Πενήντα χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από τον θάνατο του Ηλείου πεζογράφου Νίκου Καχτίτση, πρωτοπόρου συγγραφέα για την εποχή που έγραφε τα κείμενα του και που παραμένει γι αυτόν ακριβώς το λόγο σύγχρονος και σήμερα. Ο Νίκος Καχτίτσης γεννήθηκε στη Γαστούνη, , γιος σιδηροδρομικού υπαλλήλο Θωμά Καχτίτση. Τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια πέρασε στη Μανωλάδα και την Πάτρα. Από τον Σεπτέμβριο του 1931 μέχρι τον Ιούνιο του 1935 φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο Βάρδας. Τον Σεπτέμβριο του 1935 ο πατέρας του μετατέθηκε στο Ναύπλιο, τόπο διαμονής της οικογένειας μέχρι το καλοκαίρι του 1940 οπότε και μετακόμισε πάλι στη Βάρδα, διατηρώντας ωστόσο δεύτερη κατοικία στην Πάτρα στην οποία εγκαταστάθηκε ο Καχτίτσης.
Απο το 1952 ως το 1954 έζησε στο Καμερούν, συνέχισε κατόπιν τα ταξίδια του σε Αφρική και Ευρώπη ως το 1956, οπότε εγκαταστάθηκε στο Μόντρεαλ του Καναδά, όπου εργάστηκε ως διερμηνέας σε δικαστήρια και ως καθηγητής αγγλικών και γαλλικών. . Το 1970 προσβλήθηκε από οξεία λευχαιμία, που τον οδήγησε στο θάνατο τον ίδιο χρόνο.
Το έργο του κινήθηκε στα όρια ενός ιδιότυπου μοντερνισμού. Δεν είναι τυχαίο γεγονός ότι οι κριτικές που γράφτηκαν, με αφορμή την έκδοση του Εξώστη (2012) από την Κίχλη, στην πλειονότητά τους θεώρησαν τον Καχτίτση πρόδρομο της μεταμοντέρνας αφήγησης. Πράγματι, το παιχνίδι ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα, η συνεχής υπονόμευση της αληθοφάνειας των αφηγουμένων, στοιχεία που χαρακτηρίζουν τόσο τον Εξώστη όσο και την Ομορφάσχημη, μοιάζει να μειώνουν τη δραματικότητα των θεμάτων του και να τοποθετούν τον Νίκο Καχτίτση στη μεθόριο ανάμεσα στο μοντέρνο και το μεταμοντέρνο. Στην περίπτωση ειδικά της Ομορφάσχημης, σημειώνουμε την πρωτοτυπία του εγχειρήματος διεθνώς. Ένας Έλληνας συγγραφέας γράφει τόσο νωρίς, το 1960, ένα μυθοπλαστικό κείμενο που σχετίζεται με το Ολοκαύτωμα, αλλά με μια αφήγηση που αποκλίνει από κάθε προσπάθεια ρεαλιστικής αναπαράστασης. Το βέβαιο είναι ότι πρόκειται για έναν συγγραφέα που ζούσε μέσα από τη λογοτεχνία για τη λογοτεχνία.
Γιώτα Κριτσέλη: Στοίχημα, να τον γνωρίσουν οι νεότεροι
Με την κυκλοφορία το 2012 της νέας έκδοσης του Εξώστη εγκαινίασε η Κίχλη την επαναφορά στην επικαιρότητα του έργου του Νίκου Καχτίτση, για να ακολουθήσει το 2019 αυτή της Ομορφάσχημης, ενώ έπεται συνέχεια. Η εκδότρια Γιώτα Κριτσέλη μιλάει για τα χαρακτηριστικά της γραφής του που την εντυπωσίασαν αναφέροντας:
“Με εντυπωσιάζει και με γοητεύει συνάμα ο συνδυασμός δύο χαρακτηριστικών της γραφής του Καχτίτση: η διήγηση μιας ιστορίας με αρχή, μέση και τέλος από έναν αφηγητή που διηγείται σε πρώτο πρόσωπο και σε εξομολογητικό τόνο γεγονότα του προσωπικού του παρελθόντος (για παράδειγμα, την ενοχή του για σκοτεινές πράξεις που διέπραξε κατά της πατρίδας του την εποχή του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου ο αφηγητής του Εξώστη, τις οποίες υπαινίσσεται αλλά τελικά δεν ομολογεί, ή την εμπειρία της από την ανάκριση και τη φυλάκισή της από τους Ναζί η ηρωίδα της Ομορφάσχημης) και ταυτόχρονα η αμφιβολία που αναδύεται και καλλιεργείται συστηματικά ως προς την αλήθεια της εξομολόγησής τους. Η υπονόμευση της αξιοπιστίας των λεγομένων των αφηγητών επιτυγχάνεται με ποικίλους τρόπους: με συνεχείς επανορθώσεις, αποσιωπήσεις, παρεκβάσεις που λειτουργούν παρελκυστικά ως προς τον πυρήνα της αφήγησης, και βέβαια με την παρωδία λογοτεχνικών ειδών (για παράδειγμα, του περιπετειώδους αφηγήματος στο ΣΤ´ κεφάλαιο του Εξώστη, του κατασκοπευτικού μυθιστορήματος στον Ήρωα της Γάνδης, της μαρτυρίας στην Ομορφάσχημη κ.ά.), αλλά και με το χιούμορ και τον αυτοσαρκασμό. Το αποτέλεσμα αυτής της τακτικής είναι ότι ο αναγνώστης διερωτάται διαρκώς για το τι είναι αλήθεια και τι ψέμα, αμφιβάλλει για τις πραγματικές προθέσεις και την ειλικρίνεια των αφηγητών και, το σημαντικότερο, αδυνατεί να προσδώσει ένα συνεκτικό νόημα στα κείμενα που διαβάζει.
Ο Καχτίτσης σήμερα
Αυτή η τόσο χαρακτηριστική απροσδιοριστία του νοήματος, στην οποία αναφέρθηκα προηγουμένως, και το ερμηνευτικό κενό που προκαλείται εξ αυτού του λόγου, αποτελούν χαρακτηριστικά της γραφής του Καχτίτση, που βρίσκουν σήμερα πολύ μεγαλύτερη απήχηση στους αναγνώστες απ’ ό,τι την εποχή της συγγραφής των έργων τη δεκαετία του ’60. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι κριτικοί και μελετητές που έγραψαν για τη νέα έκδοση του Εξώστη χαρακτήρισαν τον δημιουργό του πρόδρομο του μεταμοντέρνου. Ανεξαρτήτως του αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς με αυτόν τον χαρακτηρισμό, δεν μπορεί παρά να διαπιστώσει πόσο σύγχρονος είναι ο Καχτίτσης. Από την άλλη, το στοίχημα σήμερα είναι το έργο του Καχτίτση να φτάσει και στους νεότερους αναγνώστες. Θα δοκιμάσουμε νέους τρόπους προς αυτή την κατεύθυνση με αφορμή την επικείμενη έκδοση του Ήρωα της Γάνδης.”
kichli.com
