Θεώνη Κουφονικολάκου για τα δικαιώματα των παιδιών ρομά: «Χτίζουμε σχέσεις εμπιστοσύνης»
Η Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα παιδικά δικαιώματα κα Θεώνη Κουφονικολάκου μιλά στην Πρωινή για τα δικαιώματα των παιδιών ρομά καθώς και την πρόσβασή τους στην εκπαίδευση, ενόψει της ημερίδας στην Αμαλιάδα «Ππούρτ-Γέφυρες»
Συνέντευξη στην Ελένη Παπαδοπούλου
Η Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα των Παιδιών κ. Θεώνη Κουφονικολάκου μιλά σήμερα στην Πρωινή ενόψει της ημερίδας «Ππούρτ-Γέφυρες» που θα πραγματοποιηθεί την Δευτέρα 29 Απριλίου στην Αμαλιάδα, για τα δικαιώματα των παιδιών ρομά καθώς και την πρόσβασή τους στην εκπαίδευση.
Η κα. Κουφονικολάκου αναφέρεται στα κενά που έχει εντοπίσει ο Συνήγορος του Πολίτη για τα δικαιώματα των παιδιών ρομά, καταθέτει τις προτάσεις της για την αντιμετώπιση των παραβιάσεων και τονίζει πως παρά τις καταδικαστικές αποφάσεις σε βάρος της Ελλάδας από το ΕΔΔΑ, συνεχίζουν και υπάρχουν σχολεία με πολύ υψηλό αριθμό παιδιών ρομά, δηλαδή σχολεία «γκέτο», που δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις εξειδικευμένες ανάγκες των μαθητριών και μαθητών.
Τέλος επισημαίνει ότι το Υπουργείο θα πρέπει να επανεξετάσει συνολικά το σχεδιασμό του ως προς τα μέτρα ένταξης ευάλωτων παιδιών και ειδικά στην περίπτωση των παιδιών ρομά θα πρέπει να προσεγγίσουμε περισσότερο τις κοινότητες χτίζοντας σχέσεις εμπιστοσύνης μέσω υπηρεσιών κοντά τους, με έμφαση στην προσχολική αγωγή και την πρώιμη παρέμβαση για την ομαλή ένταξή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα.
–Κα. Κουφονικολάκου ποια είναι τα κενά που έχει εντοπίσει ο Συνήγορος του πολίτη για τα Δικαιώματα των παιδιών ρομά και τι προτείνει για την αντιμετώπιση των παραβιάσεων;
Είναι κατά τη γνώμη μου σημαντικό να δούμε τα θέματα των παραβιάσεων των δικαιωμάτων των παιδιών ολιστικά. Υπό το πρίσμα αυτό θα πρέπει να διαχωρίσουμε από τη μία τις συστημικές αδυναμίες που επηρεάζουν συνολικά την εκπαίδευση και ιδίως τους πιο ευάλωτους μαθητές και μαθήτριες και από την άλλη τις εξειδικευμένες προκλήσεις της ένταξης στην περίπτωση των παιδιών ρομά.
Ξεκινώντας από το πρώτο, θα έλεγα ότι γενικά το εκπαιδευτικό σύστημα στην παρούσα φάση δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των παιδιών. Το σχολείο εστιάζει περισσότερο στην ενίσχυση του ατομικισμού και ανταγωνισμού μεταξύ των παιδιών σε μία μοναχική κούρσα προς τις πανελλήνιες στην οποία θα πετύχουν με άγχος και πίεση μόνο τα παιδιά που έχουν υποστήριξη.
Οι υπόλοιπες και υπόλοιποι μαθητές θα μείνουν «εκτός» να παρακολουθούν την εκπαιδευτική διαδικασία σαν μία υποχρέωση που δεν τα αφορά, δεν τα αναγνωρίζει γι’ αυτό που είναι και δεν αφουγκράζεται τις απόψεις και τις ανάγκες τους. Όπως έχουμε διαπιστώσει επανειλημμένα από τη διαχείριση των αναφορών, τις επισκέψεις σε σχολεία, τις επιμορφώσεις επαγγελματιών αλλά και την τροφοδότηση της Ομάδας Εφήβων Συμβούλων μας, τα σχολεία διέρχονται μέσα από μία κρίση, στην οποία η καχυποψία και η διάρρηξη των σχέσεων μεταξύ των μελών της σχολικής κοινότητας είναι έκδηλες.
Όμως τα παιδιά ρομά έχουν ακόμη περισσότερες προκλήσεις που σχετίζονται με πλήθος δομικών προβλημάτων και βέβαια με τις συνθήκες φτώχειας στις οποίες πολλά εξ αυτών διαβιούν.
Έχει σημασία εδώ να επισημάνουμε ότι ενώ στο απώτερο παρελθόν οι διακρίσεις στην εκπαίδευση ήταν απότοκες πολιτικής πρόθεσης, στην σύγχρονη εκδοχή των πραγμάτων είναι περισσότερο αποτέλεσμα απουσίας πρόθεσης και παραλείψεων.
Γι’ αυτό το λόγο για παράδειγμα, παρά τις καταδικαστικές αποφάσεις σε βάρος της Ελλάδας από το ΕΔΔΑ, συνεχίζουν και υπάρχουν σχολεία με πολύ υψηλό αριθμό παιδιών ρομά, δηλαδή σχολεία «γκέτο», που δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις εξειδικευμένες ανάγκες των μαθητριών και μαθητών.
Ακόμη όμως και όταν εξασφαλίζεται η διασπορά του πληθυσμού σε άλλα σχολεία, δεν λαμβάνονται μέτρα για την διευκόλυνση της συμπερίληψης των παιδιών ρομά, με αποτέλεσμα να αισθάνονται αποθαρρημένα και ματαιωμένα από τη σχολική εμπειρία. Κενά υφίστανται και στα θέματα διαφοροποιημένης διδασκαλίας, ουσιαστικών επιμορφώσεων των εκπαιδευτικών που δραστηριοποιούνται στο συγκεκριμένο πεδίο και εφοδιασμού τους με εργαλεία ώστε να ανταποκριθούν στο ρόλο τους. Με λίγα λόγια οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί ζητούν βοήθεια την οποία αισθάνονται ότι δεν λαμβάνουν.
-Σίγουρα υπάρχουν και πολλά πρακτικά ζητήματα που αφορούν την εκπαίδευση των παιδιών ρομά και την πρόσβασή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα. Το προτείνετε;
Σαφώς εντοπίζονται σοβαρά προβλήματα σε πρακτικά ζητήματα, όπως στο θέμα των μεταφορών των παιδιών από και προς στο σχολείο, δεδομένου ότι πολλοί διαγωνισμοί κηρύσσονται άγονοι και τα δρομολόγια δεν εκτελούνται, με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις τα παιδιά να χάνουν τη χρονιά τους και άρα την επαφή τους με το σχολείο. Παράλληλα, σοβαρές καθυστερήσεις παρατηρούνται στην έναρξη λειτουργίας των τάξεων υποδοχής, γεγονός που υπονομεύει την σχολική προσαρμογή των παιδιών.
Προτείνουμε επομένως αρχικά, την ενίσχυση του δημοκρατικού σχολείου με στόχο την παροχή χώρου και χρόνου για την καλλιέργεια του σεβασμού και της ενσυναίσθησης, γεγονός που θα ενθαρρύνει τη συμπερίληψη όλων των ευάλωτων παιδιών. Ειδικά όμως στην περίπτωση των παιδιών ρομά θα πρέπει να προσεγγίσουμε περισσότερο τις κοινότητες χτίζοντας σχέσεις εμπιστοσύνης μέσω υπηρεσιών κοντά τους με έμφαση στην προσχολική αγωγή και την πρώιμη παρέμβαση. Όσο πιο νωρίς εξοικειωθούν τα παιδιά με την διαδικασία της εκπαίδευσης μέσα από παιδικούς σταθμούς, Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης, τόσο πιο ισχυρό και σταθερό δεσμό θα δημιουργήσουν οι οικογένειες και τα παιδιά με το σχολείο.
Αυτονόητα επίσης το Υπουργείο θα πρέπει να επανεξετάσει συνολικά το σχεδιασμό του ως προς τα μέτρα ένταξης ευάλωτων παιδιών, να λύσει τα προβλήματα που ανέφερα, να μειώσει τον αριθμό των παιδιών ανά τάξη και να επιστρατεύσει εργαλεία διαφοροποιημένης διδασκαλίας και συνεργατικής μάθησης για να διευκολύνει τη συμπερίληψη των μαθητριών/μαθητών ρομά. Έχουμε δει σχολεία που εφαρμόζουν τέτοια προγράμματα και έχουν σημειώσει πρόοδο. Επιπλέον είναι απαραίτητη η ενίσχυση της συνεργασίας με τους γονείς ώστε να νιώσουν κι εκείνοι πιο άνετα με το σχολικό περιβάλλον.
Τέλος, είναι αναγκαίο τα παιδιά ρομά να αποκτήσουν παρουσία και φωνή κοινωνικά. Να ενδυναμωθούν για τα δικαιώματά τους, με τρόπο προσαρμοσμένο στις ανάγκες τους, να συμμετέχουν σε μαθητικά και τοπικά συμβούλια και σε ομάδες εφήβων, ώστε σταδιακά να ενισχυθεί η κοινωνική τους ένταξη, να νιώσουν μέρος της δημοκρατικής διαδικασίας και να αναδειχθεί η γνώμη και η έκφρασή τους.
-Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζετε και πόσο κοντά είστε στην επίτευξη του στόχου;
Οι κυρίως προκλήσεις μας σχετίζονται με την ελλιπή ανταπόκριση του Υπουργείου στις παρεμβάσεις μας. Συχνά οι υπηρεσίες αρκούνται στην παράθεση της νομοθεσίας και δεν κινούνται στην κατεύθυνση της επίλυσης.
Προβλήματα, αντιμετωπίζουμε και λόγω βαθιά εδραιωμένων στερεοτύπων σε σχέση με τα παιδιά ρομά («δεν θέλουν να έρθουν, προτιμούν να κάνουν άλλα πράγματα»). Σταθερή πρόκληση είναι η έλλειψη καλά στελεχωμένων και επιμορφωμένων κοινοτικών υπηρεσιών, που θα μπορούσαν να πλαισιώσουν τις οικογένειες ρομά με στόχο να αποδομηθούν τα δικά τους στερεότυπα για το σχολείο και να επαναδιαπραγματευθούν τις προσδοκίες τους για τα παιδιά τους.
Σε μεμονωμένες υποθέσεις τα αποτελέσματα των παρεμβάσεών μας είναι ικανοποιητικά, ωστόσο στο επίπεδο κεντρικών θεσμικών μεταρρυθμίσεων, σε σχέση ιδίως με την επίτευξη των στόχων για την εκπαίδευση, έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας.
-Ένα άλλο σημαντικό θέμα που θα ήθελα να θέσουμε, είναι αυτό της εκπαίδευσης των παιδιών ρομά και κυρίως της μαθητικής διαρροής, πόσα παιδιά ενώ εγγράφονται κανονικά στην αρχή φεύγουν από το σχολείο;
Δυστυχώς δεν μπορούμε να το απαντήσουμε αυτό. Ο Συνήγορος έχει ζητήσει επανειλημμένα κατά τους τελευταίους μήνες από το αρμόδιο Υπουργείο τα στατιστικά δεδομένα για τη σχολική διαρροή από το 2018 μέχρι σήμερα, αλλά δεν έχει λάβει απάντηση. Σημειωτέον ότι η Αρχή έχει επίσης επισημάνει ότι δεν φαίνεται να υπάρχει μηχανισμός για την παρακολούθηση της εγγραφής των παιδιών στις σχολικές βαθμίδες με τη συμπλήρωση του προβλεπόμενου ορίου ηλικίας, προκειμένου έγκαιρα να διαπιστώνεται το ποσοστό των παιδιών που δεν έχουν εγγραφεί καθόλου στην υποχρεωτική εκπαίδευση.
