Πρώτο κουδούνι στις 9 για πιο ξεκούραστα και ορεξάτα παιδιά
Τέλος στο βάρβαρο πρωινό ξύπνημα σκέφτεται να βάλει το υπουργείο Παιδείας, με τον αρμόδιο υπουργό Κώστα Γαβρόγλου να δηλώνει σε πρωινή εκπομπή της δημόσιας τηλεόρασης την πρόθεση του υπουργείου να αλλάξει η ώρα έναρξης των μαθημάτων στα σχολεία της χώρας, αρχής γενομένης από τη μεθεπόμενη σχολική χρονιά.
Συγκεκριμένα, προτείνεται τα μαθήματα να ξεκινούν στις 9 το πρωί αντί στις 8.15 που ισχύει μέχρι στιγμής, αλλαγή η οποία θα επηρεάσει βεβαίως και την ώρα λήξης του σχολικού ωραρίου, το οποίο θα μετακινηθεί κατά 45 λεπτά αργότερα.
«Είναι μια σκέψη που επεξεργαζόμαστε, γιατί διεθνείς έρευνες δείχνουν ότι αυτό ευνοεί πολύ τα παιδιά και τις οικογένειες», είπε ο Κ. Γαβρόγλου, χαρακτηρίζοντας το σχέδιο «δύσκολο, αλλά όχι ανέφικτο».
Ο υπουργός στη συνέντευξή του ξεκαθάρισε ότι η πρωινή ζώνη δραστηριοτήτων στα Δημοτικά θα εξακολουθήσει να ισχύει μέχρι τις 9 π.μ., χωρίς να επηρεάζει τους εργαζόμενους γονείς.
«Αυτό γίνεται και για παιδαγωγικούς, αλλά και για κοινωνικούς λόγους. Είναι ένα μέτρο που σε πολλές χώρες ήδη εφαρμόζεται. Βεβαίως δεν πρέπει να θίξει τους γονείς που εργάζονται» τόνισε, προσθέτοντας ότι δεν θα υπάρξει πρόσθετη εργασία για τους εκπαιδευτικούς, καθώς απλά μιλάμε για μετάθεση της πρώτης ώρας μαθήματος.
Η σπουδαιότητα του ύπνου
Η Ελληνική Εταιρεία Ερευνών για τον Υπνο και η Ελληνική Εταιρεία Νευροφυσιολογίας έχουν επανειλημμένα προβεί σε καμπάνιες ενημέρωσης, ιδίως σε μαθητές και γονείς, για τη σπουδαιότητα του επαρκούς και ποιοτικού ύπνου στα παιδιά και τους εφήβους.
Παλαιότερη ερευνητική εργασία της Α΄ Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τα προβλήματα ύπνου σε μαθητές Λυκείου διαπιστώνει ότι στην εφηβεία υπάρχει αυξημένη συχνότητα διαταραχών του ύπνου, με επικρατέστερη την αϋπνία.
Ειδικά για τους εφήβους, οι επιστήμονες συμφωνούν ότι η έναρξη της σχολικής ημέρας θα πρέπει να ξεκινάει αργότερα το πρωί, ώστε να συμβαδίζει με το βιολογικό ρολόι των παιδιών αυτής της ηλικίας.
Θετικά βλέπουν την αλλαγή της έναρξης των μαθημάτων οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι λένε ότι όντως την πρώτη ώρα τα παιδιά δεν ήταν λειτουργικά. Ωστόσο τους προβληματίζει η επέκταση του ωραρίου. Ανησυχούν ότι η τελευταία ώρα θα είναι εξαιρετικά δύσκολη για τους μαθητές, οι οποίοι «περιμένουν πώς και πώς να χτυπήσει το κουδούνι για να φύγουν».
Οι απόψεις των γονέων διίστανται. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι θεωρητικά ακούγεται θετικό μέτρο, καθώς τώρα τα παιδιά φεύγουν αγχωμένα από το σπίτι για να προλάβουν το κουδούνι, χωρίς να έχουν φάει πρωινό.
«Η οικογένεια δεν περνάει χρόνο μαζί και η μέρα ξεκινάει με άγχος και τρέξιμο» λέει η Μαρία, μητέρα 12χρονου παιδιού.
Αλλοι υποστηρίζουν ότι η αλλαγή δεν έχει ουσιαστική σημασία, καθώς οι εργαζόμενοι γονείς θα εξακολουθούν να αφήνουν τα παιδιά τους στο σχολείο την ίδια ώρα, άρα τα παιδιά θα ξυπνούν και πάλι από νωρίς.
Ειδικοί, εκπαιδευτικοί και γονείς συμφωνούν ότι μία απλή αλλαγή στο ωράριο δεν αρκεί.
Μιλούν για γενναίες αλλαγές σε πολλαπλά επίπεδα, ιδίως στην αλλαγή της στρεβλής νοοτροπίας που υπαγορεύει ότι αυτό που μας εξαντλεί είναι και αποτελεσματικό.
Ενθερμοι υποστηρικτές
Η μετάθεση της έναρξης του σχολικού ωραρίου αργότερα το πρωί έχει ένθερμους υποστηρικτές στη διεθνή ακαδημαϊκή και εκπαιδευτική κοινότητα.
Πλήθος ερευνών συνδέουν την έλλειψη ύπνου, ειδικά στους εφήβους, με μειωμένες σχολικές επιδόσεις και περισσότερες εκδηλώσεις άγχους, ενώ αντίθετα βρίσκει ευεργετικό το όχι και τόσο πρωινό ξύπνημα.
«Το πρωινό ξύπνημα μπορεί να διαταράξει σοβαρά τις συνήθειες ύπνου ενός εφήβου. Η έρευνα δείχνει ότι το να ξυπνάς έναν έφηβο στις 7 το πρωί ισοδυναμεί με το να ξυπνάς έναν ενήλικα στις 4 τα χαράματα. Κι αν πολλοί ενήλικες θεωρούν σχεδόν βασανιστήριο να ξυπνάνε κάθε μέρα τόσο νωρίς, για τους εφήβους είναι απλά υποχρεωτικό».
Αυτό υποστηρίζει ο καθηγητής της επιστήμης της εκπαίδευσης Τζέιμς Γουίλιαμς στην διεθνή ηλεκτρονική ακαδημαϊκή επιθεώρηση «The Conversation».
Σύμφωνα με μελέτη-καμπάνια ευαισθητοποίησης σε δείγμα 1.370 εφήβων στην Αττική του Κέντρου Υπνου της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Δ. Δικαίος, Α. Μπονάκης, Ελ. Λαζαράτου κ.ά.) καταγράφηκε ότι ένας στους τρεις μαθητές δεν κοιμάται καλά.
Κατά μέσον όρο οι μαθητές κοιμούνται 7,2 ώρες κάθε μέρα τις καθημερινές και προσπαθούν να αναπληρώνουν ύπνο τα Σαββατοκύριακα με 9,1 ώρες.
Τις καθημερινές είναι συνηθισμένο οι μαθητές να κοιμούνται ακόμα και λιγότερο από έξι ώρες. Οι επιστήμονες θεωρούν αυτόν τον χρόνο ανεπαρκή, καθώς ένα παιδί στην εφηβεία πρέπει να κοιμάται καθημερινά από 8,5 μέχρι 9,5 ώρες.
Γιατί οι έφηβοι κοιμούνται διαφορετικά;
Οι ρυθμοί του ύπνου αλλάζουν καθώς μεγαλώνουμε: για τους εφήβους η μελατονίνη, η ορμόνη του ύπνου, παράγεται μετά τις 11 το βράδυ.
Γι’ αυτό τον λόγο πολλοί έφηβοι δεν νυστάζουν παρά μόνο αργά τη νύχτα. Το να λες σε έναν έφηβο «πήγαινε για ύπνο νωρίς», απλώς δεν δουλεύει.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα στάδια του ύπνου είναι πέντε. Ενα στάδιο είναι το REM – Rapid Eye Movement, που αλλάζει με την ηλικία.
Ο ύπνος REM συνδέεται με τη διαδικασία μάθησης. Κατά τη διάρκεια του ύπνου REM oνειρευόμαστε. Συνήθως ο ύπνος REM καταλαμβάνει το 20-25% του ύπνου ενός ενήλικα – περίπου 90 με 120 λεπτά.
Συνήθως μπαίνουμε στο στάδιο REM στα 70 με 90 λεπτά αφού κοιμηθούμε. Αν δεν έχουμε επαρκή ώρα ύπνου REM ξυπνάμε κουρασμένοι.
Ερευνες δείχνουν ότι η έλλειψη ύπνου REM μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην ικανότητα μάθησης.
Προβλήματα ύπνου σε Ελληνες εφήβους
Σύμφωνα με την έρευνα της Ιατρικής Σχολής σε 1.370 μαθητές Γυμνασίου-Λυκείου:
- 16% των μαθητών νιώθουν κουρασμένοι όταν ξυπνάνε
- 12% έχουν δυσκολία να κοιμηθούν
- 96% έχουν τουλάχιστον μία ηλεκτρονική συσκευή στην κρεβατοκάμαρά τους
- 84% έχουν ανοιχτό το κινητό το βράδυ, γιατί το χρησιμοποιούν ως ξυπνητήρι
- 54% παραδέχονται ότι χρησιμοποιούν ηλεκτρονική συσκευή, αφού κλείσουν τα φώτα
- 56% των κοριτσιών και 41% των αγοριών νιώθουν υπνηλία τη διάρκεια της ημέρας
- 66% των μαθητών τις καθημερινές κοιμούνται μεταξύ 11 και μία τη νύχτα. Ο ένας στους πέντε κοιμάται μετά τη μία μετά τα μεσάνυχτα
- Το 56% των κοριτσιών κοιμούνται μετά τη μία έναντι 39% των αγοριών
- Τις καθημερινές το 71% των κοριτσιών και το 77% των αγοριών ξυπνάνε μεταξύ 7 π.μ. και 8 π.μ., ενώ τα Σαββατοκύριακα τα περισσότερα παιδιά ξυπνάνε μετά τις 10 π.μ.
- Το 44% των κοριτσιών και το 26% των αγοριών ξυπνάνε μεταξύ 10 π.μ. και 12 το μεσημέρι, ενώ το 38% των κοριτσιών και το 42% των αγοριών ξυπνάνε μεταξύ 12 και 3 μ.μ.
Τι λένε οι επιστήμονες
➪ Ελένη Λαζαράτου
καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής στην Α’ Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, στέλεχος του Εργαστηρίου Υπνου, με υπεύθυνο τον ψυχίατρο Δ. Δικαίο
Θετικά βλέπει τις προτάσεις του υπουργείου Παιδείας για μετατόπιση του σχολικού ωραρίου η επιστημονική κοινότητα, λέει στην «Eφ.Συν.» η καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής Ελένη Λαζαράτου.
«Ο ύπνος στην εφηβεία έτσι κι αλλιώς βιολογικά αλλάζει. Βραχύνεται και μετατοπίζεται. Εκεί που τα παιδιά πάνε για ύπνο 9.30 με 10 μ.μ., οι έφηβοι τείνουν να κοιμούνται στις 11 τη νύχτα ή και αργότερα. Ενα άλλο ζήτημα, πέρα από το βιολογικό, είναι η υπερφόρτωση των παιδιών με εκπαιδευτικά καθήκοντα και η αύξηση της χρήσης ηλεκτρονικών μέσων. Το φως που εκπέμπει η οθόνη του κινητού ή του υπολογιστή προσομοιάζει με το φως της ημέρας, άρα δεν εκκρίνει την απαραίτητη μελατονίνη ο οργανισμός».
Η κ. Λαζαράτου συμμετείχε σε πλήθος ερευνών για τα προβλήματα ύπνου των Ελλήνων εφήβων, με πιο πρόσφατη έρευνα που διεξάχθηκε σε δείγμα 1.370 μαθητών Γυμνασίου και Λυκείου το 2015. «Το πρόβλημα έλλειψης ύπνου μεγιστοποιείται στους μαθητές Λυκείου, ιδίως σε όσους προετοιμάζονται για Πανελλήνιες», καταλήγει «Η ημέρα των παιδιών είναι καλυμμένη από μαθήματα και φροντιστήρια, με αποτέλεσμα να έχουν χρόνο για διάβασμα μόνο τη νύχτα. Είναι ενδεικτικό στην έρευνά μας ότι τα προβλήματά ύπνου τα παρουσιάζουν οι καλοί μαθητές που κοιμούνται χειρότερα».
➪ Δρ Νάνσυ Παπαθανασίου
κλινική ψυχολόγος και διδάσκουσα στο ΕΚΠΑ με εξειδίκευση στην Αναπτυξιακή Ψυχοπαθολογία και την Ψυχική Ανθεκτικότητα
«Για τα παιδιά του Δημοτικού είναι δευτερεύον, για τους εφήβους όμως είναι σημαντικό να έχουν παραπάνω χρόνο για ύπνο. Δεν κοιμούνται μέχρι αργά το πρωί για να εκνευρίσουν τους γονείς τους, αλλά επειδή πράγματι το χρειάζονται. Αναπτυξιακά, το πολύ πρωινό ξύπνημα δεν τους βοηθάει. Ειδικά αν σκεφτούμε τα παιδιά που ζουν σε μεγάλες πόλεις, όπου οι αποστάσεις είναι εξίσου μεγάλες. Για να είναι στο σχολείο στις 8 το πρωί θα πρέπει να ξυπνήσουν στις 6.30, που σημαίνει ότι στις 22.30 θα πρέπει ήδη να κοιμούνται», δηλώνει στην «Εφ.Συν.» η ψυχολόγος Νάνσυ Παπαθανασίου, προσθέτοντας ότι η συσσωρευμένη, χρόνια κούραση που παρατηρείται στους εφήβους δεν οφείλεται μόνο στο πρωινό ξύπνημα, αλλά και στο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο ωθεί τα παιδιά στα όριά τους. «Το ζητούμενο είναι να φτιάξουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που να συμβαδίζει με τις αναπτυξιακές και γνωστικές ανάγκες των παιδιών. Να μην τα εξαντλούμε ούτε σωματικά ούτε πνευματικά, από πλευράς διαβάσματος, ώστε να μην έχουμε φοιτητές που καταρρέουν και εξαφανίζονται από τη Σχολή στο πρώτο έτος – στην καλύτερη περίπτωση – με ό,τι συνέπειες έχει αυτό», καταλήγει.
➪ Μιχάλης Παπαδόπουλος
δρ Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας, εμπειρογνώμονας σε θέματα της σχολικής ζωής από την UNESCO, την Ευρωπαϊκή Ενωση, το Διεθνές Παρατηρητήριο για τη Βία στο Σχολείο και το γαλλικό υπουργείο Παιδείας
«Ο εγκέφαλός μας χρειάζεται κάποια ώρα για να φύγει από τα όνειρα και να επανέλθει στη λογική και την πραγματικότητα. Τα παιδιά πρέπει να παίρνουν ευχαρίστηση από τη μάθηση και όσα τους προσφέρει το σχολείο και όχι να το αντιμετωπίζουν σαν κάτι καταναγκαστικό. Δεν πρέπει να τους φεύγει ο ενθουσιασμός, ο έρωτας για τα μαθηματικά ή τη γλώσσα, για τη συνάντηση με τους συμμαθητές τους».
