Εντυπωσιακός και φέτος ο «Προμηθέας Δεσμώτης»

-Κέρδισε το χειροκρότημα του κοινού το σκηνοθετικό εγχείρημα του Άρ. Μπινιάρη

Του Παναγιώτη Φωτεινόπουλου

Τις εντυπώσεις και το θερμό χειροκρότημα του κοινού κέρδισε το βράδυ της περασμένης Δευτέρας για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά στο θέατρο της Αρχαίας Ήλιδας ο «Προμηθέας Δεσμώτης», σε σκηνοθεσία του Άρη Μπινιάρη με τον Γιάννη Στάνκογλου στον ομώνυμο ρόλο.

Μέσα σε αυτή τη διετία η παράσταση έχει εξελιχθεί στη δημοφιλέστερη πανελλαδικά, καθότι αναδεικνύει αναλλοίωτο τον ιδεολογικό πυρήνα του κειμένου και ταυτόχρονα παρουσιάζει σκηνοθετικούς μοντερνισμούς που συμβάλλουν στη δραματοποίηση και στη διέγερση του συναισθήματος των θεατών, έστω και με όρους κινηματογραφικούς.

Ο Γιάννης Στάνκογλου χαρίζει στο κοινό μια εντυπωσιακή –αλλά όχι επιφανειακή- ερμηνεία του ρόλου του Προμηθέα. Μπορεί η απόδοση του κειμένου να είναι ελεύθερη και όχι απόλυτα πιστή στο αρχαίο κείμενο, όμως η αισχύλεια νοηματοδότηση μεταφέρεται αυτούσια και ισχυρή στο κοινό. Ο Προμηθέας είναι το σύμβολο της φιλικής διάθεσης προς την ανθρωπότητα, ο θεός που -ας μου επιτραπεί η μεταγενέστερη πολιτική φράση- πρόδωσε την τάξη του για να βοηθήσει τους ανθρώπους και υπέστη φρικτή τιμωρία από τον Δία. «Θεός από θεούς πάσχω για τον άνθρωπο, θεός απόβλητος, εχθρός της εξουσίας των θεών» μονολογεί πάνω στο λιτό και σχεδόν δυστοπικό σκηνικό που έχει επιλέξει ο σκηνοθέτης ως αποτύπωση του Καυκάσου και της πέτρινης Σκυθίας.

Παρότι η παράσταση είναι εξαρχής σε υψηλό τέμπο λόγω της διαρκούς μουσικής υπόκρουσης, ο Στάνκογλου καταφέρνει να καταστήσει ευδιάκριτες τις ψυχικές μεταπτώσεις του αλυσοδεμένου στον Καύκασο Προμηθέα, ωθώντας τον θεατή να συμπάσχει από την αρχή μέχρι το τέλος. Από την απόγνωση για τη σκληρή τιμωρία, στην αναζήτηση εσωτερικής δύναμης για να αντέξει, κι από τον αυτοηρωισμό του όταν εξιστορεί τι έκανε για το ανθρώπινο γένος («εγώ τους έμαθα να αντέχουν τον φόβο του θανάτου») στους συγκρουσιακούς διαλόγους με τον Ωκεανό και τον Ερμή,  ο Προμηθέας στηλιτεύει τη σκληρότητα της εξουσίας και την αναγκαιότητα της αντίστασης. Αποκαλύπτει το σχέδιο του Δία για την ανθρωπότητα που σχεδίαζε, προφητεύει την πτώση του στον διάλογό του με την Ιώ και  στέλνει το αληγορικό μήνυμα της παροδικότητας κάθε εξουσίας στον διάλογο με τον Ερμή («έχω δει δύο εξουσίας να πέφτουν, θα δω και τρίτη»), προαναγγέλλοντας στο φινάλε την μετάβαση του ανθρώπου από την πρωτόγονη κατάσταση στην οργανωμένη κοινωνία, με τη φράση-μανιφέστο «ο άνθρωπος θα περπατήσει στην έρημο του χρόνου μεχρι που θα βρεθεί όρθιος στη μέση της απεραντοσύνης».

Κορυφαίες στιγμές της παράστασης είναι οι διάλογοι πρώτα με τον Ωκεανό (Συσσοβίτη), όπου κυριαρχεί η ειρωνεία και ο σαρκασμός, η σπαρακτική ιστορία της Ιούς, και ο διάλογος με τον Ερμή, (Γ.Παπαζήση) όπου η σύγκρουση είναι σφοδρή και δραματική.

Το αλληγορικό μήνυμα που έστειλε η Ιώ

Ιδιαίτερη στιγμή της παράστασης είναι η παρουσία της  Νάνσυ Μπούκλη, η οποία φέτος ερμηνεύει την Ιώ. Το εγχείρημα είχε εξαρχής μεγάλη δυσκολία, διότι αφενός υπήρχε το περσινό μέτρο σύγκρισης (Ηρώ Μπέζου) και αφετέρου ο ρόλος της προϋπέθετε απαιτητική κινησιολογία. Παρ’ όλα αυτά, ανταποκρίθηκε γιατί δεν ήταν απλώς διαβασμένη, αλλά επικεντρώθηκε στην ουσία και στον πυρήνα του ρόλου που ερμήνευε, διοχετεύοντας αλληγορικά σύγχρονο κοινωνικό μήνυμα για τη θέση των γυναικών. Με δουλεμένες ανάσες και σπαρακτικό τόνο, εξιστορεί τα δεινά που υπέστη επειδή την ερωτεύτηκε ο Δίας. Η στιγμή που ερμηνεύει δίχως μουσική υπόκρουση είναι η καλύτερή της. Με κλιμακωτή δραματικότητα και έντονη συναισθηματική φόρτιση που αναδεικνύει το σπάνιο ηχόχρωμά της, υπενθυμίζει διαρκώς την παρθενία της και την άδικη μοίρα που προφήτευσε για αυτήν ο χρησμός της Πυθίας, με συνέπεια να μεταμορφωθεί κατά το ήμισυ σε ζώο και να περιπλανιέται διαρκώς εξόριστη χωρίς ελπίδα. «Γιατί να μη ριχτώ από της μοίρας μου τα βράχια (…) Καλύτερα νεκρή με τους νεκρούς, παρά νεκρή ανάμεσα σε ζωντανούς» είναι ίσως η πιο αντιπροσωπευτική φράση για το πώς νιώθουν οι αβοήθητες γυναίκες-θύματα…

Ο Αλέκος Συσσοβίτης μας χαρίζει έναν εξαιρετικό Ωκεανό, έναν υποτακτικό που παρακινεί τον Προμηθέα να συμβιβαστεί και χλευάζει με σαρκαστική χροιά τον ηρωισμό του ως ανόητη αλαζονεία («όλα τα ξέρει, τι πρέπει και τι δεν πρέπει») υπογραμμίζοντάς του το ανέφικτο των πράξεων του («ταλαίπωρε, προσαρμόσου, εκτίμησε το εφικτό, δίνεις γροθιά στο μαχαίρι»).

Ο Γιάννης Παπαζήσης είναι ένας σαρδόνιος και διαστροφικός Ερμής που επιτίθεται με μείγμα ειρωνείας και οργής στον Προμηθέα, θυμίζοντάς του ότι ο Δίας δεν γνωρίζει έλεος και μαζί με τον Στάνκογλου μας χαρίζουν έναν σύντομο αλλά απολαυστικό διάλογο κλιμακωτής έντασης με διαρκείς προσωπικές αντεγκλήσεις («ο ρήτορας που στάζει φαρμάκι», «είσαι ο τέλειος δούλος»).

Ο Δαυίδ Μαλτέζε απέδωσε με συγκινητικό τρόπο τον Ήφαιστο, που κατανοεί την αδικία αλλά ουσιαστικά αποδέχεται και την ανημποριά τους, ενώ το Κράτος (Αρ. Μπινιάρης) και η Βία (Κων/νος Γεωργαλής) προοικόνομησαν άψογα τη δραματικότητα του έργου με την πρωτόγονη αγριότητά τους.

Ο χορός συμμετείχε ισότιμα στην παράσταση, είχε έντονο ρυθμό και εντυπωσιακή κινησιολογία, ενώ ξεχώρισαν οι στιγμές που αναδεικνύει την τραγική θέση του Προμηθέα, θυμίζοντάς του το τραγικό του πεπρωμένο εξαιτίας του ανθρωπισμού του.

Αναλλοίωτο το νόημα, ξέφρενος ο ρυθμός

Η σκηνοθεσία του Άρη Μπινιάρη επιτυγχάνει έναν δύσκολο συνδυασμό: είναι έργο  ποιοτικό και ταυτόχρονα εμπορικό, mainstream. Σκηνικά, κοστούμια και μουσική είναι ένα μείγμα gothic και psychedelic, ενώ στο ξεκίνημα η απαγγελία του χορού είναι στα όρια του χιπ χοπ. Η παράσταση σε διεγείρει από την πρώτη στιγμή και σε παρασέρνει σε έναν ξέφρενο ρυθμό, τον οποίο όμως δεν είμαι σίγουρος ότι μπορούσαν όλοι να ακολουθήσουν χωρίς να κουραστούν κάποια στιγμή. Νομίζω ότι η μουσική υπόκρουση σχεδόν σε όλη τη διάρκεια της παράστασης ήταν υπερβολική και ειδικά στους διαλόγους αδικούσε τις ερμηνείες και την κλιμάκωση της δραματικότητας.

Ακόμα και ορισμένα «εφέ», όπως το να συμπλέκονται τα λόγια των πρωταγωνιστών στο φινάλε των διαλόγων, δεν ήταν και τόσο απαραίτητα. Δυο τρεις στιγμές απόλυτης σιωπής, νομίζω ότι τις υποδέχθηκαν όλοι με ανακούφιση  και ίσως θα έπρεπε να είναι περισσότερες.

Το σημαντικότερο όμως, για να είμαστε δίκαιοι, είναι πως ο σκηνοθέτης δεν αυθαιρέτησε στο όνομα του «μεταμοντερνισμού», κράτησε ατόφιο το αισχύλειο νόημα του Προμηθέα, το ανέδειξε με τρόπο εύληπτο για το ευρύ κοινό προσθέτοντας μοντερνιστικές πινελιές που υπηρέτησαν αυτόν τον σκοπό και παρέδωσε στο κοινό ένα επιτυχημένο εγχείρημα με καθηλωτικές ερμηνείες.