Αυτοβιογραφία και ψυχογραφία στο διήγημα του Γ. Βιζυηνού

Άρθρο του Γιώργου Αγγελόπουλου-φιλόλογου, μέλους της Θεατρικής Ομάδας Πύργου

Ο Γ. Βιζυηνός είναι ένας από τους σημαντικότερους Νεοέλληνες πεζογράφους, «ο πραγματικός εισηγητής του ηθογραφικού διηγήματος στη νεοελληνική λογοτεχνία» κατά τον Λ. Πολίτη. Εμφανίστηκε σε μια εποχή που στη χώρα μας με επικεφαλής το Ν. Πολίτη είχε αρχίσει να αναπτύσσεται η Λαογραφία ως επιστήμη και οι πεζογράφοιείχαν στραφεί προς την ειδυλλιακή ύπαιθρο με στόχο την περιγραφή των ηθών και εθίμων του ελληνικού λαού. Ο Βιζυηνός όμως δεν αρκείται στο να καταγράφει χωρίς το «γιατί» εμπειρίες και μνήμες, αλλά πέτυχε μια πρώιμη αποκρυστάλλωση λαογραφικής μεθόδου με κανόνες συλλογής λαογραφικού υλικού πριν αυτοί διατυπωθούν από τον Πολίτη.

Αξιολογώντας ο ίδιος το αφηγηματικό του έργο λέει: «Πρώτος εγώ διήνοιξα τον νέον δρόμον της νεοελληνικής λογογραφίας, κατορθώσας δια των εν τη Εστία διηγημάτων μου να υποδείξω, κατ’ αντίθεσιν προς τα του Ραγκαβή και των άλλων, τι εστί διήγημα, τι εστί μελέτη και αναγραφή του εθνικού βίου και των εθνικών παραδόσεων υπό τύπον διηγήματος και λογογραφίας, εν καθαρά ψυχολογική και ιστορική κρίσει».

Ο Βιζυηνός όμως προχώρησε βαθύτερα δίνοντας στο έργο του αυτοβιογραφικό χαρακτήρα. Ο Κ. Παλαμάς αναφέρει ότι «εις τα διηγήματα αυτά εντυπώσεις και αναμνήσεις των παιδικών χρόνων και της νεανικής ηλικίας ως είδος τι οικογενειακών απομνημονευμάτων, το πρόσωπον του συγγραφέως εξερχόμενον επί της σκηνής διαδραματίζει ουσιώδες μέρος. Δια τούτο και η αλήθεια αυτών έχει τι το οικείον και ψηλαφητόν, το αρρήκτως ειλικρινές, το προκαλούν εξ αρχής την αμπιστοσύνην , το επιτείνον την συγκίνησιν».

Στοιχεία της αφήγησης και του περιεχομένου αποδεικνύουν πως το έργο του Βιζυηνού είναι σχεδόν βιωματικό. Αφορά μνημονικές καταγραφές της παιδικής του κυρίως ηλικίας, πυκνές και έκδηλες εμπειρίες καιεπιρροές, «όλες μεγάλες λόγω της μεγεθυντικής του ευαισθησίας, τόσο που δε χρειάστηκε να επιστρατευτεί η φαντασία» όπως αναφέρει ο Π. Κρανιδιώτης

Σχετικά με τον αυτοβιογραφικό χαρακτήρα του έργου του ο Κ. Μητσάκης επισημαίνει πως ίσως οφείλεται πιο πολύ σε μια εσωτερική παρόρμηση του συγγραφέα να δεθεί με τον ομφάλιο λώρο που τον έθρεψε, τη Θράκη, και να ξαναζήσει αναδρομικά τα μυθικά εκείνα παιδικά του χρόνια κοντά στους δικούςτου: τη μάνα του, τη ΔεσποινιώΜιχαλιέσσα, τ’ αδέρφια του κι όλους τους αγαθούς ανθρώπους της ήμερης και καρπερής Θράκης, Έλληνες και Τούρκους.

Ταυτόχρονα, κατά τον Κ. Μαμώνη, «ο Βιζυηνός είναι ο πρώτος διηγηματογράφος-ψυχογράφος που έχουμε. Με μια απλοϊκή, καθημερινή, προπάντων θρακιώτικη θεματογραφία οικοδόμησε τη νέα μορφή του νεοελληνικού λόγου, το ηθογραφικό και ψυχογραφικό διήγημα. Οι ήρωες που ζωγραφίζει είναι ο ίδιος του ο εαυτός, η μητέρα του, ο παππούς του, ο στενός του γνώριμος. Μα όλα αυτά με την τέχνη του τα διευρύνει, τους δίνει την καθολικότητα συμβόλου και από θρακιώτικα πρόσωπα και πράγματα γίνονται πανανθρώπινα». Πράγματι, στα διηγήματα του Βιζυηνού υπάρχει σαφής  διάθεση για ιχνηλασία της ανθρώπινης ψυχής εστιαζόμενη στην αυτοπαρατήρηση και την ετεροπαρατήρηση. Αυτό που διακρίνει το έργο του δεν είναι η γνώση απλών στοιχείων Ψυχολογίας, όσο οι παρατηρήσεις στα βιώματα, στις ψυχολογικές καταστάσεις και τη συναισθηματική συμμετοχή των ηρώων.

Ας σημειώσουμε εδώ πως το διάστημα των ετών 1885-1891 σπούδασε Ψυχολογία στη Γερμανία. Στο πανεπιστήμιο της Λειψίας είχε δάσκαλο το μεγάλο ψυχολόγο ΒίλχεμΒουντ και ανακηρύχτηκε διδάκτορας. Το θέμα της διατριβής του ήταν σχετικό με το παιδικό παιχνίδι και την επίδρασή του από ψυχολογική και παιδαγωγική άποψη.Έτσι, στα πεζογραφήματά του κατορθώνει να παρουσιάζει ολοκληρωμένους χαρακτήρες, τους οποίους ψυχογραφεί σε βάθος.

Τα δύο παραπάνω στοιχεία της γραφής του Βιζυηνού αξιοποιεί η δραματουργός της θεατρικής μας ομάδας Ευανθία Στιβανάκη, αφού κατορθώνει να αποδώσει με τον καλύτερο τρόπο την ψυχογραφία του συγγραφέα και της μάνας στο αριστουργηματικό διήγημα «Το αμάρτημα της μητρός μου». Στήνοντας μια παράσταση με πολλή δουλειά από όλους τους ηθοποιούς και τους τεχνικούς της ομάδας, για μια ακόμη φορά (μετά τις παραστάσεις του Α. Παπαδιαμάντη και Ε. Ροϊδη) φέρνει το κοινό της πόλης μας σε επαφή με το έργο του σπουδαίου Γ. Βιζυηνού. Κι αυτή είναι η μεγαλύτερη επιβράβευση για τη Θεατρική Ομάδα Πύργου.

ΠΗΓΕΣ

Κρανιδιώτης Π., περ. Διαβάζω, τ. 278(αφιέρωμα στο Γ. Βιζυηνό), 58

Μαμώνης Κ., Γεώργιος Βιζυηνός, Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού 32 (1966), 465

Μητσάκης Κ., Πορεία μέσα στο χρόνο, Φιλιππότης, Αθήνα 1982, 111

Πολίτης Λ., Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ, Αθήνα ³1980, 201