Το Πηνειώτικο άλογο

Λαογραφική έρευνα: Ηλίας Τουτούνης συγγραφέας – λαογράφος

Τ’ άλογα της Πηνείας είναι της φυλής του ημιορεινού τύπου και εκτρέφεται στις ημιορεινές περιοχές της Hλείας (περιοχή σημερινού δήμου Πηνείας). Έλκει την καταγωγή της από τα αρχαία ελληνικά άλογα. Στην Αρχαία Oλυμπία με αυτά έγιναν οι πρώτες ιπποδρομίες και ότι ο Ξενοφών τις πραγματείες του για τα άλογα, τον «Iππαρχικό» και το «Περί Iππικής Tέχνης», που είναι τα πρώτα εγχειρίδια ιππολογίας, τα συνέγραψε στον Σκυλλούντα της Hλείας.

H επιλογή των αλόγων της Πηνείας έγινε με κριτήριο τον πλαγιοτροχασμό. O βηματισμός αυτός είναι πολύ ξεκούραστος για τον αναβάτη, πράγμα που τα κάνει περιζήτητα. Το ύψος ακρωμίου είναι 1,25 έως 1,40 μ. H κεφαλή είναι τετράγωνη με έκφραση αρρενωπή, η γραμμή της ράχης ευθεία, το στήθος ευρύ και βαθύ, ο τράχηλος και οι γλουτοί μυώδεις, οι μηροί εσφιγμένοι και τα άκρα λεπτά. H χαίτη και η ουρά είναι άφθονες. Τα ονόματά τους προέρχονται συνήθως από τους χρωματισμούς. Οι συνήθεις χρωματισμοί είναι ο μέλας, ο καστανός, ο ορφνός, ο λευκός ο βαθύς και ανοικτός φαιός και ο φαιός ερυθρόστικτος ή μελανόστικτος, Έχουν μαύρες και σκληρές οπλές και δεν εμφανίζουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στο μέτωπο και στα πόδια (λευκά σημάδια). Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας άτομα της φυλής να διασταυρώθηκαν με άλογα αραβικού αίματος, έτσι τουλάχιστον δείχνει η ομοιότητα που εμφανίζει με εκείνα της βερβερικής φυλής. Είναι άλογα λιτοδίαιτα, μεγάλης αντοχής και νευρικής ιδιοσυστασίας. Επικίνδυνη αρρώστια για τ’ άλογα της Πηνείας ήταν το συρίγγιο.

Τα Πηνειώτικα άλογα ήσαν τα πιο περιζήτητα άλογα όχι μόνο στην Πελοπόννησο, αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Μέχρι και την δεκαετία του 1970 τ’ άλογα ήταν τα οικόσιτα ζώα που εξυπηρετούσε τον άνθρωπο σχεδόν σ’ όλες του τις ενασχολήσεις. Χρησιμοποιούνταν για την μεταφορά ανθρώπων, εμπορευμάτων, αρκετών γεωργικών εργασιών και για παραγωγή ημιόνων. Διακρίνονταν για την ικανότητά τους να κινούνται σε ημιορεινές και ορεινές περιοχές, με απόλυτη ασφάλεια. Χρησιμοποιήθηκαν στην έλξη, σε γεωργικές εργασίες και σε μακρές διαδρομές. Έχουν υψηλή αίσθηση της ισορροπίας και αντιλαμβάνονταν εύκολα τις ανωμαλίες του εδάφους και την ικανότητα να διανύουν μεγάλες αποστάσεις σε δύσβατα εδάφη και διαθέτουν συγχρόνως μεγάλη φυσική αντοχή. Έχουν καλό χαρακτήρα και είναι υπομονετικά, ήρεμα, λιτοδίαιτα, ανθεκτικά στις προσβολές και στις ασθένειες.

Το εμπόριο των Πηνειώτικων αλόγων ανθούσε πολύ όλες αυτές τις εποχές και οι ζωέμποροι (τσαμπάσηδες) των αλόγων έκαναν χρυσές δουλειές. Όμως πέρα από το εμπόριο υπήρχε και το παρεμπόριο των αλόγων. Επιτήδειοι έκλεβαν άλογα και με διαφόρους τρόπους και με την βοήθεια ντόπιων ανθρώπων, τους λεγόμενους αλογοσούρτες, πλουτίζοντας παράνομα σε βάρος των διαφόρων ιδιοκτητών αλόγων που έχαναν τα ζώα τους.

Την εποχή της Τουρκοκρατίας οι αλογοκλέφτες και αλογοσούρτες των τούρκικων αλόγων, έγιναν οι ήρωες των σκλαβωμένων. Με τις ανδραγαθίες τους ο υπόδουλος λαός υμνούσε τα κατορθώματά τους και σιγά – σιγά τους μετέτρεψε από κλέφτες σε ηρωικά πρόσωπα όπου οι κλέφτες ήσαν τα πρώτα τμήματα του επίσημου στρατού που κλήθηκε αρκετές φορές ν’ αντιμετωπίσουν τους εξοπλισμένους στρατούς του κατακτητή.

Άγρια άλογα στο Κακοτάρι

Κατά το 1890 αναφέρεται η ύπαρξη αγρίων αλόγων στο χωριό Κακοτάρι του δήμου Λαμπείας κατά κοπάδια. Τα άλογα αυτά έβοσκαν στα γύρω βουνά του χωριού όπου οι χωρικοί όταν ήθελαν να έχουν ζώα στην χρήση τους έπιαναν κάθε φορά και τα εξημέρωναν. Μάλιστα το 1890 μετά από βαρυχειμωνιά στην περιφέρεια αυτή έπεσαν πολλά χιόνια και πάνω από 200 άλογα καταπλακώθηκαν από τα βράχια.

Το 1904 η ζωοκλοπή στην Ηλεία προερχόταν κατά το μεγαλύτερο μέρος της από τα χωριά Λαμπείας και Πηνείας. Χαρακτηριστική ήταν η μέθοδος κατά την οποία απομάκρυναν οι ζωοκλέφτες (αλογοσούρτες) τα άλογα. Για να μην γίνεται φανερή η κατεύθυνση των αλόγων με τα ίχνη τους από την αστυνομία προνόησαν, πρώτοι οι Πηνειώτες και τα πετάλωναν (καλίγωναν) ανάποδα ώστε το παραπλανητικό αυτό τέχνασμα να τους εξασφαλίζει την κίνηση αντίθετα από αυτή που έπαιρναν οι διώκτες τους με βάση την κατεύθυνση των βημάτων. Όταν όμως ανακάλυψαν την μέθοδο αυτή, οι πονηροί Πηνειώτες ζωοκλέφτες αντέδρασαν με το δέσιμο κλαδιών δένδρων τα οποία σέρνονταν από το άλογο, σβήνοντας έτσι την κατεύθυνση των ιχνών των βημάτων.

Με την κατάσταση αυτή της ληστείας κλονιζόταν η δημόσια τάξη. Έτσι στις 3 Φλεβάρη 1904 άρχισε να συγκεντρώνεται στον Πύργο στρατιωτική δύναμη όπου συγκροτήθηκαν χωριστά αποσπάσματα για την πάταξη της ζωοκλοπής και ιδίως της αλογοκλοπής.

Φυλές προερχόμενες από την Πηνεία

Αρκετά άλογα με αυτούς τους τρόπους που έφθασαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, όπως στο χωριό Στεφάνι του νομού Τρικάλων, στη Μεσσαρά της Κρήτης και αλλού, ήταν κυρίως άλογα της Πηνείας. Αυτά εγκλιματίστηκαν σ’ αυτά τα μέρη και ακόμη και σήμερα μοιάζουν υπερβολικά με αυτά της φυλής των, τα Πηνειώτικα. Είναι μικρόσωμα με ανάστημα έως 1,40 μ. Διακρίνονται για την ικανότητα τους να κινούνται σε ορεινές περιοχές, με απόλυτη ασφάλεια.

Η φυλή Μεσσαράς καθώς και η φυλή της Πηνείας είχαν κληρονομικό το σπάνιο χάρισμα του πλαγιοτροχασμού. Πρόκειται για ένα επιπλέον βηματισμό (εκτός βάδην, τροχάδην, καλπασμό) που έδινε την δυνατότητα στον αναβάτη να μεταφερθεί γρήγορα χωρίς να υποβληθεί στην ταλαιπωρία του ανεβοκατεβάσματος όπως στον καλπασμό. Έτσι ανήκουν στις σπάνιες φυλές αλόγων βήματος του κόσμου και είναι οι παλιότερες. Οι Στεφανιώτες τ’ άλογα με αυτό τον βηματισμό τα λέγανε
«Κορδοπάτηδες», «Ραβανοτά», «Άγρια», «Βλάχικα», «Κλέφτικα», «Ούντρες». Αυτά ήταν απόγονοι των αλόγων που οι Έλληνες κατάσχεσαν πιθανόν κατά την Επανάσταση από τους Τούρκους και που αργότερα διασταυρώθηκαν με ντόπιες φυλές.

Οι ελληνικές φυλές αλόγων κινδυνεύουν πλέον από την εξαφάνιση. Το Υπουργείο Γεωργίας εδώ και κάποια χρόνια έλαβε μέτρα για την ενίσχυση της διατήρησης απειλούμενων αυτοχθόνων φυλών αγροτικών ζώων. Στην περιοχή της Πελοποννήσου ενισχύεται η εκτροφή αλόγων της φυλής της Πηνείας με 475 Ευρώ ανά έτος το ζώο (άλογα Ηλείας και Μεσσαράς). Όμως το χρηματικό βοήθημα είναι δευτερεύον, όταν ακόμη σήμερα δεν υπάρχουν γενεαλογικά βιβλία στα οποία να καταχωρούνται τ’ άλογα, επίσης δεν έχει συσταθεί κανένας κρατικός φορέας για να παρακολουθήσει το γενεαλογικό τους δένδρο, την αναπαραγωγή, την εκτροφή και την υγιεινή αυτών των μοναδικών απειλουμένων προς εξαφάνιση ζώων…