Εθνική χαρακτηρίζει την Επανάσταση το 93% των ερωτηθέντων στη μεγάλη έρευνα της Prorata, που παρουσίασε η «Εφ.Συν.» ● Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, η σπουδαιότερη προσωπικότητα με 81% ● Τι πιστεύουν οι πολίτες για ιστορικά ορόσημα και φυσιογνωμίες του 20ού και του 21ου αιώνα.

Τι ήταν η Eπανάσταση του 1821; Ποιες ομάδες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στον ξεσηκωμό και ποιες προσωπικότητες αναδεικνύονται σήμερα οι σημαντικότερες στη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας; Απαντήσεις στα επίμαχα και σε πολλά ερωτήματα ακόμα δίνει η έρευνα της Prorata.

Αφορμή στέκεται η επέτειος 200 χρόνων από την εξέγερση των επαναστατημένων Ελλήνων με σκοπό την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού και την ίδρυση ανεξάρτητου κράτους. Παράλληλα επιχειρείται η καταγραφή της άποψης της κοινής γνώμης για γεγονότα και πρόσωπα που σημάδεψαν τη μετέπειτα πορεία του έθνους, με τα στοιχεία που προκύπτουν να εμφανίζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς δεν λείπουν οι συγκλίσεις αλλά και οι αποκλίνουσες προσλαμβάνουσες για όλα εκείνα που συνδιαμορφώνουν τη συλλογική μας ταυτότητα.

Πιο αναλυτικά, από τα δεδομένα που ξεχωρίζουν είναι ότι για την πλειοψηφία των ερωτηθέντων η Επανάσταση του ’21 χαρακτηρίζεται εθνική (93%), κοινωνική (68%) και θρησκευτική με το ίδιο ακριβώς ποσοστό, ενώ η συμβολή των κλεφτών και αρματολών, των νησιωτών πλοιοκτητών και των διανοούμενων της εποχής θεωρείται θετική με ποσοστό από 90% και άνω. Δεν συμβαίνει το ίδιο για τον ρόλο των προεστών, όπου οι απόψεις είναι μοιρασμένες (45% θετικές, 45% αρνητικές), και της Εκκλησίας (68% θετικές, 30% αρνητικές).

Επίσης η ανάμιξη των ξένων δυνάμεων στα ελληνικά ζητήματα κατά την ελληνική επανάσταση αποτιμάται με θετικό πρόσημο για το 74%, σε αντίθεση με όλες τις υπόλοιπες ιστορικές συγκυρίες για τις οποίες τίθεται το ίδιο ερώτημα (εμφύλιος, δικτατορία, μεταπολίτευση, οικονομική κρίση του 2010 και μνημονιακά χρόνια) και οι απαντήσεις για τη στάση του ξένου παράγοντα είναι αρνητικές.

Σε σχέση με τις προσωπικότητες της περιόδου, ο αρχιστράτηγος Θεόδωρος Κολοκοτρώνης κατατάσσεται με μεγάλη διαφορά στην κορυφή της λίστας και ακολουθούν οι Ανδρέας Μιαούλης, Ιωάννης Καποδίστριας και Γεώργιος Καραϊσκάκης. Τέλος, ειδική μνεία πρέπει να γίνει για την εκτίμηση του 60% που πιστεύει ότι είναι αληθινή η ιστορία του κρυφού σχολειού επί Τουρκοκρατίας όπου μοναχοί και κληρικοί δίδασκαν σε νεαρούς Ελληνες και Ελληνίδες (το 37% αρνείται την ύπαρξή του).

Το επόμενο κεφάλαιο της δημοσκόπησης διερευνά την εικόνα και τα συναισθήματα των πολιτών για ιστορικά ορόσημα του τόπου στη διάρκεια των επόμενων δύο αιώνων. Μεταξύ αυτών η καταστροφή της Σμύρνης όπου κυριαρχούν η λύπη και ο θυμός, ο ελληνοϊταλικός πόλεμος με την υπερηφάνεια να αποτελεί το πλειοψηφικό αίσθημα για τους συμμετέχοντες, (όπως και στην αντίστοιχη ερώτηση για την εθνική αντίσταση).

Ντροπή νιώθουν οι ερωτηθέντες για τον εμφύλιο πόλεμο (47%), θυμό για τη δικτατορία (37%), θαυμασμό για την εξέγερση του Πολυτεχνείου (38%) και χαρά για την είσοδο στην Ε.Ε. (39%). Θυμός και λύπη είναι τα βασικά συναισθήματα με 20% αμφότερα για την κοινωνική έκρηξη των νέων μετά τη δολοφονία Γρηγορόπουλου, ενώ ντροπή δηλώνει το 30% των πολιτών για τις ημέρες του δημοψηφίσματος το 2015. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι απαντήσεις παρουσιάζουν διακυμάνσεις ανάλογα με την πολιτική τοποθέτηση του κάθε συμμετέχοντα.

Στο τελευταίο μέρος η μέτρηση ζητά την άποψη περί προσώπων με επιρροή και ανεξίτηλη σφραγίδα στην πολιτική ζωή κατά την πρόσφατη ιστορία μας και τα αποτελέσματα είναι εξίσου εντυπωσιακά. Δημοφιλέστεροι χρίζονται οι Ιωάννης Καποδίστριας (95%), Ελευθέριος Βενιζέλος (84%), Χαρίλαος Τρικούπης (79%), ενώ εστιάζοντας στους ηγέτες της Μεταπολίτευσης ο Λεωνίδας Κύρκος και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ισοψηφούν με 61% σε θετικές γνώμες και ακολουθούν ο Ανδρέας Παπανδρέου με 55% και ο Χαρίλαος Φλωράκης με 52%. Περισσότερες αρνητικές (56%) έναντι θετικών κρίσεων (40%) συγκεντρώνει στον αντίποδα ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης.

Έρευνα της Prorata

Η ιστορική μνήμη ως πεδίο σύγκλισης και αντιπαραθέσεων

Του Αγγελου Σεριάτου *

Συμπληρώνοντας 200 χρόνια από τον αγώνα για ανεξαρτησία ο αναστοχασμός πάνω στο παρελθόν αλλά και η αποτίμηση του τελευταίου αποτελούν μια διαδικασία στην οποία εκ των πραγμάτων εμπλεκόμαστε ολοένα και περισσότεροι/ες τούτες τις μέρες. Διακόσια χρόνια πολέμων που επιδιώξαμε ή μας επιβλήθηκαν, προσωπικοτήτων που ηρωποιήθηκαν ή ξεχάστηκαν, αναντίρρητα καθιστούν την ιστορική μνήμη πεδίο σύγκλισης και αντιπαραθέσεων, κάτι το οποίο αποτυπώνεται ανάγλυφα και στα ευρήματα της επετειακής έρευνας που διεξήγαγε η Prorata σε συνεργασία με την «Εφημερίδα των Συντακτών».

Εκκινώντας από τον ιστορικό πυρήνα της επετείου επιχειρήθηκε να δοθεί απάντηση στο τι είναι εν τέλει η ελληνική επανάσταση για τους σημερινούς Ελληνες και Ελληνίδες. Και αναντίρρητα για το σύνολο σχεδόν της κοινής γνώμης αποτέλεσε μια επανάσταση εθνικού χαρακτήρα, κατά την οποία ο ρόλος που διαδραμάτισαν οι κλέφτες και οι αρματολοί, οι νησιώτες πλοιοκτήτες αλλά και οι διανοούμενοι της εποχής ήταν εξαιρετικά θετικός, με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη να προσλαμβάνεται ως η σημαντικότερη -με διαφορά- προσωπικότητα της περιόδου.

Τι νιώθουμε όμως απέναντι σε γεγονότα που άλλα λιγότερο, άλλα περισσότερο σημάδεψαν την ιστορία του τόπου κατά τον 20ο και τον 21ο αιώνα; Για ορισμένα, όπως η καταστροφή της Σμύρνης και ο εμφύλιος πόλεμος, κυριαρχούν ο θυμός και η ντροπή αντίστοιχα, με το συναίσθημα της λύπης να αποτελεί τον συναισθηματικό συνδετικό κρίκο μεταξύ των δύο γεγονότων. Ωστόσο, και μάλλον αναμενόμενα, για το έπος του 1940 καθώς και την κατοπινή αντίσταση απέναντι στους ναζί τα συναισθήματα που με τρόπο οριζόντιο κυριαρχούν είναι η υπερηφάνεια και ο θαυμασμός.

Αναλύοντας εντούτοις τα ποιοτικά χαρακτηριστικά ορισμένων ευρημάτων, ανιχνεύονται σημαντικές διαφοροποιήσεις. Πιο συγκεκριμένα, ενώ για την περίοδο της δικτατορίας κυριαρχούν τα αρνητικά συναισθήματα, μια μειοψηφική μερίδα (18%) αισθάνεται είτε «αδιαφορία», είτε ακόμα και θετικά συναισθήματα έναντι της περιόδου, προερχόμενη σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα από τον χώρο της ευρύτερης Δεξιάς.

Παράλληλα, ενώ η είσοδος της χώρας στην Ε.Ε. αποτελεί ένα γεγονός η μνήμη ή γνώση του οποίου παράγει και αναπαράγει κυρίως θετικά συναισθήματα, η υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος από τη χώρα το 2002 δημιουργεί και θετικά και αρνητικά συναισθήματα, με τον σχετικό σκεπτικισμό να προέρχεται κυρίως από όσους τοποθετούνται στα αριστερότερα και τα δεξιότερα του πολιτικού φάσματος, ενώ τα θετικά συναισθήματα από όσους τοποθετούνται στο κέντρο και τα κεντροδεξιά.

Αντίθετα, στην πλειονότητα των συμμετεχόντων γεννιούνται αρνητικά συναισθήματα και ως προς την ανάμνηση της κοινωνικής έκρηξης του Δεκεμβρίου του 2008, απέναντι στην οποία κυριαρχούν ο θυμός και η λύπη, αλλά και ως προς την ανάμνηση των ημερών του δημοψηφίσματος του 2015, όπου η ντροπή αποτελεί το συναίσθημα εκείνο που εμφανίζεται με τη μεγαλύτερη συχνότητα.

Πώς αξιολογούνται ωστόσο ορισμένα πρόσωπα που σημάδεψαν την ιστορία της Ελλάδας τα τελευταία 100 χρόνια; Ως οι πιο δημοφιλείς, ανεξαρτήτως δημογραφικών ή άλλων πολιτικών χαρακτηριστικών των συμμετεχόντων, ανιχνεύονται κατά σειρά οι Ιωάννης Καποδίστριας, Ελευθέριος Βενιζέλος, Χαρίλαος Τρικούπης αλλά και οι Κωνσταντίνος Καραμανλής και Λεωνίδας Κύρκος, με τον τελευταίο μάλιστα να αποτελεί τη μόνη προσωπικότητα της πρόσφατης πολιτικής ιστορίας μας με οριζόντια αποδοχή.

Αναμενόμενα, ως εξαιρετικά αντιδημοφιλής εμφανίζεται ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος καταγράφοντας 80% αρνητικές απόψεις αλλά και 16% θετικές, οι οποίες προέρχονται από άτομα που τοποθετούνται στην ευρύτερη πολιτική μήτρα της Δεξιάς. Αλλα πρόσωπα με εξαιρετικά υψηλά ποσοστά δημοφιλίας είναι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Νικόλαος Πλαστήρας με 61% θετικές γνώμες, οι οποίες προέρχονται σημαντικά περισσότερο από τον ευρύτερο χώρο της Δεξιάς, ενώ έπεται ο Ανδρέας Παπανδρέου με 56% θετικές γνώμες, οι οποίες προέρχονται κυρίαρχα από τον χώρο της Αριστεράς.

Και ποια πρόσωπα μας διχάζουν ακόμα και σήμερα; Ξεχωρίζουν δύο. Πρώτον, ο ηγέτης του ΕΛΑΣ, του στρατιωτικού σκέλους του ΕΑΜ, Αρης Βελουχιώτης και δεύτερον ο στρατιωτικός και δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς που απέρριψε το τελεσίγραφο των Ιταλών το βράδυ της 28ης Οκτωβρίου 1940. Ο Αρης Βελουχιώτης απολαμβάνει των θετικών εντυπώσεων της συντριπτικής πλειονότητας όσων αυτοπροσδιορίζονται ως αριστεροί και κεντροαριστεροί, ενώ συγκεντρώνει παρόμοιας έντασης αρνητικές γνώμες μεταξύ όσων αυτοπροσδιορίζονται ως κεντροδεξιοί και δεξιοί. Ο Ιωάννης Μεταξάς, αντίστοιχα, συγκεντρώνει θετικές γνώμες από την πλειονότητα των αυτοπροσδιοριζόμενων ως κεντροδεξιών και δεξιών πολιτικά συμμετεχόντων και αντίστοιχου μεγέθους αρνητικές γνώμες μεταξύ όσων δηλώνουν αριστεροί και κεντροαριστεροί.

Καταληκτικά, μοιάζει η ύπαρξη σημείων αναφοράς μέσα στην Ιστορία να αποτελεί μια ανάγκη ατομική και συλλογική. Μια ανάγκη να μειώσουμε την αβεβαιότητα και να ορίσουμε -είτε αδρά, είτε με τρόπο πιο συγκεκριμένο- τη συλλογική και ατομική μας ταυτότητα μέσα από την αξιολόγηση γεγονότων και προσώπων. Και η παρούσα έρευνα τούτο ακριβώς επιχείρησε να απαντήσει: ποιοι τελικά είμαστε;

Και αυτό το κρίσιμο ερώτημα δεν γίνεται κατορθωτό να απαντηθεί μέσω της απόκρυψης όλων εκείνων που ενδεχομένως μας πληγώνουν, αλλά μόνο μέσω της ειλικρινούς συζήτησης για όλα εκείνα επί των οποίων παρατηρείται σύγκλιση των προσλήψεών μας, αλλά την ίδια στιγμή και για όλα αυτά για τα οποία καταγράφονται αντιπαραθετικές τοποθετήσεις και διαιρέσεις επί ανταγωνιστικών ιστορικά αφηγημάτων. Γιατί όποιος και να γράφει την Ιστορία, εμείς οφείλουμε πάντοτε να την επαναξιολογούμε.

* επικεφαλής Πολιτικών Ερευνών της Prorata

Πηγή: efsyn.gr