Διονύσης Σιμόπουλος: Τα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς και το περιήλιο της Γης

[vc_row][vc_column][vc_single_image image=”102963″ img_size=”full”][vc_column_text]

*Του Διονύση Σιμόπουλου

Στον Ιανουάριο ο λαός μας έχει δώσει διάφορες ονομασίες, όπως «Γενάρης» επειδή τότε γεννούν τα γιδοπρόβατα, και «Μεσοχείμωνας» επειδή είναι ο μεσαίος από τους μήνες του χειμώνα, όπως δηλώνει και η παροιμία «ως τ’ Αϊ-Γιαννιού, τρυγόνα, είναι η φούρια του χειμώνα». Ονομάζεται και «Γατόμηνας» επειδή στη διάρκειά του ζευγαρώνουν οι γάτες, και «Μεγαλομηνάς» γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους και σε αντιπαράθεση με τον Φεβρουάριο, που είναι «κουτσός» (Κουτσοφλέβαρος). Οι αλκυονίδες ημέρες του έχουν δώσει και την ονομασία «Γελαστός», αλλά είναι επίσης γνωστός και ως «Κλαδευτής»: «Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη γυρεύεις». Είναι επίσης και ο μήνας με το λαμπρότερο φεγγάρι: «Του Γενάρη το φεγγάρι παρά ώρα μέρα μοιάζει». Τέλος, άλλη ονομασία του είναι «Καλαντάρης» από τα κάλαντα της αρχιχρονιάς και τα δώρα των Καλενδών του Ιανουαρίου.

Τα δώρα αυτά είναι το σημερινό «δώρο των Χριστουγέννων», ο 13ος μισθός (για όσους τον παίρνουν ακόμη), ο οποίος στη βυζαντινή εποχή ήταν πράγματι δώρο και όχι μισθός. Όπως αναφέρει ο Σπύρος Τραϊανός, τα δώρα αυτά είχαν την εξής προέλευση: «Με την αρχή του χρόνου άρχιζε η θητεία των υπάτων, οι οποίοι σε σχετική πομπή στους δρόμους σκορπούσαν νομίσματα, που αρχικώς ήταν χρυσά, αλλά αργότερα, επί Ιουστινιανού, περιορίστηκαν σε αργυρά. Μικρά νομίσματα συνέλεγαν και τα παιδιά, που περιέρχονταν σε σπίτια συγγενών και φίλων για να ευχηθούν. Έτσι γεννήθηκαν τα “Κάλαντα”, που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας, αλλά αφετηρία τους υπήρξαν οι Καλένδες του Ιανουαρίου, άσχετα αν σταδιακά επεκτάθηκαν από τα παιδιά σε όλες τις εορταστικές ημέρες του Δωδεκαημέρου».[/vc_column_text][vc_single_image image=”14325″ img_size=”full”][vc_column_text]Και για να μη το ξεχάσουμε: Το ερχόμενο Σάββατο, 2 Ιανουαρίου, στις 3:50 μμ η Γη μας θα βρίσκεται στην πλησιέστερη απόστασή της από τον Ήλιο, το λεγόμενο περιήλιο σε απόσταση 147.093.163 χλμ. Στην καρδιά κυριολεκτικά του χειμώνα, η Γη μας θα βρίσκεται στην πλησιέστερη απόστασή της από τον Ήλιο, και για να κυριολεκτούμε η Γη θα βρίσκεται αρκετά εκατομμύρια χιλιόμετρα πλησιέστερα στον Ήλιο απ’ ότι στις 6 Ιουλίου (αφήλιο 152.100.527 χλμ.)! Κι αυτό γιατί η τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο δεν είναι ένας τέλειος κύκλος αλλά μία έλλειψη.

Η Γη φτάνει στην πλησιέστερη απόστασή της από τον Ήλιο, που ονομάζεται «περιήλιο», στις αρχές Ιανουαρίου. Αντίθετα στις αρχές Ιουλίου θα βρεθεί στο αφήλιο, δηλαδή στο πιο απόμακρο από τον Ήλιο σημείο της τροχιάς της. Καθώς λοιπόν η Γη πλησιάζει τον Ήλιο στη διάρκεια του φθινοπώρου και στις αρχές του χειμώνα, η τροχιακή της ταχύτητα αυξάνει, έτσι ώστε στο περιήλιο η ταχύτητα περιφοράς της Γης γύρω από τον Ήλιο φτάνει περίπου τα 33 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (108.000 χλμ. την ώρα), ενώ καθώς απομακρύνεται από τον Ήλιο, την άνοιξη και το καλοκαίρι, η ταχύτητά της ελαττώνεται και στο αφήλιο φτάνει περίπου τα 28 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (100.000 χλμ. την ώρα).

Παρόλα αυτά τον Ιανουάριο το κρύο παραμένει ιδιαίτερα τσουχτερό, γιατί απλούστατα η αιτία των εποχών δεν βασίζεται στην απόστασή μας από τον Ήλιο αλλά στην κλίση των 23,5 μοιρών που έχει ο άξονας της Γης μας σε σχέση με την εκλειπτική, το επίπεδο δηλαδή της τροχιάς της γύρω από τον Ήλιο. Γι’ αυτό στη διάρκεια του χειμώνα οι ακτίνες του Ήλιου πέφτουν πάνω στο Βόρειο ημισφαίριο της Γης με έναν πλάγιο τρόπο, ενώ συμβαίνει το αντίθετο στο νότιο ημισφαίριο οπότε εκεί έχουν καλοκαίρι. Το Καλοκαίρι ο Ήλιος ευνοεί το Βόρειο ημισφαίριο, οι ακτίνες του πέφτουν πάνω μας περισσότερο κάθετα, και ενώ εμείς έχουμε καλοκαίρι, στο Νότιο ημισφαίριο έχουν Χειμώνα.

Ο πίνακας είναι του Νικηφόρου Λύτρα (1832-1904) «Τα Κάλαντα».

*Ο Διονύσης Σιμόπουλος είναι αστροφυσικός, επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου και κατάγεται από τον Γρύλλο του δήμου Ανδρίτσαινας-Κρεστένων[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]