Το Πολεμικό Συμβούλιο στο Επαρχείο.
Γράφει ο Περικλής Δημ. Καπετανόπουλος
Στις 25 Μαρτίου 1821, αποβιβάστηκαν στις ακτές της Ηλείας (Πυργί) ερχόμενοι από την Ζάκυνθο, τα παιδιά του Κολοκοτρώνη Πάνος και Γιάννης, οι Ζακυνθινοί αδελφοί Καμπασαίοι, και οι Πυργιώτες Άχολος και Αυγερινός, καθώς και ορισμένοι ακόμα Μοραΐτες που είχαν βρει προεπαναστατικά καταφύγιο στα Ιόνια νησιά. Οι δύο επαρχίες Γαστούνης και Πύργου βρίσκονταν σε επαναστατική κίνηση, εκτός από κάποια χωριά γύρω από το Λάλα.
Μετά την λύση της πολιορκίας των Οθωμανών στο Χλουμούτσι και την λεηλασία των χωριών του κάμπου της Γαστούνης, το «ενδιαφέρον» των Λαλαίων στράφηκε στην πόλη του Πύργου. Η σημερινή πρωτεύουσα της Ηλείας, τις αρχές του 19ου αιώνα ήταν μια νέα πόλη, η οποία αναπτυσσόταν δυναμικά, χάρη στο εμπόριο και τα φορολογικά προνόμια που της είχε παραχωρήσει η οθωμανική διοίκηση. Ο πληθυσμός του Πύργου την εποχή της Επανάστασης αριθμούσε περίπου 7.000 κατοίκους και την ανερχόμενη πόλη στόλιζαν ωραίες οικοδομές, απτό δείγμα της οικονομικής ευρωστίας των κατοίκων της.
Το σχέδιο των Λαλαίων
Την 1η Απριλίου 1821 οι Λαλαίοι κινήθηκαν εναντίον του Πύργου με δύο στόχους: Να τιμωρήσουν αφενός, τον Χ.Βιλαέτη και τους 217 Πυργιώτες οπλοφόρους που πήραν μέρος στην πολιορκία των Τούρκων στο Χλεμούτσι και αφετέρου, να λαφυραγωγήσουν την, πολλά υποσχόμενη σε λάφυρα και σκλάβους, πόλη. Πριν επιτεθούν έστειλαν απεσταλμένους στους προεστούς και τους καπετάνιους του Πύργου να παραδώσουν την πόλη γιατί αλλιώς απειλούσαν ότι θα την κατέστρεφαν και η ευθύνη για ότι ακολουθούσε θα βάραινε τους Έλληνες. Η δύναμη των όπλων του Πύργου δεν ξεπερνούσε τους 500 οπλοφόρους, οι περισσότεροι εκ των οποίων δεν διέθεταν καμία πολεμική πείρα. Από την άλλη, οι Λαλαίοι που κινήθηκαν εναντίον του Πύργου, από τρεις κατευθύνσεις, συγκροτούσαν στρατιωτικό σώμα από 1.000 εμπειροπόλεμους πεζούς και έφιππους πολεμιστές, τους οποίους συνέδραμαν και 200 ως 300 χριστιανοί οπλοφόροι από τα υποταγμένα σε αυτούς χωριά. Οι αρχηγοί του Πύργου απέρριψαν την πρόταση των Λαλαίων και ετοιμάστηκαν να αμυνθούν.
Πολεμικό Συμβούλιο
Πριν την μάχη συγκροτήθηκε πολεμικό συμβούλιο στο Επαρχείο στο οποίο πήραν μέρος οι εξής: ο Χαράλαμπος Βιλαέτης αρχηγός των όπλων του Πύργου, οι καπετάνιοι Πέτρος Μήτσος, Διονύσιος Διάκος, Αναγνώστης Παπασταθόπουλος, Λυκούργος Κρεστενίτης, Αλέξης Μοσχούλας, οι Άχολοι, τα δυο παιδιά του Κολοκοτρώνη Πάνος και Γιάννης, οι αδελφοί Καμπασαίοι από την Ζάκυνθο, ο Μουσταφάκας από το Μεσολογγάκι, ο Αναγνώστης Μερκούρης και τέλος ο σημαντικότερος οπλαρχηγός της επαρχίας Γαστούνης Κωνσταντής Παπαδημητρόπουλος**.
Τα δυο σχέδια άμυνας
Στις συζητήσεις που έγιναν, σχετικά με την επιλογή του σχεδίου άμυνας, οι γνώμες διχάστηκαν. Ο Βιλαέτης, τα παιδιά του Κολοκοτρώνη Πάνος και Γιάννης και οι Καμπασαίοι πρότειναν να πιάσουν οι Έλληνες τα γύρω από τον Πύργο υψώματα και να πολεμήσουν έξω από την πόλη. Οι Άχολοι, ο Διονύσιος Διάκος και ο Κωνσταντής Παπαδημητρόπουλος, πρότειναν να οχυρωθούν οι οπλισμένοι στα δυνατότερα σπίτια του Πύργου και από εκεί να πολεμήσουν τους Λαλαίους. Εκείνη την εποχή ο Πύργος διέθετε αρκετά σπίτια κατάλληλα για άμυνα , με υψηλούς μαντρότοιχους, τυφεκιοθυρίδες (ντουφεκίστρες), στέρνες με νερό, καθώς και αποθήκες τροφίμων και πυρομαχικών. Με δεδομένο τον αρνητικό συσχετισμό σε βάρος των απειροπόλεμων Ελλήνων, η πρόταση για άμυνα εντός της πόλης τους έδινε ορισμένα πλεονεκτήματα όπως: 1. Εξουδετέρωνε την μαχητική υπεροπλία που ιππικού σε κατοικημένο χώρο, έναντι των πεζομάχων Ελλήνων. 2. Οι πολλές και καλά οργανωμένες εστίες άμυνας στα «δυνατά» σπίτια, θα υποχρέωναν τους Τουρκαλβανούς του Λάλα να διαιρέσουν τις δυνάμεις τους και να πολεμήσουν για μέρες για την εξουδετέρωση κάθε στόχου, χρόνο που δεν διέθεταν γιατί οι Έλληνες περίμεναν ενισχύσεις. Οχυρά συγκροτήματα σπιτιών στον Πύργο υπήρχαν αρκετά, όπως του Αυγερινού, του Διάκου, του Άχολου, του Κρεστενίτη και άλλα. Η γνώμη της πλειονότητας των οπλαρχηγών στο Συμβούλιο ήταν να οχυρωθούν στα σπίτια και να περιμένουν τους Λαλαίους.
Η απόφαση
Το κλίμα άλλαξε όταν πήρε τον λόγο ένας έμπορος από την Δίβρη, ο Αγγελής Πετραλιάς : «Είναι ντροπή-είπε-να οχυρωθούμε σαν γυναίκες μέσα στα σπίτια. Πρέπει να δείξουμε στήθος στον εχθρό σαν άνδρες. Εγώ πρώτος δίνω το παράδειγμα». Μετά από αυτή την τοποθέτηση που έθιξε την φιλοτιμία των Ελλήνων πολεμιστών, επικράτησε το συναίσθημα και η μάχη αποφασίστηκε να δοθεί έξω από τον Πύργο. Λανθασμένη ήταν και η απόφαση να μην απομακρυνθούν τα γυναικόπαιδα από την πόλη.
*Τουρκαλβανοί, δηλαδή Αλβανοί μουσουλμάνοι, που είχαν εγκατασταθεί προ πολλών ετών στο όμορφο και γόνιμο οροπέδιο στους πρόποδες του δάσους των μυθικών Κενταύρων.
**Ο Κωνσταντής Παπαδημητρόπουλος είχε υπηρετήσει ως βαθμοφόρος στα Ελληνικά Τάγματα που είχαν συγκροτήσει οι Άγγλοι στα Επτάνησα και είχε αποκτήσει αξιόλογη πολεμική εμπειρία. Εκεί συνδέθηκε φιλικά με τον Χαρ. Βιλαέτη ο οποίος υπηρετούσε στις ίδιες μονάδες με τον βαθμό του λοχαγού και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη που είχε τον βαθμό του ταγματάρχη (μαγιώρου).
Πηγές:
Κυριακόπουλος Κωνσταντίνος,(2003), Ο Πύργος και η Ηλεία στην Επανάσταση και στα χρόνια του Καποδίστρια, Πύργος: Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηλείας.
Χρυσανθακόπουλος Γεώργιος, (1950), Η Ηλεία επί τουρκοκρατίας, Αθήνα.
Οικονομόπουλος Δημήτριος, (1977), Το χρονικό της Ανδραβίδας, Ανδραβίδα: Δήμος Ανδραβίδας.
Κολοκοτρώνης Ιωάννης.,(2006), Απομνημονεύματα, Αθήνα: Βεργίνα
Φιλήμων Ιωάννης., (1861), Δοκίμιον ιστορικόν περί της Eλληνικής Eπαναστάσεως. Αθήνα: Τύποις Π. Σούτσα και Α. Κτενά.
Κόκκινος Διονύσιος.,(1956), Η Ελληνική Επανάστασις, Αθήνα: Μέλισσα.
Σπηλιάδης Νικόλαος.,(1972), Απομνημονεύματα, Αθήνα: Καραβίας
