ΤΟ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ: Το χαμόγελο του Χατζιδάκι
«η Τέχνη υπήρξε πάντοτε ένα αποτέλεσμα ευαίσθητων λεπτών διεργασιών μέσα στο χρόνο και όχι εντυπώσεων μιας οποιασδήποτε ιστορικής στιγμής, κι εκπροσωπεί την ευαισθησία μας κι όχι τις συνήθειές μας ή τις καθημερινές μας ανάγκες. Οι συνήθειές μας και οι ανάγκες μας αλλάζουν. Η ευαισθησία μας παραμένει και συνεχίζεται αναλλοίωτη μέσα στους καιρούς. Κι αυτήν καλείται η Τέχνη να εκπροσωπήσει καταγράφοντάς την, σε πείσμα των γεγονότων και της παντοδυναμίας των λεγομένων ιστορικών στιγμών. Αυτή είναι η μόνη και η αληθινή όψη της Τέχνης σ’ όλους τους καιρούς».
Οι νεκροί δεν μπορούν να μιλήσουν. Μπορούν να μας τραγουδήσουν, αλλά δεν μπορούν να μας μιλήσουν, εδώ, για το σήμερα, για το τώρα. Αυτή η μελαγχολική διαπίστωση, σύντομα καταδεικνύεται και αθεράπευτα επιδερμική, καθώς όπως σημειώνει ο Μάνος Χατζιδάκις στο εισαγωγικό παράθεμα, η τέχνη μιλά και οφείλει να μιλά για τις διαχρονικές ευαισθησίες μας, κι όχι για τις εναλλασσόμενες εντυπώσεις. Παρά ταύτα, ο Χατζιδάκις, ο βαθύτατα πολιτικός Χατζιδάκις, δεν μιλούσε μόνο μέσα από την τέχνη του, μέσα από τα αξεπέραστα τραγούδια και τις μελωδίες του, αλλά και με πρόζα. Με πεζό, λιτό αλλά εξαιρετικά φιλοσοφημένο λόγο. Μιλούσε με τα κείμενά του, με παρεμβατικά άρθρα στον τύπο, ακόμα και με σύντομες διαλέξεις στο περιθώριο συναυλιών.
Τριάντα χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Χατζιδάκις παραμένει επίκαιρος, όσο και πολιτικός. Και ανασκαλεύοντας αυτά τα κείμενα σε σχέση με τον χρόνο κατά τον οποίο γράφτηκαν, εννοώντας τόσο την ηλικία του δημιουργού, όσο και την πολιτική συγκυρία, τολμώ να πω πως αν είχε συνεχίσει να ζει, θα παρέμενε το ίδιο αιχμηρός, το ίδιο επαναστατικός και κυρίως το ίδιο προοδευτικός. Μία από τις πλέον πονηρές και ανυπόστατες φήμες θέλει τον Χατζιδάκι συντηρητικό ή ακόμα και Δεξιό. Δεν υπήρξε ποτέ τέτοιο πράγμα. Απλώς διείδε την κατάντια των πρασινοφρουρών και έμεινε μακριά από κάθε αριστερίζουσα ή και αριστερή μπανανόφλουδα. «Mέσα στην Τέχνη, έξω απ’ το Κόμμα. Κι ας σταθεί η αληθινή Τέχνη για την όποια πολιτική σας τοποθέτηση, χωρίς φραγμούς, χωρίς περιορισμούς, χωρίς δισταγμούς».
Συνήθως το γήρας «χαλάει» τον άνθρωπο. Τον κάνει πράγματι πιο συντηρητικό, πιο φοβικό, πιο μίζερο, κυρίως επειδή αδυνατεί να συμφιλιωθεί με την ιδέα του επικείμενου θανάτου του. Ο Χατζιδάκις όμως μέχρι τα69 του έτη, παρέμεινε ρηξικέλευθος, θαρραλέος, νέος, με ένα αινιγματικό χαμόγελο να σχηματίζεται στα χείλη του. Όταν δολοφονήθηκε ο Καλτεζάς βγήκε με άρθρο να διακηρύξει ότι«ανάμεσα σ’ ένα παιδί 15 χρόνων με μολότοφ κι έναν τριαντάρη εκπαιδευμένο αστυνομικό με πιστόλι, εγώ είμαι πάντα με το μέρος του παιδιού». Για το ίδιο ζήτημα, λίγες μέρες πριν είχε χαλάσει την ατμόσφαιρα στο σπίτι του Χορν, και κατόπιν είχε αποχωρήσει σε ένδειξη διαμαρτυρίας από την κατά τα άλλα «εκλεκτή» καλλιτεχνική ομήγυρη. Επίσης, ως διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας(1975-1982) άφησε εποχή, δίνοντας σκληρότατες μάχες με την εξουσία για την αναδιοργάνωση και την κατεύθυνση του σταθμού.
Ο Χατζιδάκις έχει φύγει εδώ και τριάντα χρόνια, αλλά ειλικρινά είναι σα να μην μας άφησε ποτέ. Η μουσική του, ο λόγος του, το χαμόγελό του. Το χαμόγελο ενός νέου. Το χαμόγελό του όπως όταν ήταν ακόμη ένα ντροπαλό, αδύνατο, χλωμό παιδί. Η μελωδία του είναι πάντα εδώ. Η μαχητικότητά του είναι πάντα εδώ. Η μελαγχολία του είναι πάντα εδώ. Το χαμόγελό του είναι πάντα εδώ.
