά όσο και ουσιαστικά.
«Το “έκτακτο επαναστατικό στρατοδικείο”, όπως ονομάστηκε, δεν ήταν κανονικό δικαστήριο. Το έγκλημα της εσχάτης προδοσίας μόνο “εκ προθέσεως” μπορεί να διαπραχθεί. Αλλά πρόθεση των κατηγορουμένων ούτε αποδείχθηκε ούτε μπορούσε ποτέ να αποδειχθεί, παρά βαρύτατη, ασυγχώρητη και ασύγγνωστη αμέλεια και ανευθυνότητα. Ήταν προτιμότερο να διατυπωθεί ανάλογα το κατηγορητήριο χωρίς να εγκλωβιστεί σε παγιωμένες νομικές έννοιες όπως η εσχάτη προδοσία. Την αμέλεια και την ανευθυνότητα ήταν προορισμένες να τεκμηριώσουν οι πολλές μαρτυρικές καταθέσεις», επισήμανε παραθέτοντας ως ακραίο παράδειγμα το τηλεγράφημα του Θεοτόκη ως υπουργού Στρατιωτικών προς τη Στρατιά της Μικράς Ασίας, με το οποίο ζητούσε πλαστά ανακοινωθέντα, συμπληρώνοντας ότι για τρία πρόσωπα (Γούναρη, Πρωτοπαπαδάκη, Θεοτόκη) συμπλήρωσε ότι θα μπορούσε να στοιχειοθετηθεί και η κατηγορία του ενδεχόμενου δόλου.
Επιπλέον ο κ. Μαυρογορδάτος στάθηκε στο ότι απαλλάχθηκαν οι στρατιωτικοί και τιμωρήθηκαν οι πολιτικοί στη Δικη των Έξι, τονίζοντας ότι αυτή η εξέλιξη –όπως και στη Γερμανία- υπονόμευσε καίρια τη Δημοκρατία, αφου θεωρήθηκε η αφετηρία της «στρατοκρατίας» στην οποία βρέθηκε η Ελλάδα του Μεσοπολέμου.
Ο δικηγόρος και συγγραφέας Σαλκιτζόγλου ανέλυσε την πρόσφατη δικαστική απόφαση του Αρείου Πάγου το 2010, σχολιάζοντας το περιεχόμενο της με καίριες παρατηρήσεις. Όπως επισήμανε, την αίτηση επανάληψης η «αναψηλάφησης» κατέθεσε ο εγγονός του Πρωτοπαπαδάκη, και τόνισε πως ο Άρειος Πάγος εξέδωσε ακυρωτική απόφαση «εν συμβουλίω» και όχι σε δημόσια συνεδρίαση.
Επ΄αυτού σχολίασε ότι η ακυρωτική απόφαση δεν ταυτίζεται με την αθώωσή τους, διότι ο Άρειος Πάγος δεν μπήκε επί της ουσίας στην υπόθεση. «Δεν εισήλθε στην έρευνα ενοχής» είπε χαρακτηριστικά.
Δ. Δημητρουλόπουλος: «Αξιοσημείωτο ιστορικό και νομικό γεγονός»
Ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Ηλείας, Δημήτρης ΔΗμητρουλόπουλος, στον χαιρετισμό του υπογράμμισε την ιστορική και νομική διάσταση της Δίκης των Έξι.
«Αποτέλεσε την κορύφωση του δράματος που βίωνε τότε ο Ελληνισμός και θεωρήθηκε ως μία πράξη κάθαρσης που ήταν απολύτως αναγκαία ως προς την απόδοση των ευθυνών για μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές που είχαν συντελεστεί ποτέ στη μακρόχρονη ελληνική ιστορία αλλά και ως απαραίτητη συνθήκη προκειμένου να καταλαγιάσει η αυτονόητη κοινωνική πίεση γηγενών και προσφύγων Ελλήνων. (…) Άφησε, όπως ήταν αναμενόμενο, ένα έντονο αποτύπωμα στην ελληνική κοινωνία και σημάδεψε με τρόπο ανεξίτηλο τις μετέπειτα κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις τουλάχιστον ως τα χρόνια του ελληνοϊταλικού πολέμου και της κατοχής, αν όχι και μεταγενέστερα είτε υποδορίως είτε με άλλες μορφές. Ο αντίκτυπός της υπήρξε εξαιρετικά δυνατός (…) Ωστόσο η Δίκη των 6 (…) υπήρξε αναμφίβολα και ένα ιδιαιτέρως αξιοσημείωτο νομικό γεγονός. Ήταν μία νομική διαδικασία, η οποία διεξήχθη υπό συγκεκριμένους δικονομικούς κανόνες και πραγματοποιήθηκε ενώπιον ενός στρατοδικείου μολονότι οι περισσότεροι εκ των παραπεμφθέντων δεν ήταν στρατιωτικοί αλλά πολιτικοί. Οι κατηγορούμενοι παραπέμφθηκαν να δικαστούν βάσει ενός κατηγορητηρίου που συντάχθηκε μετά από στοιχειώδη προδικασία και από πρόσωπα των οποίων η αμεροληψία και αντικειμενικότητα σήμερα ελέγχεται και πάντως πρόκειται περί προσώπων που δεν ήταν απαλλαγμένα από προσωπικά πάθη και υστεροβουλίες και σίγουρα δεν φαίνεται να διέθεταν την αμεροληψία και την αντικειμενικότητα που οφείλουν να έχουν οι δικαστικοί και εισαγγελικοί λειτουργοί. Το κατηγορητήριο δεν περιείχε την αναγκαία εξατομίκευση της ευθύνης καθενός εκ των κατηγορουμένων αλλά απέδιδε συλλήβδην τις κατηγορίες σε αυτούς, με αποτέλεσμα την ύπαρξη σοβαρών χρονολογικών και ιστορικών ανακριβειών. Η απόφαση που εκδόθηκε εκτελέστηκε αμέσως τις πρωινές ώρες της 15ης Νοεμβρίου 1922 και προφανώς στους καταδικασθέντες δεν δόθηκε το δικαίωμα ασκήσεως ενδίκων μέσων (εφέσεως κλπ)», τόνισε υπενθυμίζοντας ότι δίκη δεν έπαψε να απασχολεί τη δικαιοσύνη ούτε καν στις ημέρες μας , κάνοντας λόγο για μια «Δίκη υπό την πίεση συγκυρίας, ΜΜΕ, κοινό περί δικαίου αίσθημα».
Χαιρετισμό απηύθυνε και ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Ηλείας, κ. Παΐσιος, ο οποίος τόνισε ότι η Δίκη των Έξι απασχολεί επί σειρά ετών το ελληνικό έθνος, από την πρώτη στιγμή που διεξήχθη, από τον τουφεκισμό των έξι καταδικασθέντων, από την όλη έκβαση, από τον τρόπο διεξαγωγής της δίκης, από το εσπευσμένο της και από την απόδοση των ευθυνών μέχρι σήμερα.