Έφηβοι μιλούν στο Marie Claire για τη βία και τον εκφοβισμό στα σχολεία

«Να μας πάρουν επιτέλους στα σοβαρά»

«Kαθηγητής κατηγορήθηκε για βιασμό μαθήτριας κι όμως δεν μετακινήθηκε από τη θέση του». Συναντηθήκαμε με την Ομάδα Εφήβων Συμβούλων του Συνηγόρου του Παιδιού. Τα περιστατικά που μας εμπιστεύτηκαν μάς ωθούν να διεκδικήσουμε ριζικές αλλαγές.

Αφορμή για να αρχίσω να συγκεντρώνω πληροφορίες για αυτό το άρθρο στάθηκε ένα ακραίο περιστατικό βίας ανάμεσα σε ανήλικους μαθητές που απασχόλησε για αρκετές μέρες τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Καθώς όμως αυτά τα περιστατικά πολλαπλασιάζονταν σχεδόν μέρα με τη μέρα, συνειδητοποίησα ότι η προσέγγισή τους από τα σχετικά ρεπορτάζ δεν ήταν απλά αποσπασματική αλλά συχνά και παραπλανητική. Όχι μόνο έλειπαν τα βιώματα και οι απόψεις των ίδιων των παιδιών αλλά επιπλέον αναπαράγονταν φράσεις όπως «ανήλικοι παραβάτες» και «συμμορίες ανηλίκων». Μήπως όμως η σκιαγράφησή τους σαν εν εξελίξει εγκληματίες είναι βαθιά προβληματική; Η ερώτηση είναι φυσικά ρητορική.

Αποφασίσαμε λοιπόν να δώσουμε τον λόγο καταρχήν στα ίδια τα παιδιά. Να δημιουργήσουμε όλοι μαζί έναν κύκλο εμπιστοσύνης και σεβασμού, ώστε να μοιραστούν περιστατικά βίας και εκφοβισμού που έχουν αντιμετωπίσει είτε ως θύματα είτε ως μάρτυρες. Όχι για να αποδοθούν ευθύνες αλλά για να αναζητηθούν λύσεις. Μια από τις τακτικές συναντήσεις της Ομάδας Εφήβων Συμβούλων του Συνηγόρου του Παιδιού πρόσφερε τις ιδανικές συνθήκες, καθώς σε αυτές συμμετέχουν δεκάδες παιδιά διαφορετικών ηλικιών, από ιδιωτικά και δημόσια γυμνάσια και λύκεια όλης της Αθήνας. Και παρόλο που πριν από το ραντεβού μας φοβόμουν (επηρεασμένη από τα στερεότυπα για την εφηβεία) ότι τα παιδιά θα δίσταζαν να ανοιχτούν, αυτό που εισέπραξα τελικά ήταν μια βαθιά ανάγκη να ακουστεί και η δική τους φωνή. Η συζήτησή μας κράτησε πάνω από μιάμιση ώρα.

Βία και εκφοβισμός δεν είναι το ίδιο

Τείνουμε να συγχέουμε τους όρους βία και εκφοβισμός, ωστόσο η σημασία τους διαφέρει. Εκφοβισμός, όπως μας εξήγησε η Σύνηγορος του Παιδιού Θεώνη Κουφονικολάκου, που συντόνιζε τη συζήτησή μας, «θεωρείται η επιθετική, εσκεμμένη, επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά που εμπεριέχει ανισότητα, αντικειμενική ή αντιληπτή, και λαμβάνει ποικίλες μορφές. Μπορεί να εκδηλώνεται άμεσα σωματικά, ιδίως σε μικρότερες ηλικίες, άμεσα λεκτικά ή έμμεσα κοινωνικά, με απειλές, διάδοση φημών και μυστικών, κοινωνική απομόνωση και βέβαια μέσω του διαδικτύου». Από την άλλη η βία, μια έννοια ευρύτερη του εκφοβισμού, περιλαμβάνει και μεμονωμένες πράξεις και συμπεριφορές. Τα περιστατικά που περιέγραψαν τα παιδιά ανήκουν και στις δύο κατηγορίες. Τα δημοσιεύουμε ανώνυμα, για τη δική τους προστασία.

Μαρτυρίες παιδιών Νο1: Βία και εκφοβισμός μεταξύ συνομηλίκων

«Στο γυμνάσιο όπου πήγαινα είχαμε μέρα παρά μέρα κάποιον ξυλοδαρμό. Κάποια στιγμή ήμουν μάρτυρας και σε μια κλοπή κινητού και με κάλεσαν από το γραφείο του διευθυντή να του πω ποια παιδιά είχα δει να το κάνουν. Μετά, αυτά τα παιδιά με έπιασαν έξω από το σχολείο και με απείλησαν με μαχαίρια να μην αναφέρω ξανά τα ονόματά τους».

«Κάποια στιγμή ήμουν μάρτυρας σε μια κλοπή κινητού και με κάλεσαν από το γραφείο του διευθυντή να του πω ποια παιδιά είχα δει να το κάνουν. Μετά, αυτά τα παιδιά με έπιασαν έξω από το σχολείο και με απείλησαν με μαχαίρια να μην αναφέρω ξανά τα ονόματά τους».

«Υπήρχε μια περίοδος στο γυμνάσιο που είχα προβλήματα στο σπίτι και δεν πήγαινα σχολείο. Τα παιδιά άρχισαν να βγάζουν φήμες. Δημιούργησαν μια ομαδική [συνομιλία] στο Instagram όπου με κορόιδευαν ότι είχα κατάθλιψη. Όταν γύρισα στο σχολείο άρχισαν να με χειροκροτούν. Είχε μαθευτεί σε όλο το σχολείο. Με σταματούσαν στα διαλείμματα και μου έλεγαν: είσαι κλέφτρα και σε πήγανε στο τμήμα, στην οικογένειά σου σε βαράνε… Αυτό δείχνει τη δύναμη των social media, πόσο πιο εύκολα από την πραγματική ζωή μπορεί να διαδοθεί μια φήμη και πόσο κακά πράγματα μπορεί να γίνουν εκεί».

«Κι εγώ έχω μια παρόμοια εμπειρία. Στο γυμνάσιο κόλλησα μια ασθένεια που γενικά δύσκολα παθαίνει κάποιος και έλειπα πολύ καιρό από το σχολείο και κάπως βγήκε η φήμη ότι είχα καρκίνο. Όταν γύρισα με ρωτούσαν και τα παιδιά και οι καθηγητές αν είμαι καλά. Και μετά άρχισαν τα παιδιά να λένε, είναι η αρρωστιάρα, μην της μιλάτε, μην ακουμπάτε το μπουκάλι του νερού της!».

«Υπήρχε μια περίοδος στο γυμνάσιο που είχα προβλήματα στο σπίτι και δεν πήγαινα σχολείο. Τα παιδιά άρχισαν να βγάζουν φήμες. Δημιούργησαν μια ομαδική [συνομιλία] στο Instagram όπου με κορόιδευαν ότι είχα κατάθλιψη».

«Στο δικό μου σχολείο κοιτάνε τις μάρκες που φοράς, και τα κορίτσια και τα αγόρια το κάνουν έντονα αυτό».

«Εμείς στο σχολείο έχουμε ένα παιδί με αυτισμό. Ενώ μιλάει σε κάποια παιδιά, σταματάει και φεύγει και μετά εκείνα γελάνε και το κοροϊδεύουν. Δεν είναι ωραίο αυτό. Οι εκπαιδευτικοί όταν είναι μπροστά δεν κάνουν κάτι».

«Εγώ αυτό που έχω παρατηρήσει από τις παρέες μου είναι ότι στα αγόρια δεν υπάρχει το βγάζω φήμες, κράζω και τα λοιπά. Θα μαλώσω, θα παίξω ξύλο. Δεν ξέρω αν αυτό είναι πιο σωστό, αλλά είναι πιο πρακτικό».

«Πριν από κάποια χρόνια υπήρχε ένα περιστατικό bullying στην τάξη μου. Ένα αγόρι έλεγε χαζά και περίεργα πράγματα στην ομαδική [συνομιλία] και οι υπόλοιποι άρχισαν να του κολλάνε και να το κοροϊδεύουν. Μετά άρχισε κι αυτός να τους κοροϊδεύει. Απομονώθηκε. Πήγα και του μίλησα και μετά πήγα στο γραφείο [των καθηγητών]. Σιγά σιγά αυτά τα φαινόμενα μειώθηκαν γιατί η άλλη παρέα είχε καταλάβει πόσο άσχημη ήταν η συμπεριφορά της και πως δεν τη συνέφερε να κάνει κάτι τέτοιο. Βέβαια αυτό το παιδί είχε απομονωθεί, και τώρα που έχει αλλάξει τμήμα και το βλέπω στα διαλείμματα είναι ακόμα μόνος».

«Εγώ αυτό που έχω παρατηρήσει από τις παρέες μου είναι ότι στα αγόρια δεν υπάρχει το βγάζω φήμες, κράζω και τα λοιπά. Θα μαλώσω, θα παίξω ξύλο. Δεν ξέρω αν αυτό είναι πιο σωστό, αλλά είναι πιο πρακτικό».

«Υπάρχουν άτομα που επειδή θέλουν να καλύψουν τις ανασφάλειές τους παίρνουν δύναμη από το να μειώνουν τους άλλους, ενώ όλοι περνάμε μια δύσκολη και κρίσιμη περίοδο της ζωής μας, που είναι η εφηβεία. Πρέπει να υπάρχει αλληλεγγύη μεταξύ των εφήβων, αλλά υπάρχουν κλίκες. Αν θέλεις κάποιον για φίλο σου είναι σαν να τον περνάς από εκατό χιλιάδες τεστ, δεν θα έπρεπε να είναι έτσι. Αυτό το βίωσα πιο έντονα πριν από πέντε-έξι χρόνια, όταν μετακομίσαμε από χωριό σε πόλη. Δεν ξέρω αν γίνεται μόνο στις μεγάλες πόλεις ή λόγω της εξέλιξης των social media – σίγουρα ήμασταν πιο αγαπημένοι χωρίς τα social media γιατί αυξάνουν τη βία ανάμεσα στους εφήβους».

Στην εποχή του TikTok

Τα τελευταία χρόνια το διαδίκτυο έχει γίνει ένα ακόμα πεδίο άσκησης βίας και εκφοβισμού, ενδεχομένως ακόμα πιο άγριο και τραυματικό από τον φυσικό κόσμο. Μερικές διαδικτυακές μορφές βίας και εκφοβισμού που παρουσιάζει ως παραδείγματα η κ. Κουφονικολάκου; «Η βιντεοσκόπηση και ανάρτηση περιεχομένου χωρίς τη συναίνεση του παιδιού και των γονέων του με στόχο τον χλευασμό του. Τα συκοφαντικά και προσβλητικά σχόλια που δημοσιεύονται κάτω από φωτογραφίες παιδιών. Ή η εκδικητική δημοσίευση φωτογραφιών και μηνυμάτων που ανταλλάχθηκαν στο πλαίσιο μιας σχέσης οικειότητας».