«Πράσινες» επενδύσεις στην Ελλάδα χωρίς προστασία του περιβάλλοντος

Η χώρα μας την πλειονότητα των πόρων (37%) από το Ταμείο Ανάκαμψης για την πράσινη μετάβαση τη διαθέτει στην ενίσχυση των ΑΠΕ ● Μόλις το 11% στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ● Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει εκπληρώσει το 79% των πράσινων στόχων ● Στα 3 δισ. μέχρι σήμερα οι εκταμιεύσεις για πράσινες επενδύσεις ● Παραμένει χωρίς χωροταξικό σχεδιασμό η ανάπτυξη των ΑΠΕ ● Καμία από τις μεταρρυθμίσεις του ελληνικού Σχεδίου Ανάκαμψης δεν αφορά το σύστημα περιβαλλοντικών ελέγχων.

Γράφει ο Νίκος Μορφονιός (MIIR)

Την ώρα που φουντώνουν οι αντιδράσεις κατοίκων σε πολλές περιοχές της ελληνικής επαρχίας απέναντι στην αλόγιστη διασπορά εγκαταστάσεων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά κ.λπ.) ένας πακτωλός χρημάτων που προέρχεται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας εστιάζει στον πυλώνα της λεγόμενης «πράσινης μετάβασης» για την ενεργειακή επάρκεια των χωρών της Ε.Ε. Ποιοι είναι όμως οι όροι αυτής της μετάβασης, τι περιλαμβάνει, πώς (και αν) διασφαλίζεται η προστασία του περιβάλλοντος μέσα από τις επενδύσεις και τις μεταρρυθμίσεις που περιλαμβάνει ο Μηχανισμός Ανάκαμψης;

Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet) με τη συμμετοχή της ελληνικής ομάδας του MIIR (έρευνα: Νίκος Μορφονιός) έθεσε στο μικροσκόπιο της έρευνας τα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πράσινη μετάβαση μαζί με τα Σχέδια Ανάκαμψης της Ελλάδας και ακόμη 10 χωρών (κυρίως) της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης, προκειμένου να εντοπίσει τις απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα και, κυρίως, να ρίξει φως στις επιπτώσεις από τις παρεμβάσεις που συνδέονται με τον βασικότερο ίσως πυλώνα του Μηχανισμού.

Χώρες όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Λιθουανία έχουν διαθέσει και αυτές περισσότερους από τους μισούς πόρους τους για την πράσινη μετάβαση στην ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Και αν για την Πολωνία και την Ουγγαρία η πλειοδοσία στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας εξηγείται από την ελλιπή ανάπτυξη αυτών, για το ελληνικό Σχέδιο Ανάκαμψης που κατευθύνει την πλειονότητα των πράσινων πόρων (37%) στις ΑΠΕ δεν ισχύει το ίδιο. Η χώρα με βάση τα ίδια στατιστικά της Eurostat βρίσκεται περίπου στη μέση των ευρωπαϊκών χωρών ως προς το μερίδιο ενέργειας από ΑΠΕ με 22,7%, ελάχιστα κάτω από τον μέσο όρο των 27 χωρών της Ε.Ε. που είναι στο 23%.

Γιατί λοιπόν η χώρα μας επέλεξε να επενδύσει δυσανάλογα στις Ανανεώσιμες Πηγές, σε σύγκριση με άλλους στόχους, όπως η ενεργειακή απόδοση (33% των πόρων) που αφορά κυρίως την ενεργειακή αναβάθμιση και ανακαίνιση κτιρίων, σπιτιών, δημόσιων υποδομών κ.λπ.; Και γιατί επέλεξε να κατευθύνει ελάχιστους συγκριτικά πόρους στο εξαιρετικά κρίσιμο πεδίο της αντιμετώπισης και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (μόλις το 11%), στην ενεργειακή φτώχεια ή στη βιώσιμη κινητικότητα (3%) παρά τα τεράστια προβλήματα στα αστικά κέντρα και ειδικά στην Αθήνα;

Σύστημα ελέγχων

«Το ελληνικό Σχέδιο Ανάκαμψης δεν εκπονήθηκε σωστά, γιατί εκεί που θα έπρεπε να έχει διοχετευτεί το πολύ χρήμα, και ήταν όντως μια ευκαιρία, είναι ο κτιριακός τομέας στην Ελλάδα. Δηλαδή ζητήματα ενεργειακής αναβάθμισης, αποδοτικότητας, καλής θωράκισης των κτιρίων, με την κλιματική κρίση να έρχεται και να χτυπάει αλύπητα τον κτιριακό τομέα», υποστηρίζει η Θεοδότα Νάντσου, επικεφαλής Περιβαλλοντικής Πολιτικής της WWF Ελλάδας.

Από τις συνολικά περίπου 6,5 εκατομμύρια κατοικίες στη χώρα, πάνω από τις μισές χτίστηκαν πριν από το 1980, επομένως δεν διαθέτουν καμία θερμομόνωση. Επιπλέον περισσότεροι από ένας στους τρεις Ελληνες (34%) αυτή τη στιγμή δεν ζουν σε επαρκώς κλιματιζόμενο σπίτι τους θερινούς μήνες (πηγή: Ευrostat).

Την ίδια ώρα, καμία μεταρρύθμιση του ελληνικού σχεδίου δεν αφορά την ενίσχυση του συστήματος περιβαλλοντικών ελέγχων. Οπως επισημαίνει η Θ. Νάντσου, η Ελλάδα «δεν έβαλε ορόσημα και στόχους προκειμένου να φτιάξει έναν στιβαρό μηχανισμό ελέγχου που βοηθάει αποδεδειγμένα, όπως και ο ΟΟΣΑ και η Ε.Ε. έχουν διατυπώσει, ότι δηλαδή όταν έχεις στιβαρούς μηχανισμούς ελέγχου, τότε έχεις περιβαλλοντική υγεία, περιβαλλοντική καινοτομία και πιο υγιή οικονομική δραστηριότητα. Τέτοιες μεγάλες μεταρρυθμίσεις δεν έχουν μπει στο ελληνικό σχέδιο».

Τα ορόσημα

Οσον αφορά την εκπλήρωση των 172 ορόσημων και στόχων της πράσινης μετάβασης στο ελληνικό σχέδιο και την τήρηση των σχετικών προθεσμιών για 71 μεταρρυθμίσεις, η Ελλάδα μέχρι στιγμής δεν έχει εκπληρώσει το 79% αυτών, φαινόμενο που συναντάμε και στις άλλες χώρες, όπως η Ιταλία και η Κροατία που έχουν καταφέρει να εκπληρώσουν το 25%.

Οι συνολικοί πόροι που έχει εκταμιεύσει από το Ταμείο Ανάκαμψης η Ελλάδα μέχρι στιγμής για όλους τους πυλώνες του προγράμματος ανέρχονται σε 17,2 δισ., σύμφωνα με την ιστοσελίδα του ελληνικού σχεδίου «Ελλάδα 2.0», από τα συνολικά 36 δισ. που δύναται να λάβει σε δάνεια (17,73 δισ.) και μη επιστρεπτέες επιχορηγήσεις (18,22 δισ.). Τα χρήματα αυτά αντιστοιχούν στο 16,2% ως μερίδιο του ΑΕΠ της χώρας.

Σύμφωνα με τον πίνακα κατανομής των επιλέξιμων κονδυλίων από τα πράσινα ομόλογα του NextGenerationEU (ο χρηματοδοτικός μηχανισμός που τροφοδοτεί τους σχετικούς με το κλίμα πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης), η Ελλάδα δύναται να έχει πρόσβαση σε 14,359 δισ., κατατασσόμενη στην 5η θέση με τους περισσότερους επιλέξιμους πόρους από τα πράσινα ομόλογα.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ελλάδα μέχρι σήμερα έχει εισπράξει συνολικά στο πλαίσιο του πυλώνα της πράσινης μετάβασης 2,84 δισ. και επιπλέον 153 εκατ. ευρώ ως προ-εκταμίευση στο πλαίσιο του προγράμματος RePowerEU, σύνολο δηλαδή σχεδόν 3 δισ. ευρώ. Η Ιταλία για την πράσινη μετάβαση έχει λάβει μέχρι στιγμής 15,5 δισεκατομμύρια μαζί με το RePowerEU, ενώ στη δεύτερη και τρίτη θέση βρίσκονται η Πολωνία και η Ισπανία με 7 και 6,6 δισεκατομμύρια, αντίστοιχα.

Στο ήδη προβληματικό πλαίσιο χωροθέτησης ανεμογεννητριών, φωτοβολταϊκών κ.λπ., η ελληνική κυβέρνηση επέλεξε να εντάξει στο ελληνικό σχέδιο ως μεταρρύθμιση την ενίσχυση του νομικού πλαισίου για φαραωνικά υπεράκτια αιολικά πάρκα (ανεμογεννήτριες μέσα σε θάλασσες, λίμνες κ.λπ.). Στην ίδια διάταξη περιλαμβάνει και την «επανεξέταση» και «βελτιστοποίηση» των χρήσεων παραγωγικής γης για νέες δυνατότητες ΑΠΕ, όπως τα αγροφωτοβολταϊκά συστήματα.

Διόλου τυχαία λοιπόν στον κατάλογο με τους 100 τελικούς αποδέκτες με την υψηλότερη χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης πλήθος εταιρειών αιολικής και ηλιακής ενέργειας κατέχει περίοπτη θέση, όπως η ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή που λαμβάνει τη 12η με τα περισσότερα χρήματα (250 εκατ. ευρώ), ενώ και στα έργα της πράσινης μετάβασης που περιλαμβάνονται στην ιστοσελίδα του ελληνικού σχεδίου «Ελλάδα 2.0» εξέχουσα θέση έχουν τα projects για την εγκατάσταση «Συστημάτων Αποθήκευσης Ηλεκτρικής Ενέργειας καθοριστικών για την ανάπτυξη των ΑΠΕ», προϋπολογισμού 200 εκατ. ευρώ. Στην παραπάνω λίστα πράσινων έργων περιλαμβάνονται και οι αμφιλεγόμενες τεχνολογίες δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (Carbon Capture and Storage-CCS).

ΑΠΕ χωρίς σχέδιο

Η έρευνα του MIIR δείχνει πως, ενώ η Ελλάδα έχει διοχετεύσει το μεγαλύτερο ποσοστό επενδύσεων στις ΑΠΕ, οι μεταρρυθμίσεις για τη θεσμική προστασία του περιβάλλοντος είναι πενιχρές. Σημειώνεται πως η Κομισιόν έχει ανοιχτή υπόθεση παραβίασης κατά της Ελλάδας για την ανεξέλεγκτη χωροθέτηση ανεμογεννητριών [παράβαση (2014) 4073 σχετικά με τη χωροθέτηση αιολικών πάρκων, που βρίσκεται στο στάδιο της αιτιολογημένης γνώμης από τον Φεβρουάριο 2023], καθώς δεν διαθέτει ειδικό χωροταξικό σχέδιο για τις ΑΠΕ, διότι το υφιστάμενο είναι απαρχαιωμένο (2008) και δεν είναι σύμφωνο με την Οδηγία για την προστασία των περιοχών Natura.

Παρότι η ελληνική κυβέρνηση οφείλει να το αναθεωρήσει, δεν συμμορφώνεται και μεταθέτει την αναθεώρησή του διαρκώς. Με συνέπεια εκπρόσωποι της Κομισιόν -ετήσια συνάντηση με επιτελείς του υπουργείου Περιβάλλοντος για τον έλεγχο εφαρμογής της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας- να προειδοποιούν ότι η παραπομπή της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είναι πολύ πιθανή.

Οι ανεπάρκειες

Σε όλα τα μέτρα και στις επενδύσεις των εθνικών σχεδίων, σύμφωνα με την τεχνική καθοδήγηση που παρείχε η Κομισιόν σε όλα τα κράτη-μέλη, πρέπει να εφαρμόζεται η λεγόμενη αρχή της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης» στο περιβάλλον. Η εφαρμογή της αρχής προβλέπει ότι κανένα μέτρο που περιλαμβάνεται σε σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας δεν θα πρέπει να προκαλεί σημαντική επιβάρυνση για τους περιβαλλοντικούς στόχους. Η αρχή έχει δεχτεί εξ αρχής σφοδρή κριτική από περιβαλλοντικές οργανώσεις για την ανεπάρκειά της στην εξασφάλιση της περιβαλλοντικής προστασίας κατά την εκπόνηση και εφαρμογή των σχεδίων ανάκαμψης.

Σε ανακοίνωση δέκα διεθνών περιβαλλοντικών οργανώσεων υπό την κοινή ομπρέλα των Green10, οι οργανώσεις εκφράζουν τη βαθιά ανησυχία τους για τα απλοποιημένα κριτήρια της αρχής, όσον αφορά τις περιβαλλοντικές αξιολογήσεις των επενδύσεων από το κάθε κράτος-μέλος ακολουθώντας την απλή διαδικασία να συμπληρώνουν κουτάκια (box-ticking) σε φόρμες ερωτήσεων.

Σύμφωνα μάλιστα με τους Green10 που εξέτασαν πλήθος ευρωπαϊκών σχεδίων, «οι αξιολογήσεις που διενεργήθηκαν από τις χώρες-μέλη στο πλαίσιο της “μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης” ήταν φτωχής ποιότητας και δεν θα είναι αποτελεσματικές στην πρόληψη της περιβαλλοντικής βλάβης».

Συγκεκριμένα, «πολλά σχέδια ανάκαμψης δεν περιέχουν αρκετές λεπτομέρειες ώστε να είναι δυνατή η αξιολόγηση των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων», ενώ περιλαμβάνονται «αξιολογήσεις για ορισμένα εγκεκριμένα μέτρα που δεν προσδιορίζουν καν τις ακριβείς τοποθεσίες ή λεπτομέρειες, και ως εκ τούτου τα μέτρα δεν θα έπρεπε να έχουν εγκριθεί». Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως ένα εγκεκριμένο σχέδιο περιλάμβανε χρηματοδότηση για 29 αρδευτικά έργα, χωρίς καν να γνωστοποιούνται οι τοποθεσίες των έργων.

Αναδημοσίευση από efsyn.gr