Ο Νέρωνας στην Αρχαία Ολυμπία

Toυ Κώστα Αντωνόπουλου*

Με αφορμή την είδηση για το έργο της προστασίας και ανάδειξης των Ανατολικών Θερμών του Οκταγώνου ή της «Οικίας του Νέρωνα» στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας, ας θυμηθούμε κάτω από ποιες συνθήκες βρέθηκε στην Ολυμπία ο τουλάχιστον ιδιόρρυθμος αν όχι παράφρων αυτοκράτορας και πώς συνέδεσε το όνομά του με το Πανελλήνιο Ιερό του Διός.

Ο βίος και η πολιτεία του Νέρωνα, πέμπτου αυτοκράτορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, της Δυναστείας των Ιουλίων-Κλαυδίων (27 π.Χ. – 68 μ.Χ.) του οποίου η θητεία (54-68 μ.Χ.) σημαδεύτηκε από αντιφατικές πρακτικές και εκκεντρικές συμπεριφορές, συμπεριλαμβανομένης της αποδιδόμενης σε αυτόν πυρπόλησης της Ρώμης, έχει διχάσει τους ιστορικούς. Ο Τάκιτος, ιστορικός της εποχής του, τον παρουσίαζε ως τύραννο, ενώ σύγχρονοι ιστορικοί αμφισβητούν την αξιοπιστία του Τάκιτου και αναγνωρίζουν θετικά στοιχεία στη βασιλεία του.

Χάρη στις μεθοδεύσεις της μητέρας του Νέρωνα, της πανούργας Αγριππίνας, η οποία φέρεται να εξολόθρευσε τον σύζυγο και θείο της Αυτοκράτορα Κλαύδιο υπέρ του γιου της, για πρώτη φορά η απόλυτη εξουσία στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δόθηκε σε ένα αγόρι, που δεν ήταν ακόμη 17 ετών.

Ο Νέρωνας υπήρξε διά βίου θιασώτης του ελληνικού πολιτισμού. Μιλούσε άπταιστα ελληνικά και αγαπούσε βαθιά την ποίηση και τη μουσική. Υποστήριξε ενεργά νέους ποιητές και μάλιστα προέβαλλε τον εαυτό του ως «κιθαρωδό» και καλλιτέχνη.

Το 60 μ.Χ., ο Νέρωνας καθιέρωσε τα «Νερώνεια», μια σειρά αγώνων στη Ρώμη που είχαν σχεδιαστεί για να αντικατοπτρίζουν τους διάσημους ελληνικούς αθλητικούς αγώνες. Στα «Νερώνεια» η μουσική και η λογοτεχνία ήταν στο επίκεντρο, με τους νικητές να αφιερώνουν τα στεφάνια τους στον αυτοκράτορα. Ο ίδιος ο Νέρων συμμετείχε για πρώτη φορά δημόσια σε αγώνες στα Σεβάστεια της Νάπολης το 64 μ.Χ.

Την επόμενη χρονιά, ο Νέρων επεξέτεινε τα ενδιαφέροντά του στο πεδίο του αθλητισμού και του θεάματος. Αγωνίστηκε με το άρμα του στον Circus Maximus, τον Μεγάλο Ιππόδρομο της Ρώμης και στη συνέχεια ξεκίνησε μια μεγάλη περιοδεία στην Ελλάδα που τιτλοφόρησε «peregrinatio Achaica».

Εδώ είναι που τα πράγματα γίνονται ενδιαφέροντα: Για να εξασφαλίσει ότι θα μπορούσε να στεφθεί Περιοδονίκης, δηλαδή Υπερπρωταθλητής, ο Νέρωνας έπεισε τους Έλληνες να συμπυκνώσουν ολόκληρο τον κύκλο των θρησκευτικών αγώνων τους, την λεγόμενη «περίοδο» (Ολύμπια, Πύθια, Νέμεα Ίσθμια), μέσα σε ένα χρόνο, κάτι που οδήγησε στην αναβολή των Ολυμπιακών Αγώνων σχεδόν για δυο χρόνια!

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 67 μ.Χ., στους οποίους συμμετείχε ο Νέρωνας, εξελίχθηκαν σε παρωδία λόγω της πομπώδους και με πολυπληθή συνοδεία εμφάνισης του αυτοκράτορα, των αυθαιρεσιών, δωροδοκιών και του φόβου των συναθλητών του να τον ανταγωνιστούν πραγματικά: για πρώτη και μοναδική φορά διοργανώθηκαν μουσικοί και δραματικοί αγώνες όπου ο Νέρωνας στέφθηκε σε όλους Ολυμπιονίκης και επίσης κέρδισε στις αρματοδρομίες, οδηγώντας ένα άρμα με δέκα άλογα αντί για τα συνηθισμένα τέσσερα άλογα από το οποίο έπεσε και δεν τερμάτισε ποτέ. Σύμφωνα με τους ιστορικούς της εποχής, ο Νέρωνας πρέπει να κέρδισε τουλάχιστον 6 Ολυμπιακά στεφάνια σε αυτή την 211 Ολυμπιάδα.

Επιστρέφοντας στη Ρώμη, ο Νέρωνας έκανε θριαμβευτική είσοδο. Μπήκε στην Αιώνια Πόλη από ένα άνοιγμα που δημιουργήθηκε στο τείχος της πόλης σύμφωνα με την αρχαιοελληνική παράδοση των Ολυμπιονικών και επιβαίνοντας στο άρμα που χρησιμοποιούσε ο αυτοκράτορας Αύγουστος. Φορούσε ελληνικό χιτώνα και επιδείκνυε με περηφάνια τα δύο στεφάνια των Ολυμπίων στο κεφάλι του και των Πυθίων στο μπράτσο του.

Διαβόητος για τη σκληρότητα, την ακολασία και την τρέλα του, ο Νέρωνας, ένα χρόνο μετά τον «θρίαμβό» του στην Ολυμπία, πέθανε με βίαιο τρόπο στα 30 (αυτοκτόνησε διωκόμενος), έπειτα από ταραχώδη διακυβέρνηση 14 ετών που την χαρακτηρίζουν μεγάλα έργα, εξωφρενικές υπερβολές αλλά και με την εκτέλεση της μητέρας του Αγγριπίνας και της πρώτης συζύγου του να τον βαραίνουν.

Ο Σουητώνιος αναφέρει ότι τα τελευταία λόγια του Νέρωνα λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή ήταν «qualis artifex pereo», που σημαίνει «Τι καλλιτέχνης πεθαίνει με τον θάνατό μου!», φράση η οποία συνοψίζει τις στρεβλές για το αξίωμά του φιλοδοξίες και την προβληματική διανοητική του κατάσταση.

Όταν πέθανε ο Νέρων, οι Ηλείοι ακύρωσαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 67 μ.Χ. Στην Αίθουσα των Ρωμαϊκών Χρόνων του Αρχαιολογικού Μουσείου της Ολυμπίας, φιλοξενούνται τα αγάλματα των δυο πλέον σημαντικών γυναικών στη ζωή του Νέρωνα, της μητέρας του Αγριπίννας και της συζύγου του Ποππαίας Σαβίνας: Ο ιστορικός Τάκιτος παρουσιάζει την Ποππαία να είναι αυτή που παρακίνησε τον Νέρωνα να δολοφονήσει τη μητέρα του το 59 μ.Χ., ώστε να τον παντρευτεί και να έχει εκείνη την επιρροή πάνω του. Οι σύγχρονοι μελετητές, ωστόσο, αμφισβητούν την αξιοπιστία αυτής της ιστορίας. Τα αγάλματα των γυναικών εκτίθενται αντιδιαμετρικά το ένα απέναντι στο άλλο, σαν από τραγική ειρωνία ή μια αιώνια ποινή, αν δεχθούμε την αναφορά του Τάκιτου.

Ενδεικτική για τα ήθη της εποχής και την εκρηκτική, αν όχι παρανοϊκή ιδιοσυγκρασία του Νέρωνα, είναι ο τρόπος θανάτου της Ποππαίας: σύμφωνα με τον Σουητόνιο, ενώ περίμενε τη γέννηση του δεύτερου παιδιού τους το καλοκαίρι του 65, μάλωσε άγρια ​​με τον Νέρωνα, ο οποίος την κλώτσησε στην κοιλιά, προκαλώντας το θάνατό της. Οι σύγχρονοι ιστορικοί, ωστόσο, έχουν κατά νου τις σοβαρές προκαταλήψεις του Σουητώνιου κατά του Νέρωνα, (όπως και του Τάκιτου και του Κάσσιου Δίωνα οι οποίοι αναφέρονται σε γεγονότα της εποχής του Νέρωνα) και ως εκ τούτου υποστηρίζουν ότι η Ποππαία μπορεί να πέθανε λόγω επιπλοκών στον τοκετό.

Μετά το Θάνατο της Ποππαίας, ο Νέρωνας πένθησε για μικρό διάστημα αλλά λίγο αργότερα, στις αρχές του 66 μ.Χ., παντρεύτηκε τη Στατήλια Μεσσαλίνα την οποία όμως εγκατέλειψε ένα χρόνο μετά, οπότε ευνούχισε και παντρεύτηκε έναν νεαρό που ονομαζόταν Σπόρος. Σύμφωνα με τον Κάσσιο Δίωνα, ο Σπόρος έμοιαζε απίστευτα με την Ποππαία και ο Νέρων τον αποκαλούσε ακόμη και με το όνομα της νεκρής γυναίκας του.

*Ο Κώστας Αντωνόπουλος είναι αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλεία και μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων