Ρ. Αλβανός: «Ο Εμφύλιος μπορούσε να αποτραπεί»
Ο Ραϋμόνδος Αλβανός μιλάει στην «Πρωινή» με αφορμή την κυκλοφορία του νέου του βιβλίου
Η παρουσία του Ραϋμόνδου Αλβανού στον Πύργο για την παρουσίαση του νέου του βιβλίου για τον Ελληνικό Εμφύλιο, αποτέλεσε την ιδανική αφορμή για μια συνέντευξη μαζί του, διότι η επίδραση της δεκαετίας του ’40 παραμένει ακόμα και σήμερα ισχυρή. Ο κ. Αλβανός απαντά στην «Πρωινή» για το αν μπορούσε να αποτραπεί ο Εμφύλιος, για το αν υπάρχει αριστερή ιδεολογική ηγεμονία και για το α χάρηκε που κείμενό του τέθηκε προς εξέταση στις Πανελλαδικές!
Συνέντευξη στον Παναγιώτη Φωτεινόπουλο
Οι συζητήσεις για τον Εμφύλιο συνήθως δεν είναι νηφάλιες. Αυτό οφείλεται στη χρονική εγγύτητα ή στη σκληρότητα της περιόδου;
Σίγουρα παίζει ρόλο το γεγονός ότι έγινε πριν από 80 χρόνια και όλοι έχουμε μαρτυρίες από παππούδες ή και από γονείς, αλλά και η ιδεολογική σύγκρουση ήταν πολύ ισχυρή. Το κυριότερο ήταν ότι πολώθηκε απίστευτα η ελληνική κοινωνία τη δεκαετία του ’40. Η πόλωση δεν σταμάτησε το ‘49 που τέλειωσαν οι εχθροπραξίες. Ίσα ίσα συνεχίστηκε πολύ έντονα μέχρι το ‘74, αλλά και σήμερα ακόμα μας επηρεάζει με πολλούς τρόπους. Βλέπουμε ότι πολλοί άνθρωποι έχουν αναφορές στις δύο παρατάξεις του Εμφυλίου και ταυτίζονται με μία από τις δύο. Άρα ο Εμφύλιος είναι «εδώ» και αυτό με ενδιαφέρει στο βιβλίο μου, να δω πώς το παρελθόν είναι παρόν και ότι, για να καταλάβουμε το παρόν, πρέπει οπωσδήποτε να μελετήσουμε το παρελθόν.
Κάποιος θα πει «ένα ακόμα βιβλίο για τον Εμφύλιο». Τι επιδιώξατε με τη συγγραφή του, διότι το μόνο βέβαιό είναι ότι θα τα… ακούσετε!
Ακριβώς! Άλλοι με λένε πολύ αριστερό, άλλοι πολύ δεξιό, κανένας δεν είναι ικανοποιημένος! Υπάρχουν πάρα πολλά βιβλία για τον Εμφύλιο, αλλά τα περισσότερα είτε είναι μαρτυρίες είτε καλά –ή λιγότερο καλά- επιστημονικά βιβλία, που όμως έχουν έμφαση στο να δείξουν τι έγινε τότε και γιατί. Η δικιά μου προσπάθεια είναι να μελετήσουμε τη σχέση του τότε με το τώρα, πώς το παρελθόν μας επηρεάζει και σήμερα. Με ενδιαφέρει πώς σήμερα οι Έλληνες δομούν τον εαυτό τους, συγκροτούν την προσωπικότητά τους και την ταυτότητά τους λόγω των επιρροών που έχουν από την εμπειρία της δεκαετίας του ΄40. Το βιβλίο μου δεν είναι μόνο για το ’40. Έχει ένα σημαντικό κεφάλαιο για τον Μεσοπόλεμο, διότι δεν γίνεται να καταλάβεις τη δεκαετία του ’40 αν δεν καταλάβεις τι έχει γίνει στα προηγούμενα χρόνια, καθώς και ένα κεφάλαιο για τις μεταπολεμικές εξελίξεις. Είναι σχεδόν όλη η ιστορία του 20ού αιώνα συνοπτικά, με τα βασικά γεγονότα για να πάρει μια ιδέα κάποιος που δεν έχει διαβάσει τίποτα, αλλά ταυτόχρονα έχει και ένα κεφάλαιο που εξετάζει μόνο την επίδραση του παρελθόντος στο παρόν.
Θα σας θέσω το κλασικό ερώτημα: Μπορούσε να αποτραπεί ο Εμφύλιος πόλεμος;
Ε βέβαια! Σίγουρα τα πάθη ήταν τεράστια και η βία εκτεταμένη, όπως και η διάθεση για εκδίκηση από πολλούς. Η Κατοχή ήταν τρομερά βίαιη περίοδος, χωρίς αμφιβολία, αλλά στην Ιστορία δεν υπάρχει ντετερμινισμός. Όλα μπορούσαν να γίνουν αλλιώς. Σκεφτείτε ότι και σε άλλες χώρες που παραλίγο να έχουμε Εμφύλιο, όπως στην Ιταλία, στο Βέλγιο, στη Γαλλία, δεν είχαμε. Εμείς τελικά είχαμε. Το γιατί είχαμε, είναι ένα μεγάλο ερώτημα, στο οποίο προσπαθώ να απαντήσω όσο μπορώ.
Διαπιστώνουμε ότι, ενώ οι πρωταγωνιστές του Εμφυλίου (π.χ. Φλωράκης) δεν τον επικαλέστηκαν ποτέ όταν πολιτεύτηκαν, υπάρχουν ακόμα και σήμερα πολιτικά κόμματα που εξακολουθούν να πολιτεύονται με εμφυλιοπολεμική ρητορική και με ευκολία στη χρήση όρων (Κατοχή, δοσίλογοι, προδότες). Έχετε κάποια εξήγηση για αυτό;
Το συζητάω και αυτό στο βιβλίο μου, διότι με ενδιαφέρει πώς σήμερα τα πολιτικά κόμματα αντιλαμβάνονται αυτήν την περίοδο. Υπάρχει μια τεράστια μεταστροφή στη μνήμη και στον τρόπο αντιμετώπισης του Εμφυλίου από το ΚΚΕ. Το 1989 το ΚΚΕ με τον Φλωράκη μπήκε σε συγκυβέρνηση, ψήφισε τον νόμο για την άρση των συνεπειών του Εμφυλίου και η συμφιλίωση έγινε επίσημη πολιτική του ελληνικού κράτους σε ένα πλαίσιο «κρίμα που γίνανε όλα αυτά». Μετά το 2000, το ΚΚΕ αλλάζει παντού. Από τη σχετική αμνησία και την περιορισμένη συζήτηση για την εμπειρία του Δημοκρατικού Στρατού, περνάμε σε μια «υπέρμνηση». Παντού γίνονται εκδηλώσεις, μνημεία και αδριάντες για τον Εμφύλιο, το οποίο δείχνει μια μεταστροφή στον τρόπο που αντιλαμβάνεται το παρελθόν και άρα στον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του γιατί η μνήμη είναι ταυτότητα. Το τι είμαστε, συνδέεται με το τι θυμόμαστε.
Έχουν δίκιο οι δεξιόστροφοι όταν ισχυρίζονται πως έχουν χάσει την ιδεολογική ηγεμονία, λέγοντας χαρακτηριστικά «δεν μπορούμε να πάμε στον Γράμμο, ενώ οι αριστεροί μπορούν»;
Ε όχι και δεν μπορούν! Όλοι μπορούν να πάνε. Το σίγουρο είναι ότι ως το ’74 μιλούσαν μόνο οι νικητές. Μετά το ’74 υπάρχει πλουραλισμός. Δεν νομίζω ότι τίθεται θέμα ηγεμονίας μόνο της μίας ή της άλλης μνήμης. Είναι θετικό το ότι υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις και οπτικές για τη δύσκολη δεκαετία του ’40. Τώρα περνάμε και σε μια φάση που δεν υπάρχουν αυτοί που πολέμησαν τότε. Υπάρχει μια μεταμνήμη, ένας αγώνας για τη μνήμη από ανθρώπους που δεν το ζήσανε.
Πώς νιώσατε που είδατε κείμενό σας στις Πανελλαδικές;
Τεράστια έκπληξη! Δεν μπορώ να πω ότι δεν χάρηκα. Ταυτόχρονα αγχώθηκα διότι σκέφτηκα πως θα με βρίζουν χιλιάδες μαθητές! Είναι δύσκολη εμπειρία οι Πανελλαδικές Εξετάσεις. Άλλωστε, έγραψα ένα επίμετρο στη νέα έκδοση, όπου περιγράφω την εμπειρία μου, πώς ένιωσα και τι ακριβώς έγινε σε σχέση με τα θέματα στις Πανελλαδικές. Ήταν μια δυνατή στιγμή και πήρα πολλά θετικά μηνύματα. Αυτό με ξε-άγχωσε! Μάλλον δεν με βρίζανε, από ό,τι φαίνεται, γιατί τους φάνηκε κατανοητό και μάλλον έγραψαν καλά!
