Αφιέρωμα της «Πρωινής»: 14 χρόνια μετά-Το χρονικό των μεγάλων πυρκαγιών στην Ηλεία – Ο τραγικός απολογισμός – η αλληλεγγύη, η αποκατάσταση και η ερήμωση του νομού
[vc_row][vc_column][vc_single_image image=”93717″ img_size=”full”][vc_column_text]
Εκεί που σταμάτησε ο χρόνος- Παρασκευή 24 Αυγούστου 2007- ώρα 2.30 το μεσημέρι…
-Η μαρτυρική στροφή της Αρτέμιδας, τα 44 θύματα της φωτιάς , οι πιο μαύρες σελίδες της ιστορίας της Ηλείας
[/vc_column_text][vc_column_text]Πριν από ακριβώς 14 χρόνια, το καλοκαίρι του 2007, την «μαύρη» εκείνη Παρασκευή της 24ης Αυγούστου, η Ελλάδα θα βιώσει μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές της ιστορίας της. Το καλοκαίρι εκείνο θα μείνει στην ιστορία ως «το καλοκαίρι που κάηκε η χώρα». Συνολικά 44 άνθρωποι στην Ηλεία -σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της τότε Ν.Σ Ηλείας – θα βρουν τραγικό θάνατο, 27 εκ των οποίων στη στροφή του δρόμου στο χωριό Αρτέμιδα της Ηλείας, όπου θα εγκλωβιστούν, θα τους φτάσουν οι φλόγες και θα τους κάψουν ζωντανούς.
Ο απολογισμός της φωτιάς είναι τραγικός! Κηρύχθηκαν πυρόπληκτα 155 χωριά, απανθρακώθηκαν 30.000 ζώα, 870.000 στρέμματα δάσους και 350..000 στρέμματα καλλιεργήσιμων εκτάσεων, σχεδόν 4,5 εκατ. ελαιόδεντρα θα γίνουν στάχτη. Περιπου 2000 κτίρια – κατοικιες, αποθήκες, και επαγγελματικοί χώρου καταστράφηκαν ολοκληρωτικά και άλλα εκατοντάδες ακόμα υπέστησαν σοβαρές ζημιές όπως και αρκετές εκατοντάδες αγροικίες – στάβλοι –αποθήκες.
Το συνολικό κόστος της καταστροφής θα αποτιμηθεί σε περισσότερα από 3,5 δισ. ευρώ. Ο νομός Ηλείας θα βρεθεί στην κορυφή της λίστας των περισσότερο πληγέντων νομών και θα ακολουθήσουν οι Αττική (φωτιές Πάρνηθας και Υμηττού), Λακωνία, Μεσσηνία, Αρκαδία, Κορινθία, Εύβοια.
Από τις 24 Αυγούστου έως και την 1 Σεπτεμβρίου, στο έργο της πυρόσβεσης συμμετείχαν 8 Καναντέρ, 2 Πεζετελ, 3 ελικόπτερα, 3.000 και πλέον πυροσβέστες και περίπου 2.500 στρατιώτες.
Η κυβέρνηση Καραμανλή βρίσκεται σε αδιέξοδο. Την επόμενη μέρα της ανείπωτης τραγωδίας στην Ηλεία, στις 25 Αυγούστου, ο πρωθυπουργός προβαίνει σε διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό, κηρύσσοντας τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ενώ παράλληλα ανακοινώνει τα πρώτα μέτρα ανακούφισης και την ίδρυση του Ταμείου Αρωγής που θα μείνει γνωστό στη συνέχεια ως Ταμείο Μολυβιάτη.
Περισσότερες από 15 χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Ισραήλ, Γαλλία, Ελβετία, Ρωσία, Τουρκία, Σουηδία, Γερμανία κ.ά.) ανταποκρίνονται στο κάλεσμα της Ελλάδας για βοήθεια και στέλνουν πυροσβεστικές δυνάμεις, κυρίως αεροπλάνα και ελικόπτερα.
Η συχνότητα των πυρκαγιών και τα αλλεπάλληλα μέτωπα σε διαφορετικά σημεία της χώρας φουντώνουν εκτός από τις φλόγες και τη συνωμοσιολογία και πλέον γίνεται λόγος για οργανωμένο σχέδιο εμπρησμών. Κάποιοι πάνε το πράγμα ακόμα πιο πέρα, μιλώντας για Τούρκους πράκτορες που αλωνίζουν την Ελλάδα και βάζουν φωτιές.
Οι παροχές που μοιράζει αφειδώς η κυβέρνηση τις επόμενες μέρες (3.000 ευρώ σε όποιον έκανε μια απλή δήλωση πως είναι πυρόπληκτος, χωρίς κανέναν έλεγχο) είναι προφανές πως δίνονται για να καταλαγιάσει η λαϊκή κατακραυγή. «Μέχρι και από την Αθήνα κατέβαιναν να πάρουν τα λεφτά τότε. Άνθρωποι που δεν είχαν καμία σχέση με τον νομό», θα μας πει συνταξιούχος, πλέον, υπάλληλος της νομαρχίας Ηλείας που συμμετείχε τότε στη διαδικασία.
Παρασκευή 24 Αυγούστου ώρα 2.30 όταν άρχισαν όλα…
Παρασκευή 24 Αυγούστου 2007, ώρα 2.30 το μεσημέρι, αφόρητη ζέστη με θερμοκρασία άνω των 40 βαθμών Κελσίου, ξηρασία και ισχυροί άνεμοι, συνθέτουν το σκηνικό του καιρού. Μια ηλικιωμένη γυναίκα, βράζει κόλλυβα με πετρογκάζ στην αυλή του σπιτιού της στο οικισμό Παλαιοχώρι λίγα χιλιόμετρα μακριά από τη Μάκιστο του Δήμου Ζαχάρως στην Ηλεία. Άγνωστο πως, ξεσπά φωτιά και μέσα σε λίγα λεπτά οι φλόγες φουντώνουν και αρχίζουν με μανία να “καταπίνουν” ότι υπάρχει στο διάβα τους. Μάκιστος και Αρτέμιδα είναι τα πρώτα χωριά που η φωτιά συναντά στο πέρασμά της κάνοντας τα πάντα στάχτη και αποκαΐδια. Καλλιεργήσιμες εκτάσεις, αιωνόβια πευκοδάση, σπίτια, αποθήκες. Τίποτα δεν μπορεί να σταθεί όρθιο στο πέρασμα της πυρκαγιάς, τίποτα δεν μπορεί να την τιθασεύσει. Μισή ώρα μετά τη φωτιά στη μαρτυρική στροφή της Αρτέμιδας θα γραφεί η μεγαλύτερη τραγωδία. Συνολικά 24 άνθρωποι (45 σε ολόκληρο το νομό), ανάμεσά τους και 3 πυροσβέστες και μικρά παιδιά εγκλωβίζονται στην προσπάθειά τους να φύγουν και αφήνουν την τελευταία τους πνοή. Η είδηση μαθαίνεται γρήγορα, κάνει το γύρο του κόσμου και “κόβει τα πόδια των κατοίκων και των πυροσβεστών” που μάταια αναζητούν κουράγιο για να παλέψουν με το θεριό.
Πρέπει όμως να το κάνουν, γιατί τίποτα δεν είχε τελειώσει. Αντιθέτως μόλις είχε αρχίσει. Η φωτιά φτάνει στη Ζαχάρω και μπαίνει στο πευκοδάσος του Καΐάφα σε περιοχή Natura. H οικολογική καταστροφή είναι ανυπολόγιστη. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, παράλληλα υπήρχαν πύρινα μέτωπα στις Θίνες Βαρθολομιού και το Γεράκι Αμαλιάδας, ενώ φωτιά ξεσπά και στο Σέκουλα και σε λιγότερο από τρεις ώρες οι δυο πυρκαγιές γίνονται μία. Το ίδιο βράδυ ξεσπά πυρκαγιά στο Κλινδιά η οποία όλη τη νύχτα καίγοντας τα πάντα κατευθύνεται στα πρώτα χωριά του Δήμου Πύργου.
Δύο μέρες μετά το μεσημέρι της 26ης Αυγούστου ο άνεμος αλλάζει φορά και κατευθύνει τη φωτιά προς την Αρχαία Ολυμπία. Αφού περνά πρώτα από τα χωριά Καυκανιά, Πελόπιο και Πλάτανο φτάνει στην Αρχαία Ολυμπία, πλησιάζοντας απειλητικά το θησαυρό της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Τα συστήματα πυρόσβεσης στον Κρόνιο Λόφο, γύρω από την Ακαδημία τίθενται, λόγω των θερμοκρασιών, εκτός λειτουργίας, αυτή τουλάχιστον ήταν η επίσημη εξήγηση- ανημέρωση. Ο Κρόνιος Λόφος γίνεται στάχτη και μέσα από το Αρχαίο Στάδιο η φωτιά φτάνει μια ανάσα από το Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο Ερμής του Πρασιξέλους, η Νίκη του Παιωνίου, τα αετώματα του ναού του Δία, σώζονται κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή.
Στις 26 Αυγούστου οι φωτιές που καίνε την Ηλεία θα περικυκλώσουν τον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας. Από τον Νότο καίγονται η Ανδρίτσαινα, τα Κρέστενα, η περιοχή της Ζαχάρως, από τον Βορρά έρχεται ένα άλλο μέτωπο από το ορεινό χωριό Κλινδιά, το οποίο αφού πέρασε από Αγία Αννα, Γούμερο, Μουζάκι, Κουτσοχέρα, Καράτουλα, «σκάει» στην πεδιάδα της Ολυμπίας και συναντιέται με το μέτωπο του Νότου. Μαζί, ξεπερνούν τα 60 χιλιόμετρα σε μήκος.
Αν ανατρέξει κανείς στα βίντεο των τηλεοπτικών ανταποκρίσεων της εποχής, θα ακούσει τις αγωνιώδεις εκκλήσεις των πυροσβεστών προς το συντονιστικό κέντρο να σταλούν ενισχύσεις ώστε να μην μπει η φωτιά μέσα στην Αρχαία Ολυμπία. Οι τηλεοπτικές εικόνες θα δείξουν απεγνωσμένους εποχικούς πυροσβέστες να προσπαθούν να ανοίξουν τους κρουνούς μέσα στον αρχαιολογικό χώρο και αυτοί να μη δουλεύουν.
Ωστόσο, αυτό που μένει στη μνήμη είναι η εικόνα του υπουργού Βύρωνα Πολύδωρα να μετακινεί με τη βοήθεια υψηλόβαθμων στελεχών της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας έναν… κορμό δύο μέτρα πιο πέρα, μεταδίδοντας έτσι την εικόνα στον κόσμο που παρακολουθεί σοκαρισμένος τα όσα συμβαίνουν πως η κυβέρνηση βρίσκεται εκεί και βοηθά…
H αλληλεγγύη, η αποκατάσταση και η εγκατάλειψη
Η καταστροφή προκάλεσε παγκόσμια συγκίνηση και κινητοποίησε ένα τεράστιο κύμα αλληλεγγύης από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η Κυπριακή Δημοκρατία, ο όμιλος Folli Follie και όμιλος Βαρδινογιάννη ανέλαβαν την ανοικοδόμηση της Αρτέμιδας και της Μακίστου αντίστοιχα.
Πέραν όμως της ιδιωτικής πρωτοβουλίας που συνέβαλαν καθοριστικά, ο τόπος μοιάζει να μην έχει βρει το βηματισμό του 10 χρόνια μετά. Οι ελαιώνες που αναγεννήθηκαν δεν φτάνουν για να συμπληρώσουν το εισόδημα των κατοίκων που εγκαταλείπουν τα χωριά για να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον.
Το κράτος λάμπει δια της απουσίας του. Ακόμη και το πιο μικρό, αυτός ο επαρχιακός δρόμος που οδηγεί στα χωρία παραμένει ακόμη στενός, και κακοτράχαλος στην πλειοψηφία του στρωμένος με χώμα.
Τριπλασιασμός πλημμυρών, πεντα-πλασιασμός κατολισθήσεων
14 χρόνια μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007 στην Ηλεία, οι επιπτώσεις τους συνεχίζονται ακόμα, καθώς τα πλημμυρικά φαινόμενα και οι κατολισθήσεις έχουν πολλαπλασιαστεί εντυπωσιακά στην περιοχή, ενώ μετά τις νέες καταστροφικές πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού του 2021, οι προβλέψεις είναι σχεδόν εφιαλτικές.
Οι συνέπειες των πυρκαγιών του 2007, καταγράφηκαν σε έρευνα που πραγματοποίησαν Ελληνες επιστήμονες με τίτλο «Η επίδραση των μεγάλων δασικών πυρκαγιών στις πλημμύρες και τις κατολισθήσεις. Η περίπτωση των πυρκαγιών του 2007 στην Ηλεία, Ελλάδα».
Στην έρευνα εξετάζεται ο αριθμός των πλημμυρών και των κατολισθήσεων στην περιοχή πριν και μετά την εκδήλωση των πυρκαγιών και βασίστηκε σε παρατηρητικά στοιχεία που συλλέχθηκαν από διάφορες πηγές δεδομένων κατά την περίοδο 1989–2016.
Από την επεξεργασία τους διαπιστώθηκε ότι η πυρκαγιά του 2007 συνέβαλε στην αύξηση της μέσης συχνότητας εμφάνισης πλημμυρών κατά 3,3 φορές, ενώ η συχνότητα των κατολισθήσεων στην περιοχή έχει αυξηθεί κατά 5,6 φορές σε σχέση με το χρονικό διάστημα πριν από την πυρκαγιά.
Μάλιστα, η έρευνα υπολογίζει ότι ενώ πριν από το 2007 στην ευρύτερη περιοχή συνέβαινε κατά μέσο όρο 1 πλημμύρα ανά 1,6 έτος, μετά την πυρκαγιά συμβαίνει κατά μέσο όρο 1 πλημμύρα ανά περίπου 4 μήνες!
Με τη χρήση διαφόρων μεθοδολογιών τεκμηριώθηκε ότι η αύξηση, τόσο στις πλημμύρες όσο και στις κατολισθήσεις, δεν οφείλεται σε κάποιον άλλο παράγοντα (π.χ. αύξηση των βροχοπτώσεων, ανθρώπινο παράγοντα, μεταβολές στις χρήσεις γης κ.λπ.), αλλά αποκλειστικά στην πυρκαγιά του 2007.
Επιπλέον, οι περιοχές που επλήγησαν από πυρκαγιές καταγράφουν σημαντική αύξηση της εμφάνισης και των δύο φαινομένων, παρουσιάζοντας αξιοσημείωτα μεγαλύτερη αύξηση σε σύγκριση με τις γειτονικές περιοχές που δεν επηρεάστηκαν από τις πυρκαγιές. Η δε εξέταση της μηνιαίας εμφάνισης συμβάντων έδειξε αύξηση αυτών ακόμη και σε μήνες του έτους που η ένταση των βροχοπτώσεων παρουσίαζε μειούμενες τάσεις.
Οι πυρκαγιές προκάλεσαν τεράστια διαταραχή στη βλάστηση, και στις πληγείσες περιοχές χρειάστηκαν περίπου 2 χρόνια ώστε αυτή να ανακάμψει.
Ωστόσο, οι διαφορές στο είδος της βλάστησης θεωρούνται σημαντικοί παράγοντες για την παρατηρούμενη αύξηση των πλημμυρών και των κατολισθήσεων, καθώς τα ψηλά δάση έχουν υποκατασταθεί από χαμηλότερη βλάστηση.
Πρέπει να σημειωθεί πως παρότι στην επιστημονική κοινότητα είναι γνωστή η επίπτωση των πυρκαγιών στη διάβρωση και στα πλημμυρικά φαινόμενα, στη συγκεκριμένη μελέτη προσδιορίστηκε για πρώτη φορά σε παγκόσμιο επίπεδο η έκταση της επίπτωσης – το πόσο δηλαδή μπορεί μια πυρκαγιά να αυξήσει τις πλημμύρες και τις κατολισθήσεις σε μια περιοχή.
Εξάλλου, η έρευνα επισημαίνει ότι θερμά καλοκαίρια, όπως αυτό του 2007, που εκτιμάται ότι θα είναι πιο συχνά τις επόμενες δεκαετίες λόγω της κλιματικής αλλαγής, είναι πιθανόν να προκαλέσουν περισσότερες πυρκαγιές, οι οποίες με τη σειρά τους θα συνοδεύονται από μια περίοδο διάρκειας έως και μία δεκαετία αύξησης των πλημμυρών και των κατολισθήσεων.
Η συγκεκριμένη έρευνα πραγματοποιήθηκε από την ερευνητική ομάδα των: Διακάκη Μ., Νικολόπουλου Ε.Ι., Μαυρούλη Σ., Βασσιλάκη Ε., Κορακάκη Ε., στελέχη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος), του Πανεπιστημίου του Κονέκτικατ (UCONN) και του WWF Ελλάδας.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]
