Η Ἠλιδα, Πρωτεύουσα του Κράτους των Ηλείων, ήταν άραγε “η διοργανώτρια πόλη των Ολυμπιακών Αγώνων”;

[vc_row][vc_column][vc_single_image image=”3412″ img_size=”full”][vc_column_text]Όλβιος όστις ιστορίης έσχε μάθησιν, (Ευριπίδης)

Του κ. Σπυρου Φωτεινου, πρώην Δημάρχου Ολυμπίας

Η απάντηση στο ερώτημα που θέτει ο τίτλος του άρθρου αυτού, κρύβεται στις  λεπτομέρειες της Ιστορίας. Όπως έχω γράψει και παλαιότερα, η Ιστορία διδάσκει, φωτίζει και καθοδηγεί. Αναδιφώντας, λοιπόν, τις χρυσές δέλτους της, αρχικά διαπιστώνουμε ότι η λέξη “Ηλις” κατά την αρχαιότητα είναι δισήμαντη: άλλοτε σημαίνει το Κράτος – Πόλις των Ηλείων και άλλοτε την Πόλη-Πρωτεύουσα του Κράτους αυτού. Η Ήλιδα ως Kράτος εξουσίαζε μια ευρύτατη περιοχή, ενώ η Ήλιδα ως Πρωτεύουσα ήταν υπό την εξουσία του Κράτους, όπως οι άλλες πόλεις και οικισμοί που βρίσκονταν εντός των ορίων του.

Θεώρησα εξαρχής αναγκαία αυτή τη διευκρίνιση, καθώς σήμερα στον προφορικό και στο γραπτό λόγο, η Ήλιδα, επειδή είναι δισήμαντη, αντί να νοείται ως Πόλη – Πρωτεύουσα , νοείται ως Κράτος – Πόλις και αντίστροφα.  Για το λόγο αυτό η χρήση της λέξης αυτής είναι απαραίτητο να συνοδεύεται κάθε φορά από την αρμόζουσα διευκρίνιση, όπως στο παρόν άρθρο.

Η Ήλιδα ως Κράτος – Πόλις των Ηλείων, για την άσκηση της εξουσίας της σ΄όλην την Επικράτειά της είχε εγκαθιδρύσει όλους τους απαραίτητους θεσμούς, όπως: η Εκκλησία του Δήμου, η Βουλή, τα Δικαστήρια, οι Ελλανοδίκες, οι Νομοφύλακες, οι 16 Ηλείες Γυναίκες και πολλοί άλλοι.  Είναι προφανές ότι αυτές τις θεσμικές δυνατότητες δεν διέθετε η Ήλιδα –Πρωτεύουσα  του Κράτους.

Από τους παραπάνω θεσμούς, ιδιαίτερη βαρύτητα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες είχαν: η Βουλή, οι Ελλανοδίκες και οι Νομοφύλακες.

Η Βουλή ήταν Σώμα αντιπροσωπευτικό, καθώς τα μέλη της εκλέγονταν απ΄ όλους τους Ηλείους Πολίτες, συμπεριλαμβανομένων και των Πολιτών της Πρωτεύουσας. Όπως ήταν φυσικό είχε την έδρα της στην Πρωτεύουσα του Ηλειακού Κράτους, την Ήλιδα και για την άσκηση του νομοθετικού έργου της συνεδρίαζε στο Βουλευτήριο.

Ωστόσο, όταν ετελούντο οι Ολυμπιακοί Αγώνες, προκειμένου να επιλαμβάνεται αμέσως όλων των θεμάτων, που αναφύονταν σχετικά με την εύρυθμη διεξαγωγή τους, συνεδρίαζε στο Ιερό της Ολυμπίας, όπου, ήδη από τα μέσα του 6^ου π.Χ. αιώνα είχε οικοδομηθεί Βουλευτήριο στα Νότια του Ναού τους Διός. Από το γεγονός αυτό καταφαίνεται και ο προεξάρχων ρόλος της στη συνολική διοργάνωσή τους.

Είναι αξιοσημείωτο ότι κατά τις ημέρες  των Αγώνων, αντί να λέγεται Βουλή των Ηλείων, έφερε το τιμητικό όνομα “Βουλή Ολυμπική”. Αυτό το τιμητικό όνομα, εκτός από τις άλλες αρχαίες πηγές επιβεβαιώνεται και από πλήθος επιγραφών, κυρίως σε μάρμαρο, που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές της Ολυμπίας και αναφέρονται σε ψηφίσματα που αρχίζουν συνήθως με τη φράση “ΕΔΟΞΕ ΤΗι ΒΟΥΛΗι ΤΗι ΟΛΥΜΠΙΚΗι…” ή με τη φράση “Η ΠΟΛΙΣ ΗΛΕΙΩΝ ΚΑΙ Η ΟΛΥΜΠΙΚΗ ΒΟΥΛΗ…”. Ως πόλις Ηλείων νοείται το Κράτος –Πόλις των Ηλείων.

Οι Ελλανοδίκες, θεσμός πανάρχαιος, αποτελούσαν και αυτοί Σώμα αντιπροσωπευτικό, όπως η Βουλή, και εκλέγονταν με κλήρο, για μια μόνο Ολυμπιάδα, απ΄όλους τους Ηλείους πολίτες, ανά ένας από κάθε φυλή.  Στην Ήλιδα – Πρωτεύουσα είχαν ως έδρα τους τον Ελλανοδικεώνα, ιδιαίτερο κτήριο όπου διέμεναν και συνεδρίαζαν.  Στην Ολυμπία συνεδρίαζαν σ΄έναν από τους χώρους του Βουλευτηρίου.

Κατά τη διεξαγωγή των διαφόρων αγωνισμάτων, οι Ελλανοδίκες ήσαν οι μοναδικοί άρχοντες του Σταδίου και του Ιπποδρόμου. Τα κύρια καθήκοντά τους ήσαν να κρίνουν δίκαια και αμερόληπτα τους αθλητές σύμφωνα με τους κανονισμούς, να απονέμουν τα έπαθλα στους νικητές και να τιμωρούν τους παραβάτες. Οι αποφάσεις τους εκτελούνταν πάντοτε, ακόμη και όταν ήσαν άδικες. Όσοι αθλητές θεωρούσαν ότι αδικήθηκαν, μπορούσαν να προσφύγουν στην Ολυμπιακή Βουλή, που είχε δικαίωμα να τιμωρεί αυστηρά τους Ελλανοδίκες, όχι όμως και να ακυρώνει τις αποφάσεις τους. Ωστόσο, οι κανονισμοί αυτοί εφαρμόστηκαν σε ελάχιστες περιπτώσεις, γιατί οι Ελλανοδίκες έκριναν πάντοτε με αμεροληψία και δικαιοσύνη, αρετές που είχαν αναγνωριστεί απ΄όλους τους Έλληνες και είχαν συντελέσει στην εξύψωση του κύρους των Ολυμπιακών Αγώνων.

Τέλος, οι Νομοφύλακες, θεσμός και αυτός του Κράτους των Ηλείων, είχαν ως έδρα τους τον Ελλανοδικεώνα και ως έργο τους να διδάσκουν τους εκλεγμένους Ελλανοδίκες τα  καθήκοντά τους, καθ΄όλη τη διάρκεια των τελευταίων 10 μηνών πριν από την έναρξη των Αγώνων. Δυστυχώς οι αρχαίες πηγές για το Σώμα αυτό είναι πενιχρές.

Σύμφωνα με τα προεκτεθέντα οι Ολυμπιακοί Αγώνες της αρχαιότητας είχαν διοργανωτή τους το Κράτος των Ηλείων, το οποίο για το σκοπό αυτό είχε εγκαθιδρύσει ιδιαίτερους θεσμούς, που παραπάνω πολύ περιληπτικά περιγράφονται.

Ο αείμνηστος Νικ. Γιαλούρης, Καθηγητής της Κλασσικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και παλαιότερα Ἐφορος Αρχαιοτήτων Ολυμπίας δίνει σε λίγες σειρές κειμένου του την ιστορική διάσταση του όλου εγχειρήματος του Κράτους των Ηλείων, να θεωρεί ως κύριο μέλημά του τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Γράφει: Μια άλλη χαρακτηριστική ιδιομορφία της Ηλείας ήταν ότι το κύριο μέλημα του Κράτους, τουλάχιστον ως τον 5^ο αι. π.Χ. ήταν όχι τόσο τα πολιτικά και άλλα θέματα του δημόσιου βίου, όσο η οργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων. (βλ. Ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων, Εκδοτική Αθηνών ΑΕ, έκδ. 1976, σελ. 85 παράγρ. 2 εδάφιο 1. Στην ίδια Ιστορία και στο ίδιο πνεύμα με το παραπάνω κείμενο, και ο Κλεάνθης Παλαιολόγος στις σελίδες: α) 105, λεζάντα εικόνας 42, και β) 122 παράγρ. 1, όπου η λέξη Ηλείοι έχει τη σημασία του Κράτους των Ηλείων).

Το κατώτερο μέρος του Νότιου αψιδωτού κτηρίου του Βουλευτηρίου της Ολυμπίας, των μέσων του 6^ου π.Χ. αιώνα.

(Αρχείο των “Ολυμπιακών Εκδόσεων“ του κ. Θ. Αγριδιώτη).

Συμπερασματικά, η απάντηση στο ερώτημα που θέτει ο τίτλος του άρθρου, είναι σαφώς αρνητική: Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της αρχαιότητας δεν είχαν καμμία διοργανώτρια πόλη και επομένως ούτε την Ήλιδα-Πρωτεύουσα. Διοργανωτής τους ήταν το ίδιο το Κράτος των Ηλείων.

Σημειώνω εμφατικά ότι σήμερα κανένας καλόπιστος μελετητής δεν αμφισβητεί την πολύτιμη συμβολή της Ήλιδας – Πρωτεύουσας στην δημιουργία του ανυπέρβλητου μεγαλείου των Ολυμπιακών Αγώνων, καθώς εκεί ήσαν συγκεντρωμένες όλες οι απαραίτητες υποδομές για την άρτια προετοιμασία τους (Γυμναστήρια, Παλαίστρα, Ελλανοδικεών, Οίκημα των 16 Ηλείων Γυναικών που διοργάνωναν τα Ηραία κ.ά.). Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι η Ήλιδα – Πρωτεύουσα ήταν και η διοργανώτρια πόλη.

Αυτή η καινοφανής “θεωρία” – εμφανίστηκε πριν από 20 περίπου χρόνια και πάντως μετά το 1995 – δεν βρίσκει κανένα ιστορικό έρεισμα και εκθέτει τόσο εκείνους στους οποίους ανήκει η πατρότητά της, όσο και εκείνους που επιμένουν να την υποστηρίζουν και να τη συντηρούν για τους δικούς τους λόγους.

Επιπρόσθετα, αυτή η “θεωρία” αδικεί κατάφωρα τον πραγματικό διοργανωτή, το Κράτος των Ηλείων, που αποτελούσε θεσμική έκφραση του συνόλου του Ηλειακού κόσμου.

Χωρίς αμφιβολία, “θεωρίες” αυτού του είδους συσκοτίζουν αντί να φωτίζουν, διαιρούν αντί να ενώνουν και οδηγούν την κοινωνία προς μια στρεβλή αυτογνωσία, η οποία με τη σειρά της εκτρέφει τοπικιστικούς ναρκισσισμούς και καταστροφικούς μεγαλοϊδεατισμούς, που έχει πληρώσει πολύ ακριβά ο τόπος μας.

Η ιστορικά τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία, που αναπτύχθηκε στα περιορισμένα όρια του άρθρου αυτού, θεωρώ ότι είναι επαρκής να πείσει όσους κακώς ισχυρίζονται ότι η Ήλιδα – Πρωτεύουσα ήταν “η διοργανώτρια πόλη των Ολυμπιακών Αγώνων”.

Τελειώνοντας, επισημαίνω ότι όλοι αδιακρίτως και κυρίως οι τοπικοί άρχοντες, οφείλουμε τον αρμόζοντα σεβασμό στην Ιστορία. Γιατί Ιστορία δεν είναι η ιστορία που μας αρέσει ή η ιστορία που εξυπηρετεί χαμαίζηλους στόχους μας ή η ιστορία της αυτοεκτίμησης του καθενός (self esteem history). Ιστορία είναι ή όσο το δυνατό ακριβέστερη προσέγγιση των συμβάντων του παρελθόντος, τα οποία στην περίπτωση που μας απασχολεί, παραποιούνται ή διαστρεβλώνονται ανεπίτρεπτα. Αυτή η Ιστορία είναι ο αμύθητος πλούτος του τόπου μας. Ας σκεφτούμε, επιτέλους, να αξιοποιήσουμε αυτόν τον πλούτο, όπως αρμόζει στη μεγαλοσύνη του.  Είθε!..[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]