Η Καθ’ Ημάς επιστήμη
(Άρθρο με αφορμή την εκδήλωση της 15ης Ιανουαρίου)
Νικόλαος Γ. Δημόπουλος – Μαθηματικός / Φροντιστής
Ειδικός γραμματέας παραρτήματος της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας,
Ν. Ηλείας <<Ιππίας ο Ηλείος>>
Εμείς όμως, αποποιούμαστε το στερεότυπο που αντιπαραβάλλει, το φως της επιστήμης και το σκότος της θρησκείας, διότι δεν αφορά άμεσα εμάς τους ορθοδόξους.
Και αυτό συμβαίνει, είτε διότι στην «ανατολή μας» αλλιώς νοηματοδοτούνται οι λέξεις φως, θρησκεία, εκκλησία, σκότος , επιστήμη κτλ., είτε επειδή στην Δύση άλλα πράγματα συγχέουν, λέγοντας επίσης εκκλησία.
Ιστορικά, η διαμάχη μεταξύ της θρησκείας και της επιστήμης ξεκίνησε την εποχή του ευρωπαϊκού, ιστορικά, αλλά και μεταφορικά, εννοούμενου Μεσαίωνα. (Διευκρίνηση: Του Μεσαίωνα μεταφορικά που πέρασε η Δυτική Ευρώπη και ουδέποτε, η Βυζαντινή μας Αυτοκρατορία – η Ρωμανία). Στην Δύση, η εκκλησία δίωξε επιστήμονες που διαφωνούσαν με την κοσμοαντίληψη που εκείνη είχε. Διώξεις, ανακρίσεις , βασανισμοί ,φωτιά, Ιερά Εξέταση με τα όλα της! Ήταν αυτή όμως που έκανε όλα αυτά η Εκκλησία; Η απάντηση είναι Ναι… αλλά η παπική! Που παραβλέπουμε ότι ήταν, όχι μόνο εκκλησία, αλλά και κρατική υπερδομή συγχρόνως. Στην οποία ο αρχηγός της ο Πάπας, αναγνωρίζονταν όχι μόνο ώς άρχοντας του κράτους του πολιτειακά, αλλά και ώς κυρίαρχος επί των πάντων θεμάτων. Ένα στέμμα φορούσαν οι Βασιλείς – τρία ο Πάπας. Για να συμβολίσει την κυριαρχία του, και σε κόλαση, και σε ουρανό και σε γη. Εκπρόσωπος του Χριστού επί της γης και αλάθητος φυσικά. Μία προτεσταντική Γερμανική παροιμία, για να σατιρίσει την κακώς εννοούμενη ισχυρογνωμοσύνη λέει: «io Papa io, iο commanto io / εγώ είμαι ο Πάπας, εγώ διατάζω». Ο όποιος, καινούργιος λοιπόν ισχυρισμός, είτε κοινωνικός, είτε επιστημονικός, που παρέκκλινε των ισχυρισμών των Παπικών, ερμηνευόταν και πολιτικά, ως υποκίνηση ανατροπής του κράτους του Ποντίφικα.
Αντιθέτως, η έννοια του αρχηγού της εκκλησίας και της συγκρότησής της, κατά τα Καθολικά πρότυπα δεν υφίσταται στην Ανατολή. Υπάρχει το συνοδικό σύστημα. Για εμάς είτε ο επίσκοπος Κυθήρων, παραδείγματος χάριν, είτε ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, είναι το ίδιο. Κανείς ανώτατος κληρικός δεν είναι πάνω από άλλον και το σημαντικότερο, δεν μπορεί αυθαίρετα, να ορίσει κανόνες και δόγματα για την εκκλησία. Δεν έχουμε εν ολίγοις «Pontifex Maximus».
Δεν παραβλέπουμε, παρόλα αυτά, ότι πολλοί δυτικοί, σημαντικοί επιστήμονες και πνευματικοί άνθρωποι ήταν ή και είναι θρησκευόμενοι, ή ακόμα και κληρικοί χριστιανικών δογμάτων. Ο Βολταίρος ή ο Μοντεσκιέ δεν ήταν άθεοι. Στα φιλοσοφικά συστήματα του Καρτέσιου ή του Λάιμπνιτς o Θεός έχει περίοπτη θέση. Ο Νικόλαος Κοπέρνικος δεν ήταν μόνο πιστός αλλά ήταν και κληρικός. Ο Νεύτων, πάντα όταν έλεγε τη λέξη Θεός, έβγαζε το καπέλο του. Ο βακτηριολόγος Παστέρ σε όλα τα επιστημονικά του έργα άρχιζε με τη θερμή προσευχή στον Θεό. Όμως η αποστροφή που ξεκίνησε προς τον Πάπα τότε, και στην στρεβλή εκκλησία και θέσεις που αυτός εκπροσωπούσε, οδήγησε την επικρατούσα άποψη, στην αποστροφή από την πνευματικότητα. (Ο Stephen Hawking, γράφει σχετικά στο πασίγνωστο βιβλίο του, «Το χρονικό του χρόνου» και συντάσσεται με την άποψη, πως η διάσταση μεταξύ πίστεως και επιστήμης οφείλεται στις ενέργειες του Βατικανού). Υποκατάστατο λοιπόν του Χριστού, έκαναν την θεοποίηση της επιστήμης. Και μέσω αυτής η θεοποίηση του ανθρώπου. Για να υποπέσουμε στην έπαρση, τον ανεξέλεγκτο ζήλο και την υπερβολική προσήλωση, ως αποκλειστικό μέσο για την ανθρώπινη ανέλιξη.
Ενώ στην Ανατολή; Στην Ανατολή η ορθοδοξία, έχει από τις αρχές της διακονίας της λύσει αυτά τα ζητήματα. Χιλιάδες χρόνια τώρα. Δεν συγχέονται οι έννοιες «επιστήμη» και «θρησκεία», διότι πολύ απλά δεν υπάρχουν για αυτήν και ούτε την ενδιαφέρουν πρωταρχικά. Υπάρχει κατά αντιστοιχία η «γνώση του φυσικού» και η «νηπτική ζωή». Υπάρχει το «κτιστό» και το «άκτιστο». Και αλλιώς κατανοούνται και εκφράζονται. Άλλα πράγματα ενδιαφέρουν την επιστήμη και άλλα την Ορθοδοξία. Όταν οι αιρετικοί του Αρείου κήρυτταν τις κακοδοξίες τους προσπαθώντας «επιστημονικά», με την λογική του μυαλού να ερμηνεύσουν το τι είναι θεός, ο Γρηγόριος ο Νανζιανζινός με την καρδιά τους ανταπάντησε: « Μα εμάς εδώ δεν μας ενδιαφέρει το ΤΙ είναι θεός. Εμάς μας ενδιαφέρει να ζούμε τον Θεό.» Η παράδοση λοιπόν αυτή πέρασε ως κληρονομιά σε όλους τους επόμενους αιώνες. Γι αυτό και είμαστε συνηθισμένοι οι δικοί μας, ενασχολούμενοι με τις θετικές επιστήμες να είναι και άγιοι ή και κληρικοί, χωρίς κανένα σύμπλεγμα κατωτερότητας. Από την εποχή του γιατρού και πατέρα, Μεγάλου Βασιλείου, στην εποχή του Λέοντα του Μαθηματικού, του Μεγάλου Φωτίου, του Μάρκου του Ευγενικού, φτάνοντας ως την εποχή των Κολλυβάδων πατέρων και του Ευγενίου Βούλγαρη για τον οποίο θα αναφερθούν εκτενώς στην εκδήλωση.
Όμως αυτοί διέφεραν σε κάτι ως επιστήμονες και άνθρωποι, και έφεραν άλλη κληρονομιά. Και ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσουμε την διαφορά αυτών από τους Δυτικούς στην κοσμοθεώρηση, πιστεύω πως είναι οι σκέψεις συνοπτικά, του Φώτη Κόντογλου. Τις οποίες εξέφρασε με παράδειγμα την ζωγραφική, αλλά άνετα θα μπορούσαμε να αντιπαραβάλλουμε σε κάθε πτυχή ανθρώπινης έκφρασης μεταξύ αυτού του δίπολου.
«Απευθύνομαι λοιπόν σε εσάς Νεοέλληνες, που ντρέπεστε να σας λένε Ανατολίτες. Τι σχέση έχουμε εμείς με αυτούς; Αυτοί είναι άνθρωποι με κοσμικά ενδιαφέροντα και πάθη. Άνθρωποι ευνοούμενοι της αυλής. Μιά ορχήστρα παίζει όταν γευματίζουν. Ενώ εμείς, μοναχοί οι περισσότεροι, αλλάζουμε βρακί, νηστεύουμε 40 μέρες και ζωγραφίζουμε ψέλνοντας, ψάρια να φαίνονται μέσα στο νερό, βουνά που γέρνουν να προσκυνήσουν την Παναγία. Διαφωτισμός λοιπόν αλλά με ποιο φώς; Δεν αποζητούμε το γλυκό φώς της Εσπερίας, του απογεύματος. Αυτό το φυσικό φως το βλέπουν όλοι. Άλλο φως ψάχνουμε. Το Άκτιστο φως αναζητούμε. Το φως του Παραδείσου…»
