Η Ν.Δ., ως αξιωματική αντιπολίτευση, δεν είχε πει και πολλά για το πλαίσιο προστασίας της πρώτης κατοικίας που αντικατέστησε εκείνο το οποίο προέβλεπε ο νόμος Κατσέλη/Σταθάκη και ψηφίστηκε από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Τώρα ως κυβέρνηση ετοιμάζεται να πάρει πρωτοβουλίες στο παρά πέντε. Κι αυτό ενώ ήξερε ότι η λήξη της προστασίας θα «έσκαγε» στα χέρια της.

Η ηλεκτρονική πλατφόρμα ξεκίνησε να λειτουργεί παραμονές των εκλογών (1η Ιουλίου 2019) και ήδη από το φθινόπωρο, το ενδιαφέρον των πολιτών που είχαν «κόκκινο» δάνειο με υποθήκη την πρώτη κατοικία ήταν υποτονικό. Το υπουργείο Οικονομικών πήρε πρωτοβουλίες θεραπείας των «παιδικών ασθενειών» του πλαισίου, απλοποιώντας τις διαδικασίες. Πράγματι πέτυχε τετράμηνη παράταση μέχρι τις 30 Απριλίου, αλλά μέχρι εκεί.

Κι αυτό παρά το γεγονός ότι έχει δεσμευτεί απέναντι στους θεσμούς ότι άλλη παράταση δεν θα υπάρξει και ότι από την 1η Μαΐου και μετά –με αντάλλαγμα την εκταμίευση των ΑΝFAs– η Ελλάδα θα έχει νέο πτωχευτικό νόμο στον οποίο θα ενσωματώνεται η κοινοτική «Οδηγία για τη δεύτερη ευκαιρία και την αφερεγγυότητα νομικών και φυσικών προσώπων». Και θα προβλέπεται προπτωχευτική διαδικασία που θα προάγει την εξωδικαστική ρύθμιση οφειλών.

Σύμφωνα με πληροφορίες, η προεργασία για το νέο πτωχευτικό πλαίσιο, στην οποία εμπλέκονται πολλά υπουργεία και όχι μόνο το Δικαιοσύνης, ξεκίνησε πριν από λίγες ημέρες και γίνεται μετ’ εμποδίων. Με την ελπίδα να διαψευστούν, δεν είναι λίγοι εκείνοι που δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξοι για την τήρηση του χρονοδιαγράμματος.

Έτσι, το αίσθημα ανασφάλειας για δανειολήπτες και μη εντείνεται και μαζί οι φόβοι ότι «θα γίνει της Ισπανίας», δηλαδή ότι η Ελλάδα θα βιώσει καταστάσεις βίαιων εξώσεων, όπως συνέβη πριν από μερικά χρόνια στη χώρα της Ιβηρικής. Και οι αόριστες κυβερνητικές υποσχέσεις περί προστασίας των φτωχών μάλλον δεν καθησυχάζουν.

Η Ευρώπη, η Ισπανία και η εξαφάνιση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

Το περίφημο επιχείρημα του υπουργού Ανάπτυξης, ότι σε καμιά χώρα στην Ε.Ε. δεν υπάρχει «απόλυτη προστασία» της πρώτης κατοικίας έχει διακριτικά αποσυρθεί από τη δημόσια επιχειρηματολογία της κυβέρνησης λόγω όχι μόνο του κυνισμού του, αλλά και της απόλυτης ανακρίβειάς του.

Κατ’ αρχάς, το δικαίωμα στην κατοικία είναι κατοχυρωμένο σε όλα τα Συντάγματα των χωρών της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένου του ελληνικού (άρθρα 9 και 21). Και είναι κατοχυρωμένο με διπλό τρόπο: τόσο ως δικαίωμα στο οικιακό άσυλο, όσο και ως κοινωνικό δικαίωμα, που αναφέρεται στην υποχρέωση του κράτους να παρέχει αξιοπρεπή διαβίωση.

Πέραν, ωστόσο, της γενικής συνταγματικής προστασίας, πιο ουσιώδης είναι η νομική-δικαστική προστασία που παρέχουν οι εθνικές νομοθεσίες, η οποία ποικίλλει από χώρα σε χώρα. Εχει ενδιαφέρον ότι το πιο πρόσφατο κεκτημένο στο πεδίο αυτό έρχεται από την Ισπανία.

Τη χώρα που αποτέλεσε το παράδειγμα προς αποφυγήν, με τις πάνω από 600.000 εξώσεις νοικοκυριών από το 2008 και μετά, όταν η φούσκα των στεγαστικών δανείων έσκασε και εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά παραδόθηκαν στο έλεος των distress funds και των εισπρακτικών εταιρειών στις οποίες μεταβιβάστηκαν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια μαζί με τα ενυπόθηκα ακίνητα.

Οι περισσότερες χώρες της Ε.Ε., εκτός από τη νομική προστασία της κατοικίας, διαθέτουν στεγαστική πολιτική και αναπτυγμένο τον θεσμό της κοινωνικής κατοικίας, ο οποίος αντιστοιχεί στις εργατικές κατοικίας του κατηργημένου στην Ελλάδα ΟΕΚ. Η Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της οργάνωσης Housing Europe, είναι η χώρα της Ε.Ε. με 0% (!) ποσοστό κοινωνικών κατοικιών, είτε αυτές έχουν τη μορφή δωρεάν παρεχόμενης στέγης είτε παραχώρησης έναντι χαμηλού ενοικίου. Το ποσοστό δημόσιων/κοινωνικών κατοικιών στο σύνολο του αποθέματος κατοικιών κυμαίνεται από 2% στην Κροατία (3% στην Ισπανία, 4% στην Ιταλία, 8% στην Πολωνία) έως 30% στην Ολλανδία, που ακολουθείται από την Αυστρία (24%), τη Δανία (21%), τη Σουηδία (19%) και τη Γαλλία (17%).

Η «εξαφάνιση» της κοινωνικής/δημόσιας κατοικίας από την Ελλάδα, προϊόν της απόφασης που επέβαλε η τρόικα από το 2012, δικαιολογείται συχνά με το υψηλό κόστος ιδιοκατοίκησης στη χώρα (70% σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2018, μειωμένο από το υψηλό 85% του 2008). Αυτό το υποτιθέμενο ελληνικό πλεονέκτημα αντισταθμίζεται από το γεγονός ότι η Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Housing Europe, έχει το υψηλότερο κόστος στέγασης στην Ε.Ε., που στην ομάδα των νοικοκυριών που διαθέτουν κάτω από το 60% του μέσου εισοδήματος υπερβαίνει το 70% του οικογενειακού εισοδήματος, σχεδόν το διπλάσιο από τον μέσο όρο της Ε.Ε. και το τετραπλάσιο της Μάλτας ή της Κύπρου.