ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 2022 – ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: Η «Ρωμαϊκή» Ολυμπία και το ιερό του Ποσειδώνα

-Χρονιά ανασκαφικής επανεκκίνησης το 2022 για την Ηλεία

Του Παναγιώτη Φωτεινόπουλου

Έτος επανεκκίνησης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το 2022 για τον αρχαιολογικό πλούτο της Ηλείας, αφού δρομολογήθηκαν σημαντικά ανασκαφικά προγράμματα, χάρη και σε πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης, με στόχο να επεκταθεί ο χρόνος παραμονής των επισκεπτών. Τρία από αυτά τα έργα χρηματοδοτούνται από πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και αφορούν την –σχετικά άγνωστη στο  ευρύ κοινό- Ρωμαϊκή Περίοδο της Αρχαίας Ολυμπίας. Πρόκειται για τις Θέρμες του Λεωνιδαίου, την Παλαιοχριστιανική Βασιλική/Εργαστήριο του Φειδία και οι Θέρμες του Κλαδέου, αθροιστικού προϋπολογισμού πάνω τρία εκατ. ευρώ.

Παράλληλα, προχωρούν οι εργασίες στο Αρχαίο Γυμνάσιο, το οποίο είναι ενταγμένο στο τρέχον ΕΣΠΑ, με απώτερο στόχο την ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου και την επέκταση της ανασκαφής προκειμένου να αποκαλυφθεί όλο το Γυμνάσιο, το οποίο είναι το μόνο Γυμνάσιο Ολυμπιακών Προδιαγραφών.

Μάλλον βρήκαμε το ιερό του Ποσειδώνα στο Κάτω Σαμικό!

Η ανακάλυψη της χρονιάς, όμως, δεν μπορεί να μην είναι τα αποτελέσματα της ανασκαφής στην περιοχή της Αρχαίας Σαμίας, από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας και το  Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο τον περασμένο Οκτώβριο. Το ναόσχημο κτίριο που εντοπίστηκε στο Κλειδί, μπορεί να αποδοθεί στο ιερό του Ποσειδώνα, αφού είχε προταθεί από παλαιότερους ερευνητές ως πιθανή θέση του περίφημου αρχαίου ιερού, και βρίσκεται στις υπώρειες της αρχαίας ακρόπολης του Σαμικού, που δεσπόζει στην περιοχή βόρεια της λιμνοθάλασσας της Καϊάφα στη δυτική ακτή της Πελοποννήσου. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παραδίδει ο Στράβων (Γεωγραφικά, 8o βιβλίο), το ιερό του Ποσειδώνα ήταν σημαντικό λατρευτικό κέντρο της αμφικτυονίας των πόλεων της Τριφυλίας και βρισκόταν κοντά στην θάλασσα, κάτω από την ακρόπολη του Σαμικού.

Με βάση τις ενδείξεις της γεωφυσικής έρευνας και τα ανασκαφικά δεδομένα, μπορεί να ανασυντεθεί κτίριο μήκους τουλάχιστον 28 μ., το οποίο διέθετε δύο εσωτερικές αίθουσες, καθώς και έναν πρόναο και έναν οπισθόδομο ή άδυτο. Το επίμηκες ναόσχημο κτίριο πιθανότατα ανήκε στο ιερό του Ποσειδώνα και ίσως ταυτίζεται με το ναό του θεού.

Η ανακάλυψη αυτή προσδίδει νέες προοπτικές στην έρευνα της πολιτικής και οικονομικής σημασίας της Αμφικτυονίας των τριφυλιακών πόλεων, κατά τον 6ο αιώνα π.Χ., καθώς το ιερό του Ποσειδώνα αποτελούσε το κέντρο της θρησκευτικής και εθνικής τους ταυτότητας.

Επισκέψιμη η πλάκα με τους στίχους της Οδύσσειας

Παράλληλα, από το καλοκαίρι του 2022 οι επισκέπτες του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αρχαίας Ολυμπίας έχουν πλέον την ευκαιρία να βλέπουν από κοντά μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις της τελευταίας δεκαετίας, καθώς η πήλινη επιγραφή που φέρει εγχάρακτους τους πρώτους 13 στίχους της ραψωδίας ξ της Οδύσσειας (συνάντηση του Οδυσσέα με τον Εύμαιο), τοποθετήθηκε και εκτίθεται πλέον στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας, στην αίθουσα με τα ευρήματα της Ρωμαϊκής εποχής, η οποία μετά από αυτήν την εξέλιξη ίσως αποκτήσει το ενδιαφέρον που της αξίζει.

Υπενθυμίζεται πως η πήλινη επιγραφή εντοπίστηκε το 2018 στο ρωμαϊκό νεκροταφείο στο Φραγκονήσι, το οποίο είναι σε απόσταση 1,5 χλμ. ανατολικά της Ολυμπίας, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Ο πολυδιάστατος χώρος της Ολυμπίας» υπό τη διεύθυνση της προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας Ερωφίλης-Ίριδας Κόλλια, σε συνεργασία με το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και τρία γερμανικά Πανεπιστήμια.

Από το 2018 μέχρι και σήμερα ακολούθησε συστηματική έρευνα για να προσδιοριστεί με ακρίβεια η χρονολόγηση και η χρήση του ευρήματος, από την οποία προέκυψε ότι είχε χρησιμοποιηθεί σε β΄ χρήση ως οικοδομικό υλικό σε ταφικό μνημείο του 3ου αι. μ.Χ.

Όπως είχε δηλώσει στην «Πρωινή» η Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας, κ. Κόλλια, δεν ήταν εύκολο το εγχείρημα, ωστόσο η χρονολόγηση και η χρήση του προσδιορίστηκαν, ενώ διατυπώθηκαν και εικασίες για τον συντάκτη της επιγραφής σε επιστημονική δημοσίευση.

«Η χρονολόγηση της επιγραφής στη Ρωμαϊκή εποχή (1ος–3ος αι. μ.Χ.) αποτελεί μια προσέγγιση που συμφωνεί πλήρως με την τυπολογία των γραμμάτων. Ωστόσο, η ακριβέστερη χρονολόγηση της επιγραφής στα τέλη του 2ου με αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. βασίζεται σε νεότερα ανασκαφικά δεδομένα (ανασκαφή ΕΦΑ Ηλείας ετών 2018-2020). Η επιγραφή βρέθηκε εντοιχισμένη σε ταφικό μνημείο που εδράζεται σε παλαιότερο τάφο που χρονολογείται πριν από τα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ., ενώ το ίδιο το ταφικό μνημείο ανάγεται πιθανότατα στις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. Σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας, η επιγραφή αποτελεί το παλαιότερο σωζόμενο απόσπασμα των συγκεκριμένων στίχων και συγχρόνως πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα κείμενα των Ομηρικών Επών από τον ελληνικό χώρο (πλην οστράκων ή αγγείων με στίχους από τα Ομηρικά Έπη).Είναι το παλιότερο με τους στίχους από αυτή τη ραψωδία, διότι ό,τι άλλο έχει σωθεί, είναι πολύ μεταγενέστερο, μεσαιωνικό, μοναστηριακό χειρόγραφο. Επίσης, είναι το μοναδικό που έχει βρεθεί ως τώρα γραμμένο σε πηλό, συνήθως τα αποσπάσματα αυτά είναι γραμμένα σε πάπυρο ή περγαμηνή», είχε επισημάνει.