Αποχή από τις εκλογές ή ψηφίζοντας λευκό ή άκυρο

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί τι ποσοστό επί του συνολικού πληθυσμού της χώρας άνω των 17 ετών εκπροσωπούν σήμερα τα πολιτικά κόμματα; Η Νέα Δημοκρατία εκπροσωπεί περίπου το 22,5% του πληθυσμού με δικαίωμα ψήφου, ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. το 18%, το ΠΑΣΟΚ το 4,5%, το ΚΚΕ το 3%, η Ελληνική Λύση το 2%, όπως αντίστοιχα και το ΜέΡΑ25, οι υπόλοιποι σχηματισμοί το 4,5%, με πρώτο κόμμα στο σύνολο του πληθυσμού να αναδεικνύεται η αποχή με 42%.

Ωστόσο, πάρα πολλές θεωρίες έχουν αναπτυχθεί κατά την εκλογική ιστορία της Ελλάδας σε σχέση με την επιλογή της αποχής, του άκυρου ή του λευκού. Ορισμένες εξ αυτών αποτελούν στο σύνολό τους μυθεύματα, ενώ άλλες, οι οποίες βασίζονται σε πραγματικές επιδράσεις των παραπάνω επιλογών, παρουσιάζονται σχετικά διαστρεβλωμένες.

Ισχυρισμός πρώτος: Τα άκυρα και τα λευκά ψηφοδέλτια καταλογίζονται στο πρώτο κόμμα. Δεν είναι ακριβής ο ισχυρισμός ότι τα λευκά και άκυρα ψηφοδέλτια προσμετρώνται σε αυτά του πρώτου κόμματος. Ωστόσο, πρακτικά, όπως θα διαπιστώσουμε και στη συνέχεια, η επιλογή του άκυρου ή του λευκού ενισχύει τα κόμματα που δεν θα ψήφιζαν αυτοί οι εκλογείς, δηλαδή κατά κανόνα όσα κυβερνούν αλλά και όσα θεωρούνται συστημικά.

Ισχυρισμός δεύτερος: Αν τα λευκά και άκυρα ψηφοδέλτια ξεπεράσουν έναν συγκεκριμένο αριθμό ή ποσοστό (π.χ. 50% των ψήφων) οι εκλογές ακυρώνονται. Οχι, δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Προφανώς ένα εξαιρετικά μεγάλο ποσοστό άκυρων και λευκών ψηφοδελτίων θα αποτελούσε ένα πολιτικό γεγονός-σεισμό, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα οδηγούσε σε ακύρωση ή επανάληψη της εκλογικής διαδικασίας. Αντίθετα, θα οδηγούσε σε σχηματισμό κυβέρνησης από τους λίγους εκλογείς, οι οποίοι επέλεξαν να ψηφίσουν.

Τελικά, θα πρέπει να εξισώνεται η επιλογή του άκυρου και του λευκού με την επιλογή της αποχής; Σε μεγάλο βαθμό ναι. Αν και η άκυρη ή λευκή ψήφος αφορά μια σχετικά πιο ενεργή πολιτική συμπεριφορά, δεδομένου ότι ο εκλογέας προσέρχεται στην κάλπη, οι δύο συμπεριφορές μοιάζουν πολύ ως προς δύο κρίσιμα σημεία: αφενός, υποκρύπτουν ένα μήνυμα δυσαρέσκειας απέναντι στην υπάρχουσα πολιτική-κομματική τάξη πραγμάτων και, αφετέρου, η επιδραστικότητά τους στα πράγματα –τουλάχιστον σε περιόδους μη πρωτοφανών κοινωνικών εκρήξεων– είναι μηδενική: την επόμενη μέρα θα κυβερνήσει το κόμμα ή τα κόμματα στα οποία το μήνυμα της αποχής, του άκυρου ή του λευκού προοριζόταν να φτάσει.

Επειτα, έχετε ποτέ αναλογιστεί τι επίδραση έχει να ψηφίζει κανείς λευκό ή άκυρο στο τελικό αποτέλεσμα της κάλπης; Κατά τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του 2019 περίπου 120 χιλιάδες εκλογείς επέλεξαν να ψηφίσουν άκυρο ή λευκό. Και αυτό το ποσοστό ανήλθε στο 2,1% του συνόλου όσων προσήλθαν στις κάλπες. Μάλιστα στις αμέσως προηγούμενες εκλογές το συγκεκριμένο ποσοστό ξεπέρασε το 2,4%. Ας κάνουμε, λοιπόν, τη βάσιμη υπόθεση ότι κάτι αντίστοιχο θα συμβεί και στις εκλογές της ερχόμενης Κυριακής ώστε να διαπιστώσουμε την επιρροή του άκυρου και του λευκού στο τελικό αποτέλεσμα, κατασκευάζοντας δύο πιθανά σενάρια.

Σενάριο πρώτο: οι χιλιάδες αυτοί εκλογείς, που αντιστοιχούν περίπου στο 2,4% όσων θα προσέλθουν στις κάλπες, απορρίπτουν καθολικά το ενδεχόμενο να ψηφίσουν την κυβέρνηση και διαμοιράζονται μεταξύ των κοινοβουλευτικών δυνάμεων και των μικρότερων κομμάτων που θα μείνουν εκτός Κοινοβουλίου. Ενα τέτοιο σενάριο θα μείωνε κατά περίπου 1% την εκλογική καταγραφή της Ν.Δ. και κατά περίπου 0,5% την αντίστοιχη του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., ενώ θα αύξανε οριακά την επιρροή των υπολοίπων κομμάτων, ιδίως των μικρότερων. Πρακτικά, δηλαδή, θα μείωνε την έως σήμερα –δημοσκοπική τουλάχιστον– απόσταση μεταξύ Ν.Δ. και ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. και παράλληλα θα ενίσχυε τα μικρότερα κόμματα.

Σενάριο δεύτερο: οι συγκεκριμένοι εκλογείς απορρίπτουν και πάλι καθολικά το ενδεχόμενο να ψηφίσουν την κυβέρνηση και διαμοιράζονται αναλογικά μεταξύ των κομμάτων της κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης. Ενα τέτοιο σενάριο θα μείωνε κατά περίπου 1% την εκλογική καταγραφή της Ν.Δ., θα αύξανε κατά 1% την αντίστοιχη του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., ενώ θα αύξανε και πάλι οριακά την επιρροή των υπολοίπων κομμάτων, ιδίως των μικρότερων. Πρακτικά, δηλαδή, θα μείωνε περαιτέρω μια ενδεχόμενη διαφορά μεταξύ Ν.Δ. και ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. κατά σχεδόν 2%, ενώ θα ενίσχυε ελαφρώς και τα μικρότερα κόμματα.

Δεδομένων των παραπάνω, πολλά μπορεί κανείς να ισχυριστεί για το περιεχόμενο και την επίδραση της αποχής, του λευκού και του άκυρου σε μια εκλογική διαδικασία εθνικής κλίμακας. Κανείς όμως δεν μπορεί να αντικρούσει τον ισχυρισμό σύμφωνα με τον οποίο το μεγαλύτερο μάλλον δώρο που μπορεί να κάνει κάποιος εκλογέας στο status quo εν μέσω ομαλών κοινοβουλευτικά περιόδων είναι να απέχει από μια εκλογική διαδικασία ή να προτιμήσει το άκυρο και το λευκό έναντι των διαθέσιμων κομματικών επιλογών.

*Επικεφαλής Ερευνών της Prorata