Νέα κανονικότητα ο μεγάλος αριθμός των συγκρούσεων – Από κυβερνητικές δυνάμεις το 74% των βίαιων φαινομένων – Η τεχνολογία στην υπηρεσία της βίας
Παρά τις πιέσεις που ασκεί η αμερικανική πλευρά για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, δεν φαίνεται πιθανό να διευθετηθεί η σύγκρουση στο άμεσο διάστημα. Αν και παραμένει θετικό το γεγονός ότι πλέον πραγματοποιείται πλήθος συνομιλιών, ο πόλεμος οδεύει προς την πέμπτη του χρονιά.
Κοιτώντας πίσω τη χρονιά που μας αφήνει διαπιστώνεται ότι ο κόσμος γίνεται όλο και πιο βίαιος, ασταθής και απρόβλεπτος. Ενώ υπήρξαν κάποιες σημαντικές εξελίξεις το 2025, όπως η εύθραυστη εκεχειρία στη Γάζα και η αποτροπή της αντιπαράθεσης Ινδίας και Πακιστάν, που διαθέτουν πυρηνικά όπλα, είναι γεγονός ότι αυτή τη στιγμή ο κόσμος βιώνει σχεδόν 60 πολέμους και ένοπλες συγκρούσεις. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο αριθμό από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Γιατί γίνεται πιο βίαιος ο κόσμος
Αυτή η αύξηση των συγκρούσεων έχει τρομερές συνέπειες (πέρα από τον άμεσο αντίκτυπο στα εμπλεκόμενα μέρη): οι κυβερνήσεις αυξάνουν τον αμυντικό τους εξοπλισμό «τρώγοντας» δαπάνες από την εκπαίδευση και την υγεία, αυξάνεται ο αριθμός των εκτοπισμένων και γίνεται διάχυτη η αίσθηση ανασφάλειας στους πολίτες που δεν νιώθουν πλέον ασφαλείς.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ο αντίκτυπος των συγκρούσεων που μαίνονται γίνεται όλο και πιο σοβαρός, επηρεάζοντας αμάχους, όπως διαπιστώνει το Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED), το οποίο συλλέγει δεδομένα σχετικά με την πολιτική βία και τις συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο.
«Όλα αυτά δεν είναι μεμονωμένες κρίσεις, αλλά σύμπτωμα της παγκόσμιας τάξης που καταρρέει λόγω της αδυναμίας θεσμών και οργανώσεων, των περιφερειακών εντάσεων, των κλιματικών σοκ και των αυταρχικών κρατών», διαπιστώνει ο γνωστός αναλυτής και ιδρυτής του Eurasia Group, Ίαν Μπρέμερ.
Το έκρυθμο σκηνικό του 2025
Συνοψίζοντας το ACLED την κατάσταση που επικράτησε φέτος στον κόσμο, η σύγκρουση στην Ουκρανία και ο πόλεμος στην Παλαιστίνη στήριξαν για άλλη μία χρονιά τα επίπεδα βίας, συμβάλλοντας σε ποσοστό άνω του 40% των συγκρούσεων.
Οι εμφύλιες συγκρούσεις στη Μιανμάρ και το Σουδάν συνεχίστηκαν με εντατικό ρυθμό ενώ η δράση των συμμοριών αναδεικνύεται σε καθοριστικό παράγοντα με τη Βραζιλία, τον Ισημερινό, την Αϊτή και το Μεξικό να κατατάσσονται στις δέκα κορυφαίες χώρες με την πιο σοβαρή έκρηξη βίας στον κόσμο.
Οι μάχες στη Συρία συνεχίστηκαν παρά την πτώση του Μπασάρ αλ-Άσαντ ενώ η Νιγηρία δεν είδε καμία ανάπαυλα από το πολύπλοκο συνονθύλευμα περιφερειακών συγκρούσεων. Αντίστοιχα, στο Πακιστάν, εντάθηκε η δράση ισλαμιστικών και αυτονομιστικών οργανώσεων, με την κατάσταση να περιπλέκεται από τις εκρηκτικές σχέσεις με γειτονικές χώρες.
«Οι κυβερνήσεις και οι ένοπλες ομάδες που καταφεύγουν στη βία, συχνά εναντίον αμάχων, επιδεικνύουν τη μικρότερη συγκράτηση από οποιαδήποτε άλλη στιγμή τις τελευταίες δεκαετίες. Η ειρήνευση φαίνεται μια διαδικασία πιο δύσκολη από ποτέ. Αλλά ακόμα και όταν τελειώνουν οι πόλεμοι, η βία συχνά αναζωπυρώνεται», αναφέρει χαρακτηριστικά το ACLED.
Το ACLED σημειώνει μάλιστα έξι παράγοντες που αποδεικνύουν και ταυτόχρονα αναδεικνύουν τη μεταβαλλόμενη φύση των συγκρούσεων στη σημερινή εποχή:
Η νέα κανονικότητα
Ο αριθμός των συγκρούσεων αυξάνεται, γεγονός που οφείλεται στη μικρότερη αυτοσυγκράτηση που επιδεικνύουν τα αντιμαχόμενα μέρη και τα αυξανόμενα περιστατικά βίας εναντίον αμάχων. Το ACLED έχει καταγράψει από πάνω 185.000 βίαια περιστατικά παγκοσμίως το 2025, αριθμός που αν και κινείται στα ίδια επίπεδα με την προηγούμενη χρονιά, έχει ωστόσο σχεδόν διπλασιαστεί από τον αριθμό που καταγράφηκε το 2021.
Η μεγαλύτερη αύξηση καταγράφεται στον πόλεμο της Ουκρανίας, καθώς τα βίαια περιστατικά έφτασαν στο υψηλότερο επίπεδό τους από την έναρξη της εισβολής το 2022.
«Έχουμε φτάσει σε ένα κατώφλι, κατά κάποιο τρόπο σε μια νέα κανονικότητα όπου σημειώνονται εξαιρετικά υψηλά επίπεδα βίας και, στην πραγματικότητα, σε εξαιρετικά αυξημένες εμπειρίες βίας σε όλο τον κόσμο», όπως το έθεσε ο Διευθύνων Σύμβουλος του ACLED, Κλιονάντ Ράλεϊ.
Ένας στους έξι εκτέθηκε σε βίαια περιστατικά
Οι άμαχοι αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο από ποτέ. Το 2025, υπήρξαν πάνω από 56.000 περιστατικά βίας εναντίον αμάχων. Πρόκειται για το υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί τα τελευταία πέντε χρόνια. Επιπλέον, εκτιμάται ότι 831 εκατ. άνθρωποι, δηλαδή το 16% του παγκόσμιου πληθυσμού, έχουν εκτεθεί σε κάποια μορφής σύγκρουση.
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το ACLED υπολογίζει την έκθεση σε συγκρούσεις ως τον αριθμό των ανθρώπων που ζουν σε απόσταση πέντε χιλιομέτρων από ένα πολιτικά υποκινούμενο βίαιο συμβάν, ορισμός που είναι αρκετά ευρύς περιλαμβάνοντας τις μάχες, την ένοπλη σύγκρουση, τις εκρήξεις, την επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη ή οποιαδήποτε άλλη μορφή άμεσης ή έμμεσης βίας κατά πολιτών. Περιλαμβάνει επίσης τη χρήση υπερβολικής βίας κατά διαδηλωτών και τα διάφορα περιστατικά ταραχών.
Με το σκεπτικό αυτό περιλαμβάνονται ως και οι εμπρηστικές επιθέσεις που είδαμε το καλοκαίρι σε ακίνητα του Βρετανού πρωθυπουργού Κιρ Στάρμερ, οι οποίες θεωρήθηκαν ως βίαια περιστατικά κατά πολιτών.
Η δράση μη κρατικών ένοπλων ομάδων και οι διαμαρτυρίες και οι ταραχές ευθύνονται για περίπου τα δύο τρίτα των βίαιων περιστατικών που είχαν αντίκτυπο σε αμάχους και για το 59% των θανάτων μεταξύ αμάχων το 2025.
Η παραστρατιωτική ομάδα Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF), που είναι σε πόλεμο με τον σουδανικό στρατό, έχει σκοτώσει τους περισσότερους άμαχους το 2025 από οποιαδήποτε άλλη μη κυβερνητική ένοπλη ομάδα. Τους πρώτους έντεκα μήνες του 2025, το ACLED καταγράφει πάνω από 4.200 νεκρούς αμάχους σε επιθέσεις των RSF. Πρόκειται για το 11% των καταγεγραμμένων θανάτων αμάχων που αποδίδονται σε μη κυβερνητικές ένοπλες ομάδες παγκοσμίως. Ακόμα πιο δυσοίωνο είναι το γεγονός ότι ο αριθμός αυτός θεωρείται ότι είναι κατά πολύ μεγαλύτερος στην πραγματικότητα.
Το βαρύ χέρι του κράτους
Μέσα σε αυτό το όλο και επιδεινούμενο σκηνικό, οι κυβερνητικές δυνάμεις ανά τον κόσμο πατούν τη σκανδάλη όσο ποτέ άλλοτε στην διάρκεια των τελευταίων έξι ετών που το ACLED «τρέψει» τις αναλύσεις του. Συγκεκριμένα, για φέτος είχαν άμεση ανάμειξη στο 74% των βίαιων γεγονότων παγκοσμίως.
Ομοίως, οι πολίτες αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερη κρατική βία καθώς αυτά τα περιστατικά έχουν τριπλασιαστεί από το 2020, με τις κυβερνητικές δυνάμεις να είναι πλέον υπεύθυνες για το 35% βίαιων περιστατικών που στρέφεται εναντίον πολιτών. Συγκριτικά το 2020 το ποσοστό ανερχόταν στο 20%.
Το Ισραήλ και η Ρωσία είναι αθροιστικά υπεύθυνες για το 88% όλων των βίαιων περιστατικών με στόχο πολίτες που βρίσκονται εκτός των συνόρων τους το 2025. Από την άλλη, η χούντα της Μιανμάρ ευθύνεται σχεδόν για το ένα όλων των βίαιων περιστατικών που διαπράττεται από κρατικές δυνάμεις εναντίον των πολιτών της χώρας.
Η αξιοποίηση της τεχνολογίας
Εκτιμάται ότι 469 μη κρατικές ένοπλες ομάδες, μεταξύ των οποίων ομάδες ανταρτών, πολιτοφυλακές, συμμορίες και καρτέλ διεθνούς εμβέλειας, έχουν χρησιμοποιήσει μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drone) σε επιθέσεις τουλάχιστον μία φορά τα τελευταία πέντε χρόνια, με 58 από αυτές να το κάνουν για πρώτη φορά φέτος.
Πρόκειται για εκθετική αύξηση των αντίστοιχων περιπτώσεων από το 2020, γεγονός αναμενόμενο αν λάβει κανείς υπόψη την πρόοδο της τεχνολογίας και την ενσωμάτωσή της στο πεδίο των μαχών- κάτι που έχει αναδείξει κατατοπιστικά ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Η τεχνολογία ωστόσο είναι επίσης προσβάσιμη σε μη κρατικές ομάδες, οι οποίες είτε αποκτούν εξοπλισμό που προοριζόταν για κυβερνητικές δυνάμεις είτε αποδεικνύονται δημιουργικές αξιοποιώντας προϊόντα που βρίσκονται στην αγορά για εμπορική χρήση. Όσον αφορά το δεύτερο δεν υπάρχει πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα από τα εμπορικά drones που με μερικές τροποποιήσεις μετατρέπονται σε φονικά όπλα.
Τελικά το 2025 είδαμε μη κρατικές ένοπλες ομάδες να χρησιμοποιούν drones σε τουλάχιστον 17 χώρες, μεταξύ των οποίων η Μιανμάρ, το Μεξικό, η Κολομβία και η Συρία.
Η απειλή του εξτρεμισμού
Παρά τη μείωση κατά 13% της δραστηριότητας του Ισλαμικού Κράτους παγκοσμίως, τα παρακλάδια του κλιμάκωσαν την δράση τους στη Σομαλία, τον Νίγηρα και τη Μοζαμβίκη.
Περίπου το 79% της δραστηριότητας του Ισλαμικού Κράτους, παγκοσμίως, τους πρώτους έντεκα μήνες του 2025 καταγράφηκε στην Αφρική, από 49% που ήταν το 2024.
Η εξτρεμιστική δράση δεν περιορίζεται ωστόσο στο Ισλαμικό Κράτος. Άλλες βίαιες ισλαμιστικές ομάδες, ορισμένες από τις οποίες έχουν χαλαρούς δεσμούς με την Αλ Κάιντα, αποτελούν μια συνεχώς αυξανόμενη απειλή για τις κυβερνήσεις στην Αφρική και την Ασία, κάτι που αντικατοπτρίζεται στην αύξηση της δραστηριότητάς τους κατά 20%.
Ενδεικτικά, οι Αλ Σαμπάμπ, Τζαμάατ Νουσράτ αλ-Ισλάμ βαλ-Μουσλιμέν και Κίνημα των Ταλιμπάν του Πακιστάν (Τεχρίκ-ι-Ταλιμπάν Πακιστάν) κατάφεραν σημαντικές επιτυχίες, με αποτέλεσμα να εξαντλούν τους στρατιωτικούς πόρους και αμφισβητούν τη νομιμότητα των κυβερνήσεων στα μάτια των πολιτών.
Οι πολίτες βγαίνουν στους δρόμους
Το 2025 είδαμε πολλές διαμαρτυρίες σε όλο τον κόσμο. Για την ακρίβεια πιο πολλές. Οι διαδηλώσεις αυξήθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο, για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, ξεπερνώντας τις 148.000 ξεχωριστές εκδηλώσεις σε 197 χώρες και περιοχές.
Οι διαμαρτυρίες είναι στην πλειοψηφία τους ειρηνικές, αλλά πλέον αποκτούν ένα χαρακτήρα αντιπαράθεσης. Αξιοσημείωτο είναι ότι τους έντεκα πρώτους μήνες του 2025 καταγράφηκε αύξηση 33% στις αντιδιαδηλώσεις, συγκριτικά με την ίδια περίοδο του 2024.
Μεγάλο μέρος των διαδηλώσεων που πραγματοποιήθηκαν φέτος αφορούσαν την Παλαιστίνη και τον πόλεμο στη Λωρίδα της Γάζας. Συγκεκριμένα, διαμαρτυρίες πραγματοποιήθηκαν σε 104 χώρες και εδάφη. Από τον Οκτώβριο του 2023, έχουν πραγματοποιηθεί πάνω από 51.000 διαμαρτυρίες υπέρ της Παλαιστίνης, εκ των οποίων οι 18.000 έλαβαν χώρα το 2025.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο προκάλεσε μαζικές κινητοποιήσεις με το σύνθημα «No Kings». Συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκαν τουλάχιστον 7.400 διαδηλώσεις σε όλες τις πολιτείες των ΗΠΑ.
Η εκλογική νοθεία έβγαλε επίσης τους πολίτες στον δρόμο φέτος, όπως είδαμε στο Καμερούν και την Τανζανία.
Συνολικά στον πλανήτη φέτος τουλάχιστον 88 χώρες παρουσίασαν αύξηση των διαμαρτυριών, σε σύγκριση με το 2024. Σε κάποιες χώρες, όπως στο Περού, τη Μαδαγασκάρη, το Νεπάλ, τη Σερβία και τη Νότια Κορέα, τα μαζικά κινήματα προκάλεσαν παραιτήσεις πολιτικών και ανατροπές κυβερνήσεων, ενώ σε άλλες, όπως το Μαρόκο, το Τόγκο, τις Φιλιππίνες και την Κένυα, την εξασφάλιση μεταρρυθμίσεων.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι των διαμαρτυριών συνήθως ηγείται η νέα γενιά, παρακινημένη από διάφορους παράγοντες, όπως η απογοήτευση για τις πολιτικές των προηγούμενων γενεών, οι ανισότητες, η ακρίβεια και τα φαινόμενα διαφθοράς.
Γιάννα Βαρδαλαχάκη
