Την Πέμπτη η κρίσιμη πιλοτική δίκη στον Άρειο Πάγο για τους τόκους στο Νόμο Κατσέλη 

Απαιτείται σεβασμός στη βούληση του νομοθέτη

του Δημήτρη Ι. Δημητρουλόπουλου
Προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Ηλείας

   Συζητείται την Πέμπτη 27-2-2025 στην Ολομέλεια του Αρείου Πάγου στο πλαίσιο πιλοτικής δίκης το ζήτημα του τρόπου εκτοκισμού των δόσεων που καλούνται να καταβάλουν οι δανειολήπτες, των οποίων οι οφειλές έχουν υπαχθεί στο ν. 3869/2010 («νόμος Κατσέλη»). Το κρίσιμο ζήτημα είναι αν ο τόκος αυτός θα υπολογίζεται επί του συνόλου του αλήκτου κεφαλαίου της οφειλής, όπως ισχυρίζονται οι τράπεζες και οι εταιρείες διαχείρισης των απαιτήσεων (servicers) ή – όπως υποστηρίζουν οι οφειλέτες- θα υπολογίζεται στο ποσό της μηνιαίας δόσης που έχει καθορίσει το δικαστήριο με την απόφαση του που έκανε δεκτή την αίτηση υπαγωγής στο συγκεκριμένο νόμο και ρύθμισε τις οφειλές του δανειολήπτη και τους όρους διάσωσης της κύριας κατοικίας του.

  Το ζήτημα είναι εξαιρετικά σημαντικό γιατί, σύμφωνα με τους υπολογισμούς που έχουν δημοσιευτεί, αφορά περίπου 200.000 δανειολήπτες που έχουν υπαχθεί στον νόμο 3869/2010 και οι ρυθμισμένες οφειλές τους ανέρχονται σε 12,5 δισ. ευρώ. Κατ’ επέκταση αφορά ευρύτερα την οικονομία γιατί θα προσδιορίσει το κατά πόσον οι συγκεκριμένοι δανειολήπτες θα μπορούν να εξυπηρετούν τις ρυθμισμένες οφειλές τους ή θα διατρέξουν τον κίνδυνο απένταξης τους από το προστατευτικό πλέγμα του νόμου και συνακόλουθα επίσπευσης διαδικασιών αναγκαστικής εκτέλεσης (κατάσχεσης και πλειστηριασμού) των περιουσιακών τους στοιχείων, ενώ παράλληλα θα δημιουργηθεί μία νέα γενιά «κόκκινων δανείων». Οι τράπεζες ισχυρίζονται από την άλλη ότι ο υπολογισμός του εκτοκισμού μόνο επί της δόσης θα προκαλέσει ζημία σε αυτές ύψους 1,3 δισ. ευρώ και φοβούνται ότι έτσι θα διαμορφωθεί και ένα προηγούμενο («δεδικασμένο») που θα μπορούσε μελλοντικά να επεκταθεί και σε άλλες κατηγορίες οφειλετών, που δεν έχουν υπαχθεί στο ν. 3869/2010.

   Η αλήθεια είναι ότι η σχετική διάταξη του άρθρου 9 του νόμου αυτού δεν προσδιορίζει με ακρίβεια τη βάση υπολογισμού του εκτοκιζόμενου ποσού και αφήνει έτσι περιθώρια διαφορετικών ερμηνειών. Αλήθεια επίσης είναι ότι η πάγια μέχρι σήμερα πρακτική του τρόπου τοκοχρεολυτικής εξόφλησης των δανείων συνίστατο σε υπολογισμό του τόκου επί ολόκληρου του μη ληγμένου κεφαλαίου και όχι επί του ποσού της δόσης αποπληρωμής, αν και κατά τα πρώτα χρόνια εφαρμογής του ν. 3869/2010 οι τράπεζες δεν είχαν εγείρει τέτοιο ζήτημα.

   Νομίζω ωστόσο ότι το κρίσιμο στοιχείο για την επίλυση του συγκεκριμένου ζητήματος είναι η βούληση του νομοθέτη, που θέσπισε το συγκεκριμένο νόμο, όπως απορρέει από το σύνολο του νομοθετήματος. Σκοπός του ήταν να δώσει τη δυνατότητα σε οφειλέτες που βρίσκονταν πλέον σε μόνιμη αδυναμία πληρωμής να συνεχίσουν να εξυπηρετούν τα δάνεια τους υπό όρους ρεαλιστικούς και ανταποκρινόμενους στις πραγματικές οικονομικές δυνατότητές τους, όπως είχαν διαμορφωθεί μετά την οικονομική κρίση, εξασφαλίζοντας παράλληλα ότι οι τράπεζες θα εισέπρατταν ένα σοβαρό μέρος των απαιτήσεών τους, που διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να εισπράξουν. Δεν ήταν στόχος του να εισαγάγει μία ρύθμιση όπου εντέλει και υπό άλλη μορφή η δόση του δανείου θα παραμείνει στα ίδια περίπου επίπεδα με αυτά που είχε προ της ρυθμίσεως, διότι τελικά αυτό δεν θα αποτελούσε λύση του προβλήματος των «κόκκινων δανείων». Σε αυτή τη βούληση του νομοθέτη ανταποκρίνονται μέχρι σήμερα οι δικαστικές αποφάσεις που εκδίδονται για τις υποθέσεις αυτές και στις οποίες οι δικαστές καθορίζουν τις δόσεις ρύθμισης των οφειλών και προστασίας της κύριας κατοικίας λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία που καταδεικνύουν την πραγματική οικονομική ικανότητα αποπληρωμής. Όταν συνεπώς ο δικαστής καθορίζει μία δόση πχ 500 ευρώ μηνιαίως θεωρεί ότι αυτή ανταποκρίνεται στην αληθή δυνατότητα του οφειλέτη και δεν έχει στο νου του ότι η δόση αυτή θα ανέλθει τελικά -με τον υπολογισμό του μεταβαλλόμενου εκτοκισμού της επί του συνόλου του αλήκτου κεφαλαίου- στο διπλάσιο ποσό και ούτε επιθυμεί μία τέτοια εξέλιξη που υπερβαίνει καταφανώς το πλαίσιο της σκοπούμενης ρύθμισης.

 Το προβαλλόμενο επιχείρημα

 Το προβαλλόμενο επιχείρημα ότι με μία τέτοια ερμηνεία της διάταξης θα δημιουργηθεί ένα ισχυρό προηγούμενο, το οποίο θα μπορούσε αναλογικά να εφαρμοστεί και σε λοιπές περιπτώσεις οφειλών (πχ τις υπαγόμενες στον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης ή αυτές που ρυθμίζονται με απευθείας διαπραγμάτευση με τους servicers) αντικρούεται επαρκώς νομίζω με την επίκληση της σαφούς ιδιαιτερότητας του «νόμου Κατσέλη», που αποσκοπούσε στην αντιμετώπιση περιπτώσεων με ιδιάζοντα χαρακτήρα και η ιδιαιτερότητα αυτή δικαιολογεί πλήρως την απόκλιση στην προκειμένη περίπτωση από την πάγια πρακτική καθορισμού του τρόπου εκτοκισμού της απαίτησης. Το επικαλούμενο δε από τις τράπεζες κόστος μίας τέτοιας προσέγγισης, ακόμη και αν είναι ακριβές, είναι σαφώς μικρότερο αυτού που θα προκύψει από την αδυναμία εξυπηρέτησης των ρυθμισμένων δανείων λόγω του διπλασιασμού του τελικού ποσού των δόσεων που έχει καθορίσει η δικαστική απόφαση. Τελολογικώς δε μία ερμηνεία της διάταξης κατά τον τρόπο που υποστηρίζουν οι εταιρείες διαχείρισης θα είχε ως συνέπεια την αναδρομική αναίρεση των αποτελεσμάτων του συγκεκριμένου νόμου, που μέχρι τώρα έχει αποδειχθεί εξαιρετικά επιτυχής και τη ματαίωση των στοχεύσεων του, που ως σήμερα υπήρξαν εξαιρετικά επωφελείς για εκατοντάδες χιλιάδες συμπολίτες μας και κατ’ επέκταση για την οικονομική και κοινωνική ισορροπία της χώρας.

  Ευελπιστώντας ότι θα προκριθεί μία τέτοια ερμηνεία της διάταξης χιλιάδες δανειολήπτες αναμένουν με αγωνία τη σχετική κρίση της Ολομέλειας του ανωτάτου δικαστηρίου της χώρας, που ευκταίο πάντως  είναι να δημοσιευθεί το ταχύτερο δυνατό.  

Η εξυπηρέτηση της οφειλής

Η εξυπηρέτηση της οφειλής γίνεται με επιτόκιο που δεν υπερβαίνει αυτό της ενήμερης οφειλής ή το μέσο επιτόκιο στεγαστικού δανείου με κυμαινόμενο επιτόκιο που ίσχυε, σύμφωνα με το στατιστικό δελτίο της Τράπεζας της Ελλάδος κατά τον τελευταίο μήνα για τον οποίο υφίσταται μέτρηση, αναπροσαρμοζόμενο με επιτόκιο αναφοράς αυτό των Πράξεων Κύριας Αναχρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ή, σε περίπτωση καθορισμού σταθερού επιτοκίου, το μέσο επιτόκιο στεγαστικού δανείου για ανάλογη της ρύθμισης περίοδο, όπως ομοίως προκύπτει από το στατιστικό δελτίο της Τράπεζας της Ελλάδος, και χωρίς ανατοκισμό. Για τον προσδιορισμό της περιόδου τοκοχρεολυτικης εξόφλησης της οριζόμενης συνολικής οφειλής λαμβάνεται υπόψη το συνολικό ύψος της οφειλής και η οικονομική δυνατότητα του οφειλέτη. Η περίοδος πάντως αυτή δεν μπορεί να υπερβαίνει τα είκοσι (20) έτη εκτός αν η διάρκεια των συμβάσεων δυνάμει των οποίων χορηγήθηκαν οι πιστώσεις στον οφειλέτη ήταν μεγαλύτερη των είκοσι (20) ετών, οπότε ο Ειρηνοδίκης δύναται να προσδιορίσει μεγαλύτερη διάρκεια η οποία πάντως δεν υπερβαίνει τα τριάντα πέντε (35) έτη. Οι απαιτήσεις των πιστωτών ικανοποιούνται από τις καταβολές του οφειλέτη με βάση την παρούσα παράγραφο κατά αναλογική εφαρμογή των άρθρων 974 επ. ΚΠολΔ.

  Αν κατά τη διάρκεια της αποπληρωμής του σχεδίου διευθέτησης οφειλών, ο οφειλέτης πωλήσει την κύρια κατοικία του και το τίμημα από την πώληση υπερβαίνει το ποσό της διευθετημένης δανειακής οφειλής, όπως αυτή καθορίζεται από τη δικαστική απόφαση, για την οποία έχει εγγράφει προσημείωση ή υποθήκη στην κύρια κατοικία, τότε το ήμισυ της διαφοράς κατανέμεται υπέρ των ενέγγυων και προνομιούχων πιστωτών. Σε κάθε περίπτωση το ποσό το οποίο λαμβάνει ο κάθε πιστωτής από την παραπάνω κατανομή, δεν μπορεί να είναι ανώτερο του ποσού που θα λάμβανε δυνάμει του σχεδίου διευθέτησης οφειλών.

 Η έναρξη ισχύος του παρούσας παραγράφου ορίζεται από 1 Ιανουαρίου 2016».

«Στις 27 Φεβρουαρίου εκδικάζεται στην Ολομέλεια του Αρείου Πάγου η υπόθεση σχετικά με τον τρόπο εκτοκισμού των δανείων που υπάγονται στον Νόμο 3869/2010, στον Νόμο που έγινε γνωστός με το όνομα «Νόμος Κατσέλη».

Η απόφαση θα καθορίσει αν, για όσους έχουν ενταχθεί στο Νόμο, ο τόκος πρέπει να υπολογίζεται επι του συνολικού άληκτου κεφαλαίου ή αν θα επιβάλλεται αποκλειστικά στη μηνιαία δόση.

Σύμφωνα με τους δανειολήπτες που έχουν προσφύγει στα δικαστήρια, αν ο τόκος υπολογισθεί επι του άληκτου κεφαλαίου, η τοκοχρεωλυτική επιβάρυνση υπερβαίνει τις δυνατότητες και αντοχές τους.

Το παράδειγμα μιας τετραμελούς οικογένειας

Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τετραμελούς οικογένειας με δύο ΑΜΕΑ που υπήχθησαν στον Νόμο Κατσέλη το 2024 κερδίζοντας στο Εφετείο τελεσίδικα. Το Εφετείο, στη βάση εισοδηματικών κριτηρίων καθόρισε δόση 504 ευρώ. Σήμερα, η Τράπεζα εκτοξεύει την οφειλή στα 1.100 ευρώ το μήνα. Η Τράπεζα προεξοφλεί μάλιστα την μη συμμόρφωση του οφειλέτη  με την δικαστική απόφαση, καθώς στην πρώτη ενημέρωση αφήνει κενό στο πινάκιο το ποσό πέναλτυ και το συμπληρώνει με 54 ευρώ στην δεύτερη. Μετά από νομικές διαδικασίες ετών, και παρά την απόφαση του Εφετείου, η οικογένεια αυτή αντιμετωπίζει πάλι τον κίνδυνο πλειστηριασμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι βάσει έκθεσης πραγματογνωμοσύνης, η οικογένεια αυτή από τον Φεβρουάριο 2010 έως και το 2018 έχει πληρώσει 305.000 ευρώ! 

Σύμφωνα με τις Τράπεζες και τις εταιρείες διαχείρισης μη εξυπηρετούμενων δανείων ο υπολογισμός του εκτοκισμού στη δόση θα οδηγήσει σε μεγάλη απώλεια εσόδων.

Ισχυρίζονται ότι μια τέτοια απόφαση που εκτιμάται, σύμφωνα με πληροφορίες που δημοσιεύθηκαν στον Τύπο, ότι αφορά 200.000 δανειολήπτες με συνολικά δάνεια ύψους  12,5 δις τα οποία τιτλοποιήθηκαν μέσω του μηχανισμού κρατικών εγγυήσεων «Ηρακλής», θα μπορούσε να οδηγήσει σε κατάπτωση των εγγυήσεων και αποσταθεροποίηση του τραπεζικού συστήματος.

Ποια δεδομένα πρέπει να ληφθούν υπόψη στη λήψη απόφασης

Στη λήψη απόφασης πρέπει να ληφθούν υπόψη τα ακόλουθα δεδομένα:

Οι δανειολήπτες που έχουν ενταχθεί με δικαστικές αποφάσεις στον Νόμο Κατσέλη είναι δανειολήπτες που βρισκόντουσαν και εξακολουθούν να βρίσκονται σε «μόνιμη αδυναμία» πληρωμής οφειλών όπως στο παράδειγμα που προαναφέρθηκε. Η πρόθεση του νομοθέτη ήταν ξεκάθαρη: να δοθεί, μετά από δικαστική απόφαση,  σε αυτά τα φυσικά  πρόσωπα μια δεύτερη ευκαιρία να ρυθμίσουν τις οφειλές τους με βάση τις δυνατότητές τους και να προστατεύσουν την πρώτη τους κατοικία. Μια απόφαση επομένως που θα αυξήσει τα οφειλόμενα ποσά  είτε λόγω μεταβολής επιτοκίων είτε λόγω τρόπου εκτοκισμού, θα οδηγήσει πολλούς εξ αυτών σε αναστολή πληρωμής δόσεων, κατάσχεση και πλειστηριασμό της πρώτης κατοικίας αντίθετα με τα δεδικασμένα.

Μια τέτοια εξέλιξη θα είχε αρνητικές επιπτώσεις και για το τραπεζικό σύστημα. Από όλους όσοι εντάχθηκαν στο νόμο Κατσέλη, οι Τράπεζες αποκόμισαν και αυτές οφέλη.

Πληρώθηκαν δόσεις οι οποίες δεν επρόκειτο ποτέ να πληρωθούν λόγω μόνιμης αδυναμίας των οφειλετών, ενώ η αναστολή μαζικών πλειστηριασμών συγκράτησε, σε περίοδο κρίσης, την αξία των ακινήτων που είχαν στην κατοχή  τους. Μια απρόσμενη αύξηση οφειλών θα αυξήσει το ποσοστό μή εξυπηρετούμενων δανείων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα με αρνητικές επιπτώσεις για την αξιολόγησή τους.

Το τραπεζικό σύστημα αλλά και οι διαχειριστές των μη εξυπηρετούμενων δανείων οφείλουν  να διαφοροποιήσουν  την αντιμετώπιση των οφειλετών που βρίσκονται σε «μόνιμη αδυναμία πληρωμής» από αυτούς που βρίσκονται σε «πρόσκαιρη» αδυναμία.

Η διαχείριση και αναδιάρθρωση μη εξυπηρετούμενων δανείων και χρεών προς το δημόσιο και τα ασφαλιστικά ταμεία μέσω  εξωδικαστικού μηχανισμού που θεσπίστηκε με τον Ν 4738/2020 αφορά όλες τις κατηγορίες των δανειοληπτών. Εκτοκισμός στη βάση του άληκτου κεφαλαίου θα μπορούσε να γίνει αποδεκτός για όσους βρίσκονται σε πρόσκαιρη αδυναμία  και εφόσον ο τρόπος εκτοκισμού  έχει κοινοποιηθεί πριν την υποβολή αιτήματος  στον εξωδικαστικό. Για αυτούς όμως που έχουν κριθεί ως έχοντες «μόνιμη αδυναμία πληρωμής», ο εκτοκισμός θα πρέπει να περιορισθεί στην μηνιαία δόση που έχει ορισθεί από το δικαστήριο. 

Δεδομένης της τιτλοποίησης -που κακώς έχει γίνει καθώς πρόκειται για δάνεια που έχουν ρυθμιστεί υπαγόμενα στο Νόμο Κατσέλη-, η πιθανότητα κατάπτωσης των εγγυήσεων που παρέχονται μέσω του μηχανισμού κρατικών εγγυήσεων «Ηρακλής», θα καταστεί μεγαλύτερη αν ο τρόπος εκτοκισμού επιβαρύνει απρόβλεπτα και υπέρμετρα δανειολήπτες που έχουν ρυθμίσει  τις υποχρεώσεις τους στη βάση των πραγματικών οικονομικών τους δυνατοτήτων… Το σημαντικό για τον  «Ηρακλή» είναι να υπάρχει σταθερή αποπληρωμή του χρέους . Το όποιο , σχετικά μικρό κόστος  από τη μείωση των τόκων μπορεί κάλλιστα να απορροφηθεί χωρίς συνέπειες ενόψει της μακράς διάρκειας των ρυθμίσεων αυτών.

Σε μια περίοδο έντονης οικονομικής αβεβαιότητας και αυξήσεων του κόστους διαβίωσης, η απόφαση της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου αποκτά ιδιαίτερη σημασία.

Μια πρόσθετη οικονομική επιβάρυνση οφειλετών και ευάλωτων κοινωνικών ομάδων που, με δικαστική απόφαση, βρίσκονται σε μόνιμη αδυναμία πληρωμής οφειλών, θα οδηγήσει σε  νέο κύμα πλειστηριασμών, σε αύξηση των ανισοτήτων και  σε απόγνωση χιλιάδες συμπολίτες μας.

Δεδομένης της κερδοφορίας του  χρηματοπιστωτικού συστήματος και των περιορισμένων ωφελειών που θα προκύψουν από το αίτημά τους για εκτοκισμό στη βάση του άληκτου κεφαλαίου, μια απόφαση που θα δικαιώσει τις Τράπεζες και τους διαχειριστές δανείων θα αποτελέσει μια ακόμα πράξη άδικης αναδιανομής εισοδήματος από τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά σε εύρωστους μετόχους…»