Ανδρέας Μπαλτάς: «Οι Μικρασιάτες της Κάτω Παναγιάς Κυλλήνης»

Ο Ηλείος εκπαιδευτικός- εκδότης, συγγραφέας  και ερευνητής  θεμάτων που αφορούν την Μικρασιατική καταστροφή Αντρέας Μπαλτάς σε ένα σημείωμά του για τους Μικρασιάτες της Κ. Παναγιάς Κυλλήνης – από τους μεγαλύτερους προσφυγικούς οικισμούς της Ηλείας μαζί με εκείνον της Γλύφας-  παρουσιάζει κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία  για το πώς έφτασαν στην Κυλλήνη, από πού προήλθαν και που στεγάστηκαν  εδώ μετά τον ξεριζωμό  του’ 22:

«Στην Κάτω Παναγιά Κυλλήνης εγκαταστάθηκαν οικογένειες προσφύγων από το φημισμένο ομώνυμο χωριό της Ερυθραίας, απέναντι από τη Χίο. Η Κάτω Παναγιά της Μ. Ασίας ήταν ένα από τα δύο μεγαλύτερα ναυτικά κέντρα της Ερυθραίας-το άλλο ήταν η Αγία Παρασκευή του Τσεσμέ-, με αμιγώς ελληνικό πληθυσμό (περίπου 4000, το 1911), οι δε κάτοικοι αυτής της ναυτικής κωμόπολης κατάγονταν κυρίως από τη Χίο, την Εύβοια, τα Δωδεκάνησα κα. Οι Κατωπαναγιούσοι φημίζονταν για τη ναυτοσύνη τους και ψάρευαν σε ολόκληρο το Αιγαίο. Φημισμένοι ήταν επίσης οι σταφιδέμποροι, οι γεμενετζήδες, οι μπακάληδες, οι μαραγκοί, οι γιαπιτζήδες κι οι σιδεράδες της Κάτω Παναγιάς. Στην κωμόπολή τους συντηρούσαν 3 εκκλησίες και 13 ξωκλήσια.

Η πρώτη στάση των κατοίκων της Κάτω Παναγιάς μετά την Καταστροφή έγινε στη Χίο. Το Δεκέμβριο του 1924, η ΕΑΠ δημοπράτησε την κατασκευή 110 οικημάτων στην Κυλλήνη, σε έκταση που απαλλοτριώθηκε από τη γειτονική μονή της Παναγίας της Βλαχέρνας. Μέχρι να χτιστεί ο οικισμός, οι κάτοικοι διέμειναν στο μοναστήρι και στη γειτονική Κυλλήνη. Με την εργατικότητα και το ψυχικό τους σθένος, έδωσαν ζωή στον τόπο, συνεχίζοντας τη ναυτική παράδοση των προγόνων τους. Θεματοφύλακας της μνήμης της Κάτω Παναγιάς, έως σήμερα, είναι ο Eκπολιτιστικός Επιμορφωτικός Σύλλογος Κάτω Παναγιάς.

(Πηγή- Πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό για την Κάτω Παναγιά της Μ. Ασίας: Μαριάννα Κορομηλά-Θοδωρής Κοντάρας, Ερυθραία. Ένας ευλογημένος μικρόκοσμος στην καρδιά της Ιωνίας, Πολιτιστική Εταιρία “Πανόραμα”, Αθήνα, 1997.)