Η επέτειος της 3ης του Σεπτέμβρη και τα 44 χρόνια που κύλησαν από τότε μας επιτρέπουν να αποτιμήσουμε, όχι μόνον την πορεία ανόδου και πτώσης του ΠΑ.ΣΟ.Κ. αλλά και ολόκληρης της μεταπολιτευτικής περιόδου, μέχρι τη σημερινή φάση κρίσης του πολιτικού συστήματος της χώρας μας.
Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. αποτελεί το πιο διαυγές το πιο αυθεντικότερο κομματικό, κοινωνικό και ιδεολογικό-πολιτικό «εργαστήρι» για την ανάλυση και κατανόηση ολόκληρης αυτής της περιόδου. Γι’ αυτό και η ιστορική εξέλιξη του αντικατοπτρίζει και αποκαλύπτει την ίδια την ιστορική πορεία της μεταπολίτευσης.
Στρατηγικού και εθνικού τύπου αιτήματα όπως η ανάγκη για μια νέα σύγχρονη παραγωγική και κοινωνική οργάνωση, η εκδημοκρατικοποίηση και διεύρυνση των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών και δικαιωμάτων, η ανάδειξη μιας σύγχρονης, προοδευτικής – αριστερής πολιτικο-ιδεολογικής κουλτούρας, αποτέλεσαν συλλογικά κοινωνικο-πολιτικά αιτήματα που υπερέβαιναν το παραδοσιακό συντηρητικό πλαίσιο και τον αριστερό δογματισμό.
Αυτή την ιστορική διαδρομή συνέλαβαν και εξέφρασαν ο Α. Παπανδρέου και το ΠΑ.ΣΟ.Κ., γεγονός που οδήγησε στη μεγάλη νίκη του 1981.
Σημαντικές θεσμικού και κοινωνικού χαρακτήρα μεταρρυθμίσεις συντελέστηκαν – ιδιαίτερα κατά την πρώτη τετραετία διακυβέρνησης του- στην υγεία, την παιδεία, στις εργασιακές σχέσεις, στην αποκέντρωση της εξουσίας, την τοπική αυτοδιοίκηση, στα συνεταιριστικά κινήματα.
Η κοινωνία απέκτησε όντως θεσμικά ερείσματα και επιτεύχθηκε σημαντική ενίσχυση των λαϊκών τάξεων. Όμως ούτε η αναγκαία παραγωγική ανασυγκρότηση συντελέστηκε ούτε η πελατειακή δομή αποδυναμώθηκε.
Αντίθετα μετά το 1985 παρατηρούμε τη σταδιακή ενσωμάτωση του κόμματος στην κρατική – κυβερνητική δομή και την άμβλυνση των ιδεολογικών – αξιακών προταγμάτων της πρώτης περιόδου.
Ο νεοφιλελεύθερος εκσυγχρονισμός
Στην Ελλάδα ο επίσημος εκπρόσωπος του νεοφιλελεύθερου προτύπου ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης εφάρμοσε με τόσο βίαιο τρόπο τις πολιτικές του ακραίου ανταγωνισμού και των ιδιωτικοποιήσεων, ώστε εκρίθη από το ίδιο το σύστημα αναποτελεσματικός και επιζήμιος.
Επισημαίνουμε ότι το διάστημα 1993-1996, όταν το ΠΑ.ΣΟ.Κ. επανήλθε με τον Α. Παπανδρέου, αποτέλεσε απλώς ένα αναγκαίο διάλειμμα, προκειμένου να «νομιμοποιηθεί» το «σχήμα» που θα αναλάμβανε να συνεχίσει την πορεία του νεοφιλελεύθερου «οχήματος».
Το «όχημα» για τη ριζική αυτή αλλαγή που οδήγησε στην κυριαρχία και τη νομιμοποίηση του νεοφιλελεύθερου κοσμοειδώλου ήταν το εκσυγχρονιστικό ΠΑ.ΣΟ.Κ.
Η επιλογή αυτή παρουσίασε πολλά πλεονεκτήματα. Μπορούσε να ενσωματώσει μεγάλα τμήματα της κοινωνίας στο νέο ανταγωνιστικό πρότυπο, έλεγχε σχεδόν πλήρως τα συνδικάτα και μπορούσε να αποπολιτικοποιήσει και να ουδετεροποιήσει πίσω από τον οικονομικο-τεχνοκρατικό μανδύα κρίσιμες ταξικού χαρακτήρα επιλογές και σκληρά αντικοινωνικά μέτρα. Άλλωστε, την ίδια μέθοδο και ανάλογη μεταμφίεση χρησιμοποίησε ένα μεγάλο τμήμα της σοσιαλδημοκρατίας σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Κατά την εκσυγχρονιστική περίοδο τα συστημικά συμφέροντα, οι δομές της διαπλοκής, τα χρηματοπιστωτικά δίκτυα, οι εργολάβοι και οι προμηθευτές, οι διαχειριστές των ευρωπαϊκών κονδυλίων και προγραμμάτων απέκτησαν σχεδόν απόλυτη εξουσία, όχι μόνο ελέγχοντας τις οικονομικές εξελίξεις αλλά και καθορίζοντας τις κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις και επιλογές.
Η διαπλοκή αναδύθηκε και αναδείχθηκε έκτοτε ως πολιτική εξουσία, ως άτυπο κόμμα με ισχυρές επιρροές στην εκτελεστική και νομοθετική εξουσία, αποκτώντας παράλληλα επίλεκτους θύλακες πρόσβασης στην ίδια τη δικαστική εξουσία.
Ο νεοφιλελεύθερος εκσυγχρονισμός δεν αποτέλεσε συγκυριακό φαινόμενο. Η πολιτική ομάδα που τον διαχειρίστηκε είναι ο πυρήνας που οδήγησε την Ελλάδα στο «σιδερένιο κλουβί» του ΔΝΤ και στην αποικιοποίηση της χώρας.
Ακραίο νεοφιλελεύθερο κέντρο
«Δειλοί, μοιραίοι κι’ άβουλοι αντάμα…» : Ο Κ. Σημίτης τραυμάτισε βαριά το ΠΑ.ΣΟ.Κ., ο Γ. Παπανδρέου το παρέδωσε ημιθανές στις διαθέσεις των δανειστών και του ΔΝΤ κι ο Ε. Βενιζέλος το εξόντωσε οριστικά την περίοδο 2012-2014.
Σήμερα το ΠΑ.ΣΟ.Κ. (και οι μεταμφιέσεις του) έχει ενσωματωθεί στο νεοφιλελεύθερο στρατόπεδο, έχει απωλέσει όλα τα θεμελιώδη προτάγματα της 3ης του Σεπτέμβρη και έχει απομείνει ένα άδειο κέλυφος, χωρίς πολιτικο-ιδεολογική ταυτότητα, χωρίς αυτόνομη πολιτική υπόσταση, χωρίς κοινωνικό λόγο, έρμαιο στη διάθεση των συστημικών διαπλεκομένων συμφερόντων.
Τοποθετείται πλέον από την άποψη της πολιτικής που ακολουθεί αλλά και της «ταυτότητάς» του στο χώρο του ακραίου – νεοφιλελεύθερου- κέντρου, αποτελώντας οργανικό παραπλήρωμα του νεοφιλελεύθερου τόξου. Γι’ αυτό και η πρόσδεσή του στις επιλογές της νεοφιλελεύθερης -ακροδεξιάς Ν.Δ. αποτελεί τη δεσπόζουσα – και πρακτικώς τη μοναδική- επιλογή της ηγεσίας του στην προσχηματική διατύπωση της θεωρίας των ίσων αποστάσεων.
Για όλους αυτούς τους λόγους μόνο αισθήματα θλίψης και απογοήτευσης διακατέχουν όλους εκείνους, τη μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία, που πίστεψαν στις αρχές, στις αξίες, στα οράματα που εκπροσώπησε το ΠΑ.ΣΟ.Κ.
Η 3η του Σεπτέμβρη έρχεται πια, τα τελευταία ιδιαίτερα χρόνια, όχι μόνο για να θυμίζει ένα δοξασμένο παρελθόν αλλά και να διαπιστώνει ότι το ΠΑ.ΣΟ.Κ. από «υπερήφανο άτι» του λαού έχει μετατραπεί σήμερα σε θλιβερό υποζύγιο της νεοφιλελεύθερης αγοράς.
Ένας πρώην σύντροφος
