ΑΙΡΕΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΚΑΙΡΑ: Η δήλωση

Μολαταύτα, μήνες τώρα, αισθάνομαι μέσα μου και γύρω μου, ολοένα πιο επιτακτικά το χρέος να πω ένα λόγο για τη σημερινή κατάστασή μας. Με όλη τη δυνατή συντομία, νά τι θα έλεγα:

Κλείνουν δυο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς όλως διόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας, στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο.

Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης όπου, όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε κι’ αυτές να καταποντισθούν μέσα στα ελώδη στεκάμενα νερά. Δε θα μου είταν δύσκολο να καταλάβω πως τέτιες ζημιές δε λογαριάζουν παρά πολύ για ορισμένους ανθρώπους. Δυστυχώς, δεν πρόκειται μόνο γι’ αυτόν τον κίνδυνο.

                 28 Μαρτίου 1969 – Δήλωση Σεφέρη στο BBC για τη χούντα

Ώρες ώρες δεν τα μπορώ «τα επίκαιρα». Είναι ανάγκη του επαγγέλματος αλλά τελικά η ίδια δημοσιογραφία και κατ’ επέκταση ο λόγος διδάσκει ότι επίκαιρο δεν είναι μονάχα εκείνο το οποίο συμβαίνει τώρα, αλλά κυρίως εκείνο το οποίο συμβαίνει ξανά και ξανά, και ξανά. Και μάλιστα, όχι απαραίτητα με αναφορά χρονική- ημερολογιακή αλλά εννοιολογική. Προκηρύχθηκαν (;) εκλογές και οι δηλώσεις δίνουν και παίρνουν. Σχεδόν δυσκολεύεσαι να τις παρακολουθήσεις, ακόμα κι αν αποτελούν αντικείμενο της εργασίας σου. Τι απ’ όλα αυτά άραγε θα μείνει; Τι οφείλουμε να κρατήσουμε; Λόγια, λόγια, λόγια… Και λόγοι επί λόγων άλλων, και λόγοι επί λόγων των επί λόγων…

Από τις επίκαιρες δηλώσεις των ημερών, μόνο αυτή του Σεφέρη άξιζε πραγματικά και ας μην είναι υποψήφιος, πολιτευτής. Δεν αμφιβάλλω ότι ανάμεσα στους τελευταίους θα υπάρχει και μια χούφτα ή κάτι παραπάνω που θα κάνει κάποιο καλό. Για όλους τους υπόλοιπους δεν είμαι και τόσο βέβαιος.

Γιατί το έχουμε ξαναδεί το έργο. Από ένα σημείο και μετά, από μία ηλικία και μετά, έχεις το ελεύθερο να προσχωρείς στη δυσθυμία και την απόρριψη του λευκού θορύβου των πολιτικών δηλώσεων και των παρα-δηλώσεων, αν και δεν μπορείς να αμφισβητήσεις εύκολα ότι η μοίρα της χώρας, της οποιαδήποτε χώρας, είναι δεμένη με τη διακυβέρνησή της.

Υπό αυτό το πρίσμα και προεκτείνοντας την μνημειώδους ιστορικής σημασίας δήλωση του Σεφέρη, αξίζει να επισημανθούν τα εξής: Η χούντα τελείωσε την 1974 και η περίοδος της μεταπολίτευσης υπήρξε αδιαμφισβήτητα η πλέον ειρηνική και ευημερούσα στη μικρή ιστορία του ταλαίπωρου ελληνικού έθνους. Η δημοκρατία ωστόσο είναι μία εύθραυστη συνθήκη, ιδιαίτερα από τη στιγμή που δεν έχουν εδραιωθεί οι θεσμοί οι οποίοι περισσότερο ή λιγότερο οφείλουν να ισχύουν, να γίνονται σεβαστοί δηλαδή και να λειτουργούν σε κάθε πολιτισμένο κράτος. Με άλλα λόγια, η δημοκρατία δεν συνιστά εγγύηση αφ’ εαυτού. Δεν μπορεί να μιλήσει η ίδια. Μόνο οι πολίτες μπορούν να μιλήσουν για δικαιοσύνη, για ισονομία, για διαφάνεια, για αξιοκρατία, για κοινωνικό κράτος δικαίου, για πολιτισμό.

Αυτά εγγυώνται την δημοκρατία.

Άλλως, σημαίνει ότι έχουν προκύψει ανωμαλίες, όχι τόσο έντονες όσο σε μία δικτατορία αλλά πάντως σίγουρα σε βαθμό που να προβληματίζει. Μέρα τη μέρα οι πνευματικές και άλλες αξίες για τις οποίες μίλησε ο Σεφέρης, καταποντίζονται όλο και πιο βαθιά στα «ελώδη στεκάμενα νερά». Στο επόμενο διάστημα πολλοί θα παλέψουν είτε από υπέρμετρη φιλοδοξία, είτε ορμώμενοι από τη μανία της εξουσίας, είτε από απλή αλλά θανάσιμη διαφθορά, να πείσουν για το αντίθετο. Ότι τάχα βιώνουμε μία νέα ελληνική άνθηση όταν η σαπίλα κυριαρχεί και η αποφορά κατακλύζει την ατμόσφαιρα. Η ανωμαλία θριαμβεύει και τίποτε δε δείχνει ικανό να τη σταματήσει. Αυτό είναι δήλωση.