Τελετή αποκαλυπτηρίων του μνημείου του Ήρωα του 1821 Παΐσιου Σκανδάμη στη Δίβρη…
Ένα σπάνιο ιστορικό ντοκουμέντο για τον Διβριώτη Παΐσιο Σκανδάμη -Ήρωα του 1821. Τον Οπλαρχηγό Αρχιμανδρίτη και Ηγούμενο της Ιεράς Μονής “Χρυσοπηγής” Δίβρης, που επικεφαλής 100 στρατιωτών, έπεσε ηρωικά μαχόμενος στην μεγάλη ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΟΥΣΙ τον Ιούνιο του 1821
Η ομιλία του κ. Σωτήρη Σωτηρόπουλου
Σεβασμιώτατε,
Εκλεκτοί κύριοι εκπρόσωποι της μεγάλης οικογένειας των όπου γης Σκανδαμαίων
Κύριοι εκπρόσωποι Κοινοτήτων και Εκπολιτιστικών Συλλόγων
Αγαπητοί συμπατριώτες, κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι της Δίβρης.
Σήμερα εδώ στην καρδιά της καλλίστης βασιλίδας των Ιερών Λαμπείων Ορέων, της ΜΕΓΑΛΗΣ ΔΙΒΡΗΣ Μορέος (όπως ιστορείται και καταγράφεται από αιώνων σε όλα τα γραπτά κείμενα), της πάλαι ποτέ ένδοξης κωμόπολης, το «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΔΊΒΡΗΣ» παραδίδει με χαρά και περηφάνεια ένα ακόμη έργο ευποιίας στην γενέτειρα.
Σας καλωσορίζω όλους και όλες που ήρθατε σήμερα εδώ από κοντά αλλά και από μακριά. Σας ευχαριστώ από καρδιάς, για την συγκινητική παρουσία σας.
Είναι για μας ορόσημο (ελπίζουμε όχι τελευτόσημο), η φετινή χρονιά, γιατί αφού δεν μπορέσαμε να δώσουμε ένα πλήρες πολιτιστικό καλοκαιρινό Πρόγραμμα Εκδηλώσεων όπως το είχαμε προγραμματίσει γιατί έτσι έκριναν (αρνητικά) οι Δημοτικές και Περιφερειακές Αρχές, κατορθώσαμε εξ ιδίων να πραγματοποιήσουμε ένα μέρος του Προγράμματος με πολλές θυσίες και περισσή θέληση και να φέρουμε εις πέρας την ανέγερση αυτού του Μνημείου που βλέπετε. Την βαθιά ανάγλυφη αποτύπωση σε ένα βράχο λευκού μαρμάρου Διονύσου, μιας μεγάλης και ηρωικής μορφής του Εθνικής μας Παλιγγενεσίας. Του Οπλαρχηγού και πρωτοκαπετάνιου της Δίβρης, Αρχιμανδρίτη και Ηγουμένου της Άνω Μονής Δίβρης ΠΑΙΣΙΟΥ ΣΚΑΝΔΑΜΗ, ο οποίος επικεφαλής 100 διβριωτών στρατιωτών, έπεσε μαχόμενος υπέρ πατρίδος στη μεγάλη μάχη στο ΠΟΥΣΙ, τον Ιούνιο του 1821.
Και τώρα από το βάθρο αυτό ο ηρωικός Αρχιμανδρίτης, ατενίζει με το ένα μάτι το Μοναστήρι της «Παναγιάς Χρυσοπηγής» όπου ήταν το Αρχηγείο των Αγωνιστών του 1821 της περιοχής και η Κιβωτός της Ορθόδοξης πίστης όπου διακόνησε ως Ηγούμενος και με το άλλο μάτι ως τολμηρός πολεμιστής ατενίζει τον τόπο της μεγάλης θυσίας στο Πούσι, όπου άφησε την τελευταία του πνοή, όπως θα ακούσετε στην δεύτερη ομιλία από την εκλεκτή συμπατριώτισσα Κα Αγγελική Μανιαδάκη.
Και πριν ακούσετε το πολύ ενδιαφέρον ιστορικό αφήγημα για την ζωή, την θρησκευτική, την εθνική δράση και προσφορά και τελικά τη θυσία του τιμώμενου ήρωα, θα ήθελα να σας πω, πώς φράσαμε μέχρι σήμερα να δημιουργήσουμε το τρίτο και τελικό στάδιο αυτού Μνημείου που παραδίδουμε τώρα ολοκληρωμένο.
Πριν από 40 περίπου χρόνια η «ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΔΙΒΡΙΩΤΩΝ» με τα λίγα τεκμηριωμένα ιστορικά στοιχεία που υπήρχαν μέχρι τότε, ανήγειρε το έτος 1986 και εγκαινίασε το κεντρικό τμήμα του Μνημείου με χαραγμένα επάνω στην πλάκα «χρυσοίς γράμμασι», 20 ονόματα Οπλαρχηγών και Αγωνιστών του 1821 και τις μάχες που έλαβαν μέρος, με προεξάρχοντα τον τιμώμενο σήμερα Αρχιμανδρίτη ΠΑΪΣΙΟ ΣΚΑΝΔΑΜΗ. Στην μέση όπως επίσης βλέπετε, είναι τοποθετημένη μαρμάρινη παράσταση που δείχνει πως ακριβώς οι διβριώτες Αγωνιστές με τα όπλα και οι διβριώτισσες Αγωνίστριες με πέτρες μεγάλες (κοτρώνες) αντιμετώπισαν τους Τούρκους όταν για μια και μοναδική φορά επιχείρησαν να μπούνε στη Δίβρη και έφτασαν μέχρι την είσοδό της στο Κάτω Μοναστήρι της Δίβρης και οι εχθροί ηττημένοι και ντροπιασμένοι γύρισαν πίσω. Και έτσι η Δίβρη πήρε τον πλέον τιμητικό τίτλο -τρόπαιο, να ονομαστεί από πολλούς ιστορικούς ως η απάτητη από τους Τούρκους «Μικρή Μάνη».
Έκτοτε από το 1986 πέρασαν 36 χρόνια μέχρι το 2022 που ανεγείραμε και εγκαινιάσαμε ως «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΒΡΗΣ» το δεύτερο τμήμα του Μνημείου, με τις δυο πλαϊνές μαρμάρινες πλάκες που ονομάσαμε λόγω του σχήματος «Βιβλίο ιστορίας πατριωτισμού και απαντοχής». Σε αυτό το «Βιβλίο» υπάρχουν χαραγμένα τα νέα 60 ονόματα Διβριωτών Οπλαρχηγών- Αγωνιστών και 10 Διβριωτών Φιλικών του 1821 που αποκάλυψε η μεγάλη ενδελεχής και τεκμηριωμένη ιστορική έρευνα διαπρεπών ιστορικών συγγραφέων όπως του φωτισμένου δασκάλου μου Νίκου Β. Αναστόπουλου στο σπουδαίο βιβλίο του Ιστορίας «Η ΔΙΒΡΗ ΗΛΕΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΑΒΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ» που εξέδωσε η Βιβλιοθήκη του Πνευματικού Κέντρο Δίβρης το 1994, ως και δημοσιεύματά του ίδιου στο Περιοδικό μας «ΔΙΒΡΗ». Επίσης στο μεταξύ ο εκ Δίβρης καταγόμενος διαπρεπής ιστορικός Κώστας Κυριακόπουλος στο εξαιρετικό βιβλίο του «Η ΗΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ του 1821» αποκαλύπτει πλήθος και άλλων αγωνιστών Διβριωτών και των γύρω χωριών της Ορεινής Ηλείας. Και είναι άξιον απορίας και θαυμασμού, πως μπορεί να υπήρχαν τόσοι και σπουδαίοι Αγωνιστές που καταγράφονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, την Εθνική Βιβλιοθήκη και άλλες επίσημες Ιστορικές πηγές με τεκμηριωμένα στοιχεία. Σπουδαίοι Αγωνιστές με τα περισσότερα μετάλλια ανδρείας από κάθε άλλη περιοχή (Αργυρά, Χαλκά και Σιδηρά), Αγωνιστές που πήραν στρατιωτικούς βαθμούς από του Χιλίαρχου μέχρι του απλού στρατιώτη, γιατί έδωσαν την ζωή τους και το είναι τους για την πατρίδα, όπως δείχνουν τα έγγραφα με μαρτυρίες που φέρουν τις υπογραφές του Κολοκοτρώνη, του Πλαπούτα, του Σισίνη και άλλων πρωταγωνιστών ηγετών του μεγάλου απελευθερωτικού Αγώνα.
Και έρχομαι τώρα στο ιστορικό χρονικό, για την σημερινή μικρή αλλά ξεχωριστής σημασίας Τελετή, πως μας ήρθε ιδέα και η θέληση να πραγματοποιήσουμε το τρίτο και τελικό στάδιο του Μνημείου αυτού, προσθέτοντας ως κορωνίδα την μαρμάρινη μορφή του τιμώμενου ήρωα ΠΑΙΣΙΟΥ ΣΚΑΝΔΑΜΗ. Μέχρι το 1980, επειδή οι ιστοριογράφοι της Επανάστασης του 1821 (και βεβαίως εξ αυτών οι λεγόμενοι πληρωμένοι κονδυλοφόροι εκείνης της εποχής) των Αγωνιστών του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα του 1821, είχαν αγνοήσει τον σπουδαίο τολμηρό Αγωνιστή, πρωτοστάτη σε πολλές μάχες Οπλαρχηγό ΠΑΙΣΙΟ ΣΚΑΝΔΑΜΗ. Μόνο κάπου στα πρόχειρα τετράδια του ο δάσκαλός μας και ιστορικός Νίκος Αναστόπουλος είχε κρατήσει σημειώσεις από τις διηγήσεις γερόντων Διβριωτών που είχε ακούσει την 10ετία του 1950 όταν υπηρετούσε στη Δίβρη. Από ακούσματα γενικά για κάποιο γενναίο Ηγούμενο της Μονής «ο οποίος ως συμπολεμιστής του άλλου (επίσης μέχρι πρότινος αγνοούμενου από τους ιστοριογράφους) καπετάνιου Γιώργη Γιαννιά, ότι σε σύγκρουση με τους τούρκους στη θέση Κατσαρού, ο γενναίος Ηγούμενος διέφυγε ξιφήρης από την φονική εκείνη μάχη, όπου σκοτώθηκε ο ηρωικός Γιαννιάς» και επίσης είχε βρεί ότι ο τιμώμενος ΠΑΙΣΙΟΣ ΣΚΑΝΔΑΜΗΣ είχε μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία μαζί με αλλους 10 Αγωνιστές Διβριωτες (που βλέπετε γραμμένους στις πλάκες). Μόνο αυτά τα λίγα που έγραψε αργότερα στο βιβλίο του.
Όμως τύχη αγαθή, ένας απόγονος εκ της μεγάλης διβριώτικης οικογένειας των Σκανδαμαίων, ο σπουδαίος ιστορικός συγγραφέας και δημοσιογράφος, ο αείμνηστος Ανδρέας Σκανδάμης (οποίος ειρήσθω εν παρόδω ήταν δραστήριο μέλος του «Προοδευτικού Συνδέσμου Νέων Δίβρης» το έτος1935), είχε στην κληρονομική κατοχή του τα πολεμικά άρματα του ΠΑΙΣΙΟΥ ΣΚΑΝΔΑΜΗ (το γιαταγάνι του, τις μπιστόλες, το σελάχι του κλπ) που είχε αναρτήσει σε περίοπτη θέση στο σπίτι του στην Αθήνα. Τα άρματα αυτά, εγώ μαζί με τον Πρόεδρο του «Συνδέσμου των εν Αθήναις Λαμπειέων ¨ο Άγιος Παντελεήμων¨» Νίκο Σωτηρόπουλο, είχα δει πριν το 1980 σε επίσκεψη στο σπίτι του/ Μάλιστα μας υποσχέθηκε να μας τα παραχωρήσει στη Δίβρη, εάν είχαμε κατάλληλο χώρο (που τότε δεν είχαμε και έτσι χάθηκαν στην πορεία, για άλλους λόγους που δεν είναι του παρόντος).
Όμως ο Ανδρέας Σκανδάμης μας έδωσε και ένα άλλο σπάνιο και ανεκτίμητης αξίας ιστορικό ντοκουμέντο, ένα δημοσίευμα στην εφημερίδα «Ταχυδρόμος Πατρών» του έτους 1937. Αυτό το δημοσίευμα – ιστορικό αφήγημα είχε ως συντάκτη ένα διαπρεπή ιστορικό και διανοούμενο και πολυσήμαντη προσωπικότητα, τον Διβριώτη της Πάτρας Δημήτριο Γατόπουλο. Σε λίγο αυτό το σημαντικό, μοναδικό και αποκαλυπτικό για μας ιστορικό του αφήγημα, θα το ακούσετε αυτούσιο. Την αμέσως επόμενη χρονιά το έτος 1981, έγινε στην Αθήνα σε μεγάλη αίθουσα μια σύναξη πολλών οικογενειών, 67 ατόμων των απανταχού Σκανδαμαίων από όλα τα σημεία της Επικράτειας (Αθήνα, Πάτρα, Αμαλιάδα, Γαστούνη, Λαμία, Αίγιο και άλλες πόλεις της Ελλάδας) αλλά και του Εξωτερικού, με τρεις διοργανωτές τον προρηθέντα Ανδρέα Σκανδάμη και τους εξαδέλφους του Θεόδωρο και Γιάννη. Μάλιστα ο αείμνηστος Γιάννης Σκανδάμης, μίλησε για την προέλευση της αρχικής οικογένειας από την Δίβρη της Βορ. Ηπείρου που το έτος 1760 κατέφυγαν στην δική μας Δίβρη κυνηγημένοι από τους Τούρκους (ο Γιάννης Σκανδάμης μετα το 2000 έγινε βασικό δραστήριο στέλεχος και Αντιπρόεδρος του Συλλόγου μας). Εκεί σε αυτή τη σύναξη μεταξύ των άλλων σημαντικών που αναφέρθηκαν και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό μας «ΔΙΒΡΗ», αποφασίστηκε να ανεγερθεί η προτομή του προγόνου τους ήρωα ΠΑΙΣΙΟΥ ΣΚΑΝΔΑΜΗ εδώ στη Δίβρη, πράγμα που δεν έγινε, γιατί εκείνη η γενιά των Σκανδαμαίων έφυγε από την ζωή.
Εμείς όμως «τοις κείνων ρήμασι, αλλά και επιθυμία πειθόμενοι», δεν ξεχάσαμε την ιερή αυτή παρακαταθήκη και υποχρέωση. Είχαμε όμως μια επιφύλαξη που πρέπει να σας ομολογήσω. Επειδή ακριβώς δίπλα είναι το περικαλλές Μνημείο -Ηρώον των πεσόντων Διβριωτών στους πολέμους 1912-22 το οποίο έχει φιλοτεχνήσει ένας από τους διασημότερους γλύπτες της Ελλάδας ο Τηνιακός Ευάγγελος Αρμακόλας, με παραγγελία του τότε «Προοδευτικού Συνδέσμου Δίβρης» το1924. Δηλαδή πριν ένα ακριβώς αιώνα με Πρόεδρο του «Συνδέσμου» τότε, το εκλεκτό τέκνο της Δίβρης, τον Λογοτέχνη και μετέπειτα λαοφιλή διαπρεπή Πολιτικό Βάσσο Στεφανόπουλο, ο οποίος ερήσθω, ήταν κι αυτός από την σπουδαία οικογένεια των Σκανδαμαίων. Εκ των οποίων, ένας κλάδος μετονομάστηκε αργότερα σε Στεφανόπουλους (γνωρίζετε την μεγάλη πολιτική οικογένεια που έλαμψε για δυο σχεδόν αιώνες στο πολιτικό στερέωμα) από ένα γενάρχη τους Στέφανο Σκανδάμη.
Η επιφύλαξή μας ήταν, ποιος λοιπόν θα ανελάμβανε να φιλοτεχνήσει την μορφή του ΠΑΙΣΙΟΥ ΣΚΑΝΔΑΜΗ που θα ήταν ακριβώς δίπλα στο περικαλλές Μνημείο που φιλοτέχνησε ο Αρμακόλας; Και πως θα μπορούσε να σταθεί με καλλιτεχνική αξιοπρέπεια, σεβασμό και αξιοσύνη; Ευτυχώς την λύση, μας την έδωσε ένας εξαιρετικός τεχνίτης του μαρμάρου, ο γνωστός Πυργιώτης μαρμαροτεχνίτης Δημήτρης Παρασκευάς. Και Ιδού!, το λαμπρό αποτέλεσμα που βλέπετε… ‘Έβαλε όλες του δυνάμεις, τις τεχνικές, τις καλλιτεχνικές και συναισθηματικές, αλλά ξεδίπλωσε και τις ανθρώπινες, διευκολύνοντας μας στο κόστος και τον διακανονισμό της τελικής αποπληρωμής και τον ευχαριστούμε θερμά.
Κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι της Δίβρης, αγαπητοί συμπατριώτες
Στα πλαίσια των καθηκόντων μας και των Καταστατικών μας αρχών, για την ανάδειξη της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς και την αναβάθμιση του πνευματικού και μορφωτικού επιπέδου της ορεινής μας περιοχής, συνεχίζεται η προσπάθεια του «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΤ ΔΙΒΡΗΣ» στο μέτρο των δυνατοτήτων μας. Και πάντα, εδώ και 50 χρόνια, προσφεύγουμε και δημιουργούμε ζητώντας την ηθική και υλική στήριξή μας, τόσο από την Κοινωνία των Πολιτών όσο και από τις επίσημες Πολιτειακές και Δημοτικές αρχές. Και ενώ δεν υπάρχει καμία απολύτως ανταπόκριση από τις τελευταίες, αντίθετα είναι συγκινητική αυτή η στήριξη από τους απανταχού Διβριώτες αλλά και από τους φίλους της Δίβρης, παρά τις αντίξοες συνθήκες που αντιμετωπίζουν στις δύσκολες μέρες που περνάμε.
Γιαυτό το λόγο τελειώνοντας, θέλω να ευχαριστήσω εκ βάθους καρδίας, όλους εκείνους τους φιλίστορες και φιλοπόλιδες γενναίους χορηγούς και άλλους συνεισφέροντες για να δημιουργηθεί αυτό το έργο ευποιίας. Και θα αναφερθώ ονομαστικά με την σειρά της οικονομικής βοήθειας που πήραμε και εξακολουθούμε να παίρνουμε από το συγκινητικό πατριωτικό βαλάντιο της απαντοχής, μεγαλύτερο ή μικρότερο. Η Ιερά Μητρόπολη Ηλείας δια του σεβ. Μητροπολίτη μας κ.κ. Αθανασίου του Β΄, ο Σωτήρης Σκανδάμης, ο Τάκης Θανόπουλος, η Οικογένεια του αείμνηστου Τηλέμαχου Φωτεινού, ο Μαρίνος Σκανδάμης, η Φύλλω Σταυροπούλου-Τσομπάρη, ο Θανάσης Σταυρόπουλος, η Κλαίρη Ιω. Σκανδάμη, ο Γιάννης Ζαφειρόπουλος, η Φανή Τόλιου, οι αδελφοί Σωτήρης και Γιώργος Καλλίνικος, ο Γιώργης Λαγκαδινός, ο Γιάννης Τόλιος, η Μαίρη Δευτεραίου και η Μαρία Αρβανίτη-Σωτηροπούλου. Έδωσαν τον πατριωτικό οβολό τους και κατέθεσαν την αγνή λαϊκή ψυχή τους.
Και εμείς από του βήματος αυτού, εκφράζουμε την απέραντη ευγνωμοσύνη μας και στους ευγενικούς και γενναιόψυχους χορηγούς, αλλά και σε όσους είναι ηθικοί συμπαραστάτες στο αέναο έργο που επιτελούμε και την δια βίου κοινωνική προσφορά και δράση μας.
Η ομιλία της Εκπαιδευτικού Αγγελικής Μανιαδάκη (καταγωγή διβριώτισσα, εκ μητρός Μαρίκας Μιχ. Αγγελοπούλου «Μαραθιά»)
Σας καλωσορίζω κι εγώ σ΄ αυτήν την σεμνή αλλά μεγάλης σημασίας και συμβολικής αξίας τελετή. Διότι το να γνωρίζουμε την ιστορία μας και να αναγνωρίζουμε σε ποιους οφείλουμε την ύπαρξή μας και το μέγιστο αγαθό της ελευθερίας, που απολαμβάνουμε σήμερα, αποτελεί Ιερό Χρέος όλων μας. Ας μάθουμε λοιπόν, ποια ήταν αυτή η εμβληματική μορφή , ο θρυλικός καλόγερος, τον οποίο τιμάμε απόψε και του οποίου η προτομή θα κοσμεί πλέον το μνημείο των ηρώων της Δίβρης μας.
Τις πολύτιμες πληροφορίες για την ζωή και την προσφορά του στον Αγώνα του ΄21 μας παραδίδει ο πολυγραφότατος ιστορικός συγγραφέας και δημοσιογράφος Δημήτριος Γατόπουλος (1891-1956)
Εφημερίδα «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ΠΑΤΡΩΝ» 1937
Συντάκτης Δημήτριος Γατόπουλος (καταγωγή Διβριώτης)
«Εκεί στη μακρυνή γωνιά του Μοριά στο Ιστορικό βουνό τῆς ᾿Ηλείας, τη Δίβρη και στα χώματά του που δεν πάτησε Τούρκου πόδι, γινόταν ἀθόρυβα ή προ- καταρτική έργασία για τον Μεγάλο Αγώνα.
Το Μοναστήρι της Παναγιάς της Χρυσοπηγής θα στέκεται περήφανο, υψώνοντας τους σταυρούς τοῦ μαρτυρίου καὶ τῆς Αὐτοθυσίας, πλάι στην “Άγια Λαύρα, στο Κούγκι, στη Μονή Φιλοσόφου στη Δημητσάνα, στο Αρκάδι της Κρήτης. Εκεί ήταν στημένο το στρατηγείο των ντόπιων ἀγωνιστῶν μια ώρα μακρυά από τη Δίβρη, όπου ο θρυλικός ἡγούμενος · Παΐσιος Σκανδάμης είχε συγκεντρώσει γύρω του όλους τους γέροντες καὶ προεστούς τοῦ τόπου.
Ο μεγάλος αυτός κληρικός ἂν καὶ ἦταν ἕνας ἀπό ἐκείνους τους ἀρχηγούς ποὺ ἔδρασαν με ηρωϊσμό γιὰ τὴν ἀπολύτρωση του Εθνους αγνοήθηκε όλότελα ἀπὸ τοὺς ᾿Ιστορικούς που ασχολήθηκαν με το ’21. Καὶ ἐνῶ ἡ ἐξυπνάδα του, καί ή παλληκαριά του τον είχαν κάνει γνωστό τόσο στους Έλληνες πολεμιστές, ὅσο και στους Τούρκους που τον έτρεμαν για την ἀνδρεία και τη λεβεντιά του, σε μᾶς ἔμεινε άγνωστη ή δράση του και τ’ όνομά του σκεπάστηκε μαζί με τα ματωμένα ράσα του κάτω από το χώμα. Είναι τόσο ίκανοποιητική ή στιγμή πού ἀνασύρει κανείς μέσα από το σκοτάδι τη ζωή ενός ἀθάνατου παλληκαριού που έχυσε το αίμα του για να στεριώσει τὰ θεμέλια της Ελληνικής πατρίδας… Ο Παΐσιος Σκανδάμης, προτού γίνει κληρικός λεγόταν Παναγιώτης και ήταν ένα φτωχό καὶ ἀνήσυχο χωριατόπουλο τοῦ πέρα Μαχαλά της Δίβρης. Από μικρός ἀγάπαγε τα γράμματα και τή θρησκεία.
Κι΄ ὁ πατέρας του πούταν γεωργός τον πήγε στον ἡγούμενο τῆς “Παναγιᾶς τῆς Χρυσοπηγῆς” ἀπό μικρό παιδί για να μαθητεύσει κοντά του.
Γρήγορα ή έξυπνάδα και το θάρρος του παιδιού αὐτοῦ κατέπληξε τους καλόγηρους τοῦ Μοναστηριοῦ καὶ ὁ πατήρ Γαβριήλ πρόβλεψε την μετέπειτα ἐξέλιξή του.
Στα 20 χρόνια του φόρεσε τα ράσα και χειροτονήθηκε καλόγερος.
Ήταν γιομάτος ζωή καὶ σφρίγος. Μαζί με τάλλα ή φύση τον είχε προικίσει με αφάνταστη σωματική δύναμη ὥστε νά θεωρείται ὁ πιο δυνατός από τους εφτά καλογέρους τοῦ μοναστηριού.
Βρέθηκε ένα κιτρινισμένο φυλλάδιο στο οποίο με γράμματα τοῦ πατρός Γαβριήλ ἐξυμνείται το πρώτο του ανδραγάθημα: “Έπιασε και ἐδάμασε ένα άφηνιασμένο ταῦρο καὶ ἔσωσε τον γέρο ἡγούμενο. Η φήμη του είχε απλωθεί σιγά – σιγά στα γύρω χωριά ακόμα και σ’ ὅλη τὴν Πελοπόννησο.
Σ’ άλλη σελίδα τοῦ φυλλαδίου αὐτοῦ πού δύσκολα μπορεί κανείς να διαβάσει από το πολυκαίρισμα, γράφεται ὅτι ὁ πατήρ Γαβριήλ διαβάζοντας τη σπάλα ενός πασχαλιάτικου αρνιού προφήτεψε ὅτι ὁ Παΐσιος θα γινόταν ἡγούμενος τοῦ Μοναστηριού ένα χρόνο μετά το θάνατό του καὶ ὅτι ἔμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο για τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ σκλαβωμένου Λαού.
Τα προφητικά λόγια του άγιου εκείνου ανθρώπου επαλήθευσαν κατόπιν πέρα για πέρα. Το χωριατόπουλο εκείνο ανέβηκε τόσο ψηλά με την τη γενναιότητα της ψυχής του με την ανησυχία και την ιδεολογική του άνάταση ώστε ν αποτελεί ένα από τους πλέον άντιπροσωπευτικούς τύπους της Ελληνικής γενιάς. Γεννήθηκε και ανδρώθηκε στα τέλη του δέκατου όγδοου αιώνα και εμεγαλούργησε στις αρχές του περασμένου. Δυο είναι κύρια τα μεγάλα περιστατικά τα αδιάψευστα ατομικά γεγονότα που έκαμαν τον Παΐσιο Σκανδάμη του θρυλικού ηγούμενου της Παναγιάς της Χρυσοπηγής να λάβει μιά περίβλεπτη θέση μέσα στο Πάνθεο τῶν ηρώων που εικοσιένα.
Το ένα είναι ή τρομοκράτηση του Αλή Αγά τоυ Λάλα και τ’ άλλα ή πολύνεκρη μάχη του Πούσι στην όποια έπεσε μαχόμενος στην πρώτη γραμμή επικεφαλῆς τῶν ἀγωνιστών Διβριωτών
Η ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΗ ΑΓΑ ΤΟΥ ΛΑΛΑ
Είτε γιατί ή Δίβρη ήταν άγονος τόπος λόγῳ τῆς ὀρεινής τοποθεσίας της, είτε γιατί οι Τούρκοι ἐφοβούντο τους λεβεντόκορμους καὶ ἀντρειωμένους βουνίσιους με τη σκληραγωγημένη θωριά, τοὺς εἶχε ἀφήσει ἐλεύθερους με τη διαφορά να πληρώνουν κεφαλικό φόρο στούς ᾿Αγάδες τοῦ Λάλα. Οἱ Διβριώτες δέχτηκαν αὐτή τη συμφωνία γιατί έτσι δούλευαν ανενόχλητοι, προετοιμαζόμενοι για το μεγάλο ξεσηκωμό καί οἱ μπαρουτόμυλοι ήταν σε κίνηση νύχτα καὶ μέρα στέλνοντας πολεμικό υλικό σ’ όλα τα κέντρα του Μοριά.
Έτσι είχαν τα πράγματα ὅταν ὁ ᾿Αλή – ᾿Αγᾶς τοῦ Λάλα διέταξε ένα Τσαούση να πάρει δέκα άντρες μαζί του και να ἀνέβη στη Δίβρη για την είσπραξη του χαρατσιού. Εκείνο όμως το χρόνο είχε πέσει μεγάλη φτώχεια καί ἀνέχεια στο χωριό καὶ οἱ κάτοικοι δεν ήταν σε θέση να πληρώσουν. Πρό τοῦ κινδύνου να γυρίσουν στο Λάλα μ’ άδειανά τα χέρια οἱ στρατιώτες σκέφτηκαν να πάνε στο Μοναστήρι τῆς Χρυσοπηγής και να πάρουν ότι πολύτιμο εύρισκαν.
Όταν έφτασαν ἐκεῖ τοὺς δέχτηκε ὁ ἡγούμενος και᾿ ἀφοῦ τους φιλοξένησε τοὺς εἶπε πώς ή Μονή δεν έχει χρήματα καὶ τοὺς συμβούλεψε να μην μποῦν στὴν ᾿Εκκλησία. Ο Τσαούσης όμως που ν’ ἀκούσει:
-“Ας τα αὐτά γκιαούρη και φέρε μας γρήγορα τα καντήλια προτού σου πάρω το κεφάλι. Οι καλόγεροι που άκουσαν την ἀπειλή χύμηξαν με μιᾶς στο κελλί τοῦ ἡγούμενου για να ἐπιτεθοῦν στούς άπιστους. Ο πατήρ Παΐσιος όμως δέν άφησε να πειράξουν τους φιλοξενούμενούς του.
– Όχι τέκνα μου, τους λέγει, ή χάρη της – κι έδειξε την εἰκόνα τῆς Παναγίας θὰ μᾶς προστατεύσει πρωτού μολύνουμε τα χέρια μας. “Αν θέλουν ἂς μπούνε στην ἐκκλησία.
Οἱ Τοῦρκοι πρός στιγμήν τὰ ἔχασαν, ἀλλά τελικά ώρμησε μπροστά ο Τσαούσης άκολουθούμενος από τους στρατιώτες του ἄνοιξε την πόρτα τῆς ἐκκλησίας καὶ ἀνέβηκε πρώτος αὐτὸς να ξεκρεμάσει το μεγάλο καντήλι που ήταν μπροστά στο μελαψό πρόσωπο τῆς Παναγίας.
᾿Αλλ’ εὐθὺς, μόλις τα δάκτυλά του άγγιξαν το καντήλι, σωριάστηκε μπροστά στην ωραία Πύλη με σπασμούς και βγάζοντας γοερές κραυγές. Οι στρατιώτες μπροστά στο σπαρακτικό αὐτό θέαμα τρομοκρατήθηκαν καὶ βγῆκαν ἔξω τρέχοντας και ζητώντας βοήθεια από τους καλόγερους. Ο πάτερ Παΐσιος καὶ οἱ ἄλλοι καλόγεροι τότε μπήκαν στην ἐκκλησία καὶ ἀφοῦ εἶδαν τὸ θαῦμα, γονυκλινεῖς προσευχήθηκαν και δεήθηκαν για την θεραπεία τοῦ ἀπιστου, ἐπὶ τρία μερόνυχτα.
Ο Τσαούσης θεραπεύτηκε καὶ μαζί με τοὺς ἔκπληκτους στρατιώτες γύρισε στο Λάλα όπου διηγήθηκαν στὸν ᾿Αλή – ᾿Αγά τα γεγονότα. Εκείνος εξεπλάγη και από φόβο διέταξε ν’ ἀπαλλαγεί τοῦ λοιπού ή Δίβρη από το χαράτσι. ᾿Αργότερα ο Τρομερός Τσαούσης γύρισε στο Μοναστήρι βαφτίστηκε Χριστιανός με το όνομα Παναγιώτης και παρέμεινε πλησίον τοῦ ἡγούμενου σαν υποτακτικός. Μέ τον καιρό πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στους Έλληνες με τη δράση του και τη γνωστοποίηση μυστικών σχεδίων τοῦ ᾿Αγά.
Ο ΗΡΩΪΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΪΣΙΟΥ ΣΚΑΝΔΑΜΗ
Πέρασαν ἔτσι ἀκόμα έξι χρόνια για να φθάσουμε στο Μάη τοῦ 1821. Η Επανάσταση εἶχε ἀνάψει ἀπ’ άκρη σ’ άκρη στο Μοριά ἀλλὰ δὲν εἶχε ἀκόμα ἐπιβληθεί και επικρατήσει. Οἱ φοβεροί Τουρκοαλβανοί τοῦ Λάλα – που ήσαν τα πρώτα ντουφέκια τοῦ ἐχθροῦ – βάσταγαν ακόμη γερά αλλά σιγά – σιγά, μαθαίνοντας τις απανωτές νίκες τῶν ξεσηκωμένων ραγιάδων άρχισαν να τρομοκρατούνται
Οι Έλληνες μὲ ἐπικεφαλῆς Πελοποννήσιους όπλαρχηγούς και Επτανήσιους αγωνιστές που ήρθαν για ενίσχυση στρατοπέδευσαν γύρω από το Λάλα. Έστειλαν ἔμπιστους ἀγγελιαφόρους στη Δίβρη να είδοποιήσουν τὸν ἡγούμενο Παΐσιο Σκανδάμη και τοὺς ἄλλους καπεταναίους να ἐξορμήσουν.
Πράγματι ὁ γενναίος πολεμιστής ρασοφόρος τέθηκε επικεφαλής Διβριωτών ἀγωνιστῶν καὶ μαζί μὲ ἄλλους καπεταναίους ὅπως τὸν Μερκούρη, τον Πετραλιά καὶ τὸν Τοιτσίκα κατευθύνθηκαν πρός το Πούσι
Εκεί μέσα στην ομίχλη έκοψε το δρόμο τους ένα μεγάλο μπουλούκι Τούρκων. Το ντουφεκίδι ἄναψε στη στιγμή. Ο ἀνδρεῖος καλόγερος με τα παλληκάρια του άδειαζαν αδιάκοπα τα καριοφίλια τους πάνω στὸν ἐχθρό. Ο καπετάν Μερκούρης είχε σκοτωθεί και ο καπετάν Πετραλιάς τραυματίσθηκε βαρειά καὶ κυλίστηκε σε μια χαράδρα. Έμεινε όμως ὁ Παΐσιος που κράτησε τη μάχη μέχρι τῆς στιγμῆς ποὺ τὸν βρήκε μια σφαίρα στο κεφάλι καὶ τὸν σκότωσε.
Ἄλλ’ ήταν τόση ή ορμή καὶ ἡ λύσσα τῶν ᾿Ελλήνων ἐναντίον τοῦ δυνάστη ώστε δεν άργησε νάρθει ή θριαμβευτική νίκη.
Ο Τουρκοφάγος Νικηταράς βρήκε τον Παΐσιο Σκανδάμη, τὸν ἠρωϊκό ἡγούμενο τῆς Μονῆς Χρυσοπηγής νεκρό με τα τιμημένα ράσα μέσα στο αίμα.
Στο ένα χέρι κρατούσε σταυρό και στο άλλο το ματωμένο σπαθί του.. Ο θρυλικός ἱερωμένος τοῦ Εικοσιένα έπεσε μαχόμενος για την λευτεριά τοῦ Ἔθνους μαζί με τους γενναίους συναγωνιστές του. Η Πατρίδα θα κλίνει πάντα εὐλαβικά το γόνυ σε ένδειξη ὑπέρτατης τιμῆς καὶ εὐγνωμοσύνης».
Αυτός ήταν ο ήρωάς μας!
