Φτώχεια και ερημιά στα ορεινά – Έρευνα στη νότια Ηλεία

-Αποκαλυπτική έρευνα του Παντείου Παν/μιου για τις επιπτώσεις της πυρκαγιάς του 2007 στη νότια Ηλεία

Του Παναγιώτη Φωτεινόπουλου

Φτώχεια, γήρανση και μετανάστευση συνθέτουν το τρίπτυχο που χαρακτήρισε τις πυρόπληκτες περιοχές του δήμου Ζαχάρως μετά την τραγωδία του 2007, όπως αποκαλύπτει έρευνα του Παντείου Πανεπιστημίου, που δημοσιεύτηκε το 2014.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, πίσω έμειναν μόνοι οι ηλικιωμένοι συνταξιούχοι, αφού αρκετές οικογένειες και άτομα σε «εργασιακή» ηλικία επέλεξαν να μετεγκατασταθουν σε άλλη περιοχή.

Όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά οι συντάκτες της έρευνας, ο τοπικός πληθυσμός είναι πιο επιρρεπής ιδιαίτερα στη φτώχεια και στον γεωγραφικό αποκλεισμό, ενώ η απώλεια του σπιτιού ή του επαγγέλματος μπορεί να έχει ωθήσει οικογένειες στη μετανάστευση από τις πυρόπληκτες περιοχές, μετακίνηση που πιθανόν αφορά περισσότερο τα άτομα εργασιακής ηλικίας και τα παιδιά τους, αφήνοντας πίσω τους ηλικιωμένους. «Αυτά τα φαινόμενα, μαζί με τις όποιες συνέπειες της πυρκαγιάς στην υγεία, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο πληθυσμός της περιοχής της Ηλείας μετά το 2007 αναμένεται να είναι φτωχότερος και μεγαλύτερος σε ηλικία, με μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας και χειρότερη υγεία σε σύγκριση με την περίοδο πριν από το 2007», σημειώνουν χαρακτηριστικά.

Σε συνδυασμό με τον γεωγραφικό αποκλεισμό της κυρίως ορεινής περιοχής, στην οποία εκδηλώθηκε η πυρκαγιά, συμπεραίνεται ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός πρέπει να έχει πάρει αυξημένες διαστάσεις στις πυρόπληκτες περιοχές. Το 44% απάντησε ότι η πυρκαγιά του 2007 έχει προκαλέσει αλλαγή στον τόπο κατοικίας με το 96,3% αυτών να δηλώνει ως κυριότερο λόγο για την αλλαγή αυτή, την καταστροφή του περιβάλλοντος και πάνω από το μισό να δηλώνει ως λόγο την καταστροφή περιουσίας. Επίσης, πάνω από το 50% έκανε αναφορά και στην απώλεια εισοδήματος (58,3%).

Επίσης, πολλές οικογένειες υπέστησαν σημαντική οικονομική ζημιά, είτε άμεσα λόγω της καταστροφής ακίνητης περιουσίας, είτε έμμεσα λόγω της μελλοντικής απώλειας εισοδήματος από τον τουρισμό και τις γεωργικές δραστηριότητες. Η εκτίμηση του κόστους της πυρκαγιάς εκτιμάται από 3 έως 5 δις. ευρώ. Υπό αυτές τις συνθήκες, αναμένεται να έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός οικογενειών που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας.

Η μελέτη της ανεργίας στις πυρόπληκτες περιοχές έδειξε ότι το 9,9% των μελών του δείγματος με ηλικία 16-64 θεωρούν τον εαυτό τους «άνεργα». Από αυτούς, πάνω από το μισό είναι συνεχώς χωρίς απασχόληση για δύο τουλάχιστον χρόνια, ενώ ένα παρόμοιο ποσοστό κατέχει κάρτα ανεργίας, γεγονός που είναι δύο φορές πιο πιθανόν στους άνδρες παρά στις γυναίκες.

Δυσαρέσκεια για τις ενισχύσεις

Οι οικονομικές ενισχύσεις αποτελούν ένα πολύ σημαντικό μέτρο σχετικά με τις δράσεις της πολιτείας για το μετριασμό των συνθηκών κοινωνικού αποκλεισμού που ακολούθησαν τις πυρκαγιές. Όπως αποτυπώνεται από τις απαντήσεις, η πλειονότητα των νοικοκυριών (60,7%) συμμετείχε στα προγράμματα ενίσχυσης (ενίσχυση ΤΑΠ, ενίσχυση ΕΛΓΑ, άμεση ενίσχυση 3.000€ κ.α.).

Ωστόσο, το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων (73,5%) δεν παρουσιάζεται ικανοποιημένο με τις ενισχύσεις, με μόνο το ένα τέταρτο των νοικοκυριών να εκφράζει ικανοποίηση. Πάνω από τα μισά νοικοκυριά είχαν συναντήσει ποικίλα προβλήματα κατά την υποστήριξή τους την  περίοδο μετά την πυρκαγιά, όπως αυτό της έντονης γραφειοκρατίας. Τα δεδομένα αυτά παίζουν σημαντικό ρόλο στην αποτύπωση των μέτρων αποκατάστασης των υποδομών, διότι πιθανά ανεπαρκή μέτρα αποκατάστασης συνέτειναν στην ένταση των φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού

έπειτα και από την οικονομική κρίση. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην περιοχή εμφανίστηκαν φαινόμενα αυθαίρετης χορήγησης ενισχύσεων, ειδικά σε σχέση με την άμεση ενίσχυση 3.000€.

Κριτική για τη διαχείριση του Ταμείου Μολυβιάτη

Ο Συνήγορος του Πολίτη το 2010 επισήμανε ότι τα μέτρα που ελήφθησαν για την ενίσχυση των πληγέντων από τις πυρκαγιές θα μπορούσαν να εφαρμοστούν χωρίς προβλήματα, εφόσον η σχετική πολιτική είχε εξαρχής διευκρινιστεί επαρκώς και είχε παρασχεθεί η απαιτούμενη ακριβής ενημέρωση τόσο των ενδιάμεσων τραπεζών όσο και των πολιτών.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, λόγω ανακριβούς πληροφόρησης, πολίτες έχασαν το δικαίωμα ενίσχυσης, ενώ σε άλλες, πολίτες των οποίων η περιουσία πράγματι επλήγη από τις πυρκαγιές και εισέπραξαν καλόπιστα οικονομικές ενισχύσεις, κλήθηκαν στη συνέχεια να τις επιστρέψουν, επειδή δεν ήταν μόνιμοι κάτοικοι πυρόπληκτων περιοχών ή είχαν δύο κατοικίες στην πυρόπληκτη περιοχή (κύρια και δευτερεύουσα).

Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί ότι αστοχίες υπήρξαν στον γενικότερο χειρισμό των πόρων του Ειδικού Ταμείου Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών (ΕΤΑΕΑ) που συστάθηκε ακριβώς για την αποκατάσταση των πυρόπληκτων περιοχών και των κατοίκων της. Στο σχετικό πόρισμα της αρμόδιας Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής στη Βουλή προκύπτουν αστοχίες, καθυστερήσεις και αδυναμία διοχέτευσης κονδυλίων στις πραγματικά πυρόπληκτες περιοχές από τις φωτιές του 2007. Μεταξύ άλλων σημειώνεται ότι μετά την κατάργηση του Ταμείου το 2010 υπήρξε παύση χρηματοδότησης έργων, χωρίς μάλιστα να ολοκληρωθούν ούτε οι κατοικίες πυρόπληκτων, καθώς, όπως επισημαίνεται, τα χρήματα του Ταμείου μεταφέρθηκαν στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και ετέθησαν υπό τους περιορισμούς των δημοσίων δαπανών που έθεσε η γνωστή «Τρόικα» το καλοκαίρι του 2011.

Υπογραμμίζεται, ακόμη, πως η πορεία χρηματοδότησης των έργων δεν ήταν απρόσκοπτη, ενώ από τις Περιφέρειες και τους Δήμους (τις εντεταλμένες αρχές για να προτείνουν και να αξιολογήσουν έργα αποκατάστασης των πληγεισών περιοχών) δεν τηρήθηκε ο όρος αποκλειστικά για έργα αποκατάστασης πυρόπληκτων περιοχών ως όρος αξιολόγησης και εκταμίευσης των κονδυλίων. Σημείο αιχμής αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο κατανεμήθηκαν μέχρι σήμερα τα κονδύλια για την αποκατάσταση των ζημιών, καθώς – όπως ξεκάθαρα αναφέρεται στην έκθεση της Επιτροπής – «η αναλογικότητα δεν τηρήθηκε ως τώρα στην καταβολή των κονδυλίων και δεν έχει αποδοθεί περιβαλλοντική δικαιοσύνη». Αναφέρεται ότι στην Ηλεία από τα 28 εκατ. ευρώ που έχουν αποπληρωθεί ή έχουν εκτελεσθεί, λιγότερα από τα μισά δόθηκαν σε έργα που είχαν πραγματικά ευθεία σχέση με την αποκατάσταση που επλήγη από τις πυρκαγιές. Αντιθέτως, αρκετά κονδύλια δόθηκαν σε έργα οδοποιίας μεταξύ οικισμών ακόμη και για δρόμους που δεν προϋπήρχαν των πυρκαγιών.

Αντίθετα, ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών και των πρωτοβουλιών που αναπτύχθηκαν κατά την περίοδο των πυρκαγιών αλλά και μετά από αυτές υπήρξε σημαντικός. Οι δωρεές ιδιωτών από την Ελλάδα αλλά και άλλες χώρες αποτέλεσαν έκφραση αλληλεγγύης προς τους πληγέντες.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στις πυρόπληκτες περιοχές το 2012 με τη μορφή ερωτηματολογίου και το σύνολο του δείγματος ήταν 1.529 άτομα, εκ των οποίων 847 άνδρες (55,4%) και 682 γυναίκες (44,6%). Ένα σημαντικό μέρος (12,7%) αποτελείται από παιδιά σχολικής ηλικίας ενώ το 1/4 είναι 65 ετών και άνω. Η μέγιστη ηλικία ήταν 98 ετών ενώ το 11,2% του δείγματος ήταν τουλάχιστον 75 ετών.