«Εκάβη» μεστή και προσεγμένη
-Όλα τα ευριπίδεια μηνύματα αναδείχθηκαν στην προχθεσινή παράσταση στο Αρχαίο Θέατρο Ήλιδας
Του Παναγιώτη Φωτεινόπουλου
Μια αρχαία τραγωδία καλοδουλεμένη και στην τελευταία λεπτομέρεια, με ολοκληρωμένες ερμηνείες και με εντυπωσιακή παρουσία του χορού, απόλαυσε το κοινό της Αρχαίας Ήλιδας προχθές το βράδυ στο ξύλινο θέατρο, στο πλαίσιο του φετινού Φεστιβάλ.
Με σεβασμό στον πυρήνα του κειμένου αλλά χωρίς να εξελίσσεται σε βαρετή «κλασικούρα», η «Εκάβη» του Ευριπίδη που σκηνοθέτησε η Ιώ Βουλγαράκη ήταν μια παράσταση πολύ προσεγμένη, στην οποία όλα τα πρόσωπα και ο χορός υπηρέτησαν τον στόχο της ανάδειξης των ευριπίδειων μηνυμάτων, καθώς η μετάφραση της Ελένης Βαροπούλου ήταν «μοντέρνα κλασική» χωρίς λογοτεχνικές ακρότητες.
Ο σεβασμός του νικητή προς τον ηττημένο, η μεταχείριση των νεκρών και η ύβρις της μη ταφής, η έννοια της αντεκδίκησης και του δίκαιου φόνου, η πρόσληψη του κοινωνικού ρόλου των γυναικών και των δούλων, καθώς και η συσχέτιση της δικαιοσύνης με την πίστη στους θεούς, ξεδιπλώθηκαν με σαφήνεια μπροστά στο κοινό, μέσα από ερμηνείες που απέφυγαν τις υπερβολές, ακριβώς για να ακουστούν οι στίχοι που έπρεπε, τόσο στις διαλογικές συγκρούσεις όσο και στους μονολόγους.
Η σκηνοθέτρια δεν έχτισε το έργο αποκλειστικά στον χαρακτήρα της Εκάβης (Έλλη Κοκκίδου), αλλά έδωσε «χώρο» σε όλα τα πρόσωπα να κεντρίσουν το ενδιαφέρον του κοινού με τις μονωδίες και τις αφηγήσεις τους, καθώς και με σκηνοθετικά ευρήματα όπως η διαρκής μεταφυσική παρουσία του δολοφονημένου Πολύδωρου (Ερρίκος Μήλιαρης) κάθε φορά που αναφέρονται σε αυτόν.
Οι δραματικοί διάλογοι του κυνικά ψύχραιμου Οδυσσέα (Θανάση Κουρλαμπά) με την καταρρέουσα Εκάβη και τη αγέρωχη Πολυξένη (Μαρίνα Καλογήρου) προτού αυτή θυσιαστεί, χαρίζουν στο κοινό μοναδικές διαλογικές συγκρούσεις που αναδεικνύουν την έννοια της ηθικής ανταπόδοσης, την απληστία του νικητή, τον σκληρό ρεαλισμό που περιβάλλει τους ηττημένους και το εφήμερο της ευτυχίας.
Στη λεκτική διαμάχη της Εκάβης με τον Αγαμέμνονα (Αλέκος Συσσοβίτης), το κοινό έρχεται αντιμέτωπο με το διαχρονικό ερώτημα αν υπάρχει δίκαιος φόνος και αν δικαιολογείται η εκδίκηση, με την Εκάβη να επισημαίνει στον βασιλιά ότι είναι «πιο κραταιός ο νόμος, γιατί με βάση τους νόμους πιστεύουμε στους θεούς».
Η Εκάβη και βασιλιάς της Θράκης, Πολυμήστορας (Άλκης Σακελλαρίου) μας χαρίζουν αρχικά μια διαλογική σύγκρουση γεμάτη ειρωνεία, όπου ο ένας υποπτεύεται τον άλλον και ανταλλάσσουν ψέματα, και κορυφώνουν την παράσταση με τον αγώνα λόγου ενώπιον του Αγαμέμνονα αλλά κατ΄ ουσίαν ενώπιον των θεατών, όπου ο καθένας αναπτύσσει τα επιχειρήματά του για όσα φρικτά διέπραξε, αφήνοντας το κοινό να επιλέξει με ποιον θα ταυτιστεί
Ειδική μνεία αξίζει στη σκηνή που ο υπηρέτης Ταλθύβιος (Ιωσήφ Ιωσηφίδης) περιγράφει με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες στην Εκάβη τη θυσία της Πολυξένης και στέκεται στη στιγμή που αυτή ορθώνει τους γυμνούς μαστούς στον Νεοπτόλεμο, γιο του νεκρού Αχιλλέα, προκαλώντας τον να τη σκοτώσει, αλλά αυτός προτιμά τον λαιμό.
Σε εκείνο το σημείο οι αιχμάλωτες Τρωάδες που απαρτίζουν τον χορό, γδύθηκαν αργά και προέβαλαν τους στητούς μαστούς τους ως σύμβολο ομορφιάς και νεότητας που θυσιάζεται στον βωμό της αλαζονείας του νικητή. Ήταν τόσο καλά τοποθετημένη στην παράσταση η σκηνή, που επικράτησε η απόλυτη σιγή και -ευτυχώς- δεν ακούστηκε το παραμικρό σχόλιο, δείχνοντας ότι το γυμνό από μόνο του δεν προκαλεί αν ο σκηνοθέτης ξέρει γιατί το κάνει.
Την ανάδειξη του πυρήνα του κειμένου υπηρέτησε το σκηνικό, λιτό και ταυτόχρονα σοκαριστικό, με ερείπια και πέτρινα διαμελισμένα πτώματα που μας θυμίζουν τη φρίκη του πολέμου, αλλά δίχως να μας αποσπούν την προσοχή από την παράσταση. Παράλληλα, η μουσική υπόκρουση του Νίκου Γαλενιανού με το ακορντεόν και τα φωνητικά της Άρτεμης Βαβάτσικα «απογειώνει» την παράσταση χωρίς να αλλοιώνει την κλασική της διάσταση, ειδικά στα χορικά.
Κριτική των πρωταγωνιστών
Η Έλλη Κοκκίδου υπηρετεί με απόλυτη ισορροπία τον ρόλο της ξεπεσμένης βασίλισσας που πρέπει να διαχειριστεί συναισθηματικά τα θλιβερά μαντάτα των δύο νεκρών παιδιών της και στη συνέχεια να βρει την ψυχική δύναμη για να πάρει εκδίκηση. Παρουσιάζει με ρεαλισμό και κλιμακούμενη δραματικότητα τη σταδιακή μετάλλαξη μιας απελπισμένης γυναίκας που ζητά οίκτο, σε μια φόνισσα που χαμογελά ικανοποιημένη και αμετανόητη για την εκδίκησή της στο φινάλε. Με καθηλωτικό βλέμμα και λίγες αλλά συγκλονιστικές οιμωγές, νομίζω πως έδωσε περισσότερη βάση στο να μεταλαμπαδεύσει στο κοινό τα ευριπίδεια μηνύματα. Βάζω μόνο έναν αστερίσκο στους επιτηδευμένους σπασμούς της αντικρίζει τον νεκρό Πολύδωρο, διότι κατά τα άλλα, ήταν μεστή και ολοκληρωμένη ερμηνεία.
Η Μαρίνα Καλογήρου ως Πολυξένη με εντυπωσίασε. Παρότι ξεκίνησε λίγο αγχωμένη, στη συνέχεια μας χάρισε μια ηρωίδα που σπαράζει αλλά στέκεται γενναία μπροστά στον θάνατο, ταπεινώνει με τη μονωδία της τον Οδυσσέα και με την κινησιολογία της χαρίζει στο κοινό έναν υπερήφανο ρόλο για ταύτιση. Θα ήθελα να τη δω μελλοντικά ως Ιφιγένεια εν Αυλίδι.
Ο Αλέκος Συσσοβίτης ως Αγαμέμνονας είναι στιβαρός και με υποφώσκουσα ειρωνεία, είναι η ήρεμη δύναμη που διαφυλάττει το κύρος του αξιώματός του αλλά κατανοεί το γυναικείο συναίσθημα και τη σημασία του ηθικού δικαίου, αποδίδοντας δικαιοσύνη με την τιμωρία του παιδοκτόνου βασιλιά της Θράκης, Πολυμήστορα. Σίγουρα τον βοηθά η μπάσα φωνή του, αλλά δεν αρκείται σε αυτήν.
Ο Άλκης Σακελλαρίου είναι εξαιρετικός ως Πολυμήστορας. Με σαρδόνιο χαμόγελο και υποχθόνιο βλέμμα, καγχάζει ειρωνικά θεωρώντας ότι μπορεί να τους εξαπατήσει όλους. Όταν χάνει το φως του και τα παιδιά του από την Εκάβη και τις αιχμάλωτες Τρωάδες, τα βάζει με το θηλυκό γένος και ξεδιπλώνει έναν ρόλο που λατρεύεις να μισείς.
Ο Θανάσης Κουρλαμπάς αποτυπώνει εύστοχα τον κυνικό Οδυσσέα που αναγνωρίζει το ηθικό του χρέος προς την Εκάβη αλλά παραμένει ψυχρός ρεαλιστής που θυμίζει ότι υπάρχουν και στην Ελλάδα «γυναίκες στερημένες από άριστους άνδρες» και αποθεώνει την προσαρμοστικότητα ως προτέρημα.
Ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης ως Ταλθύβιος συμβάλλει στην τραγικότητα του έργου με την σοκαριστική περιγραφή της θυσίας της Πολυξένης και κερδίζει το διακριτό του μερίδιο στην παράσταση.
Ο Ερρίκος Μήλιαρης ως πνεύμα του νεκρού Πολύδωρου, με τη στρωτή αφήγηση της τραγικής του ιστορίας στο ξεκίνημα του έργου, προαναγγέλλει την πλοκή αποφεύγοντας την παγίδα της απότομης δραματικότητας.
Οι γυναίκες του χορού (Ασημίνα Αναστασοπούλου, Ελισσάβετ Γιαννοπούλου, Μαρία Κωνσταντά, Ευσταθία Λαγιόκαπα, Λυγερή Μητροπούλου, Ειρήνη Μπούνταλη, Αμαλία Τσεκούρα, Χρύσα Τουμανίδου) ήταν καταπληκτικές σε όλα. Ειδικά στο πρώτο στάσιμο δεν ήθελα να σταματήσουν. Πάντα συγχρονισμένες παρότι απαιτητική η κινησιολογία τους, ήταν εξαιρετικές και στο αφηγηματικό και στο λυρικό μέρος, συμβάλλοντας σε ένα από τα βασικά νοήματα της τραγωδίας, τον ρόλο των γυναικών.
«Από γυναίκες…» είναι η επαναλαμβανόμενη φράση στο φινάλε του έργου, όπου η τύφλωση του Πολυμήστορα από την Εκάβη και τις αιχμάλωτες Τρωάδες παρουσιάζονται ως πράξη τόλμης και αντίστασης απέναντι στο δίκαιο του ισχυρού που πηγάζει αποκλειστικά από το ανδρικό φύλο.
