Tης Στυλιανοπούλου Ρουμπίνης, Προϊσταμένης Δ.Ο.Υ. Πύργου, Οικονομολόγου-Νομικού
Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, θεμελιωτής και πατέρας του αμερικανικού έθνους, είχε πει με σκωπτικό πνεύμα λίγο αργότερα από την εγκαθίδρυση του αμερικανικού Συντάγματος, εκφράζοντας με αυτοπεποίθηση την αισιοδοξία του για την μακρόχρονη, ανθεκτική και σταθερή πορεία του εις το διηνεκές, ότι δυο πράγματα εν τέλει παραμένουν αμετάβλητα στο χρόνο: οι φόροι και ο θάνατος.
Ένα από τα πιο ακανθώδη προβλήματα που αντιμετώπισε ήδη από την σύσταση του το ελλαδικό κράτος ήταν τα φαινόμενα φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής σε συνδυασμό με την έλλειψη φορολογική συνείδησης. Η φορολογική συμμόρφωση υπήρξε αλυσιτελής, ανεπαρκής να καλλιεργήσει πεποίθηση δικαίου και ατελέσφορη να εμπεδώσει την προοπτική της μεγιστοποίησης του κοινού οφέλους μέσω ενός ανταποδοτικού τέλους από τους ιδιώτες προς τον κρατικό μηχανισμό. Συνεπώς, η πρακτική της φοροδιαφυγής σε συνδυασμό με την έλλειψη φορολογικής συνείδησης κατέστη σύμφυτη με την πορεία και την σταδιακή οικοδόμηση του ελλαδικού κράτους και της διοικητικής μηχανής. Η παθογένεια αυτή ταλανίζει ακατάπαυστα μέχρι και σήμερα το συλλογικό υποκείμενο παρά το γεγονός ότι σε πλείστες όσες περιπτώσεις (όπως ακριβώς και σήμερα) βρισκόταν μεταξύ σφύρας και άκμονος.
Η βιβλιογραφία δέχεται και η διεθνής εμπειρία επιβεβαιώνει ότι τα έθνη με χαμηλότερα επίπεδα φορολογικής συνείδησης έχουν υψηλότερα ποσοστά φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής. Στην περίπτωση της Ελλάδας -όχι πολλά χρόνια πριν- το ποσοστό αυτό, σύμφωνα με μελέτες άγγιζε μέχρι και το 40% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, γεγονός το οποίο τείνει να ενισχύσει την άποψη ότι η μέγιστη οικονομική και βίαιη ανισοκατανομή του πλούτου έχει συντελεστεί από την φοροδιαφυγή, την φοροαποφυγή καθώς και την εισφοροδιαφυγή.
Στο πλαίσιο αυτό, η έννοια της «φορολογικής συνείδησης» ανάγεται σε ζήτημα καταλυτικής σημασίας και μείζονος ενδιαφέροντος για τον εξορθολογισμό της φορολογικής συμπεριφοράς και των ελεγκτικών αρχών.
Αποσαφηνίζοντας το θεωρητικό υπόβαθρο της «φορολογικής συνείδησης», η τελευταία έχει αποκρυσταλλωθεί ως η «ηθική υποχρέωση για την καταβολή φόρου» και ως ένα «πιστεύω συνεισφοράς στην κοινωνία μέσω της φορολογίας». Αυτό που θα μπορούσε να εξωθήσει, λοιπόν, τους πολίτες να συμπεριφερθούν έντιμα, και να παρέχουν ορθές πληροφορίες έτσι ώστε να βελτιωθεί το ποσοστό συμμόρφωσης είναι ένα εσωτερικό κίνητρο καταβολής φόρων, το οποίο, βεβαίως, προϋποθέτει μια μακρόχρονη διαδικασία μεταξύ κράτους και πολιτών με Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, δημιουργία ενός εθιμικού δικαίου. Φυσικά, αυτό το σκηνικό απουσιάζει από την χώρα μας ή τουλάχιστον δεν έχει κατακτήσει ακόμα εκείνες τις κορυφές για να θεωρηθεί ικανοποιητικό.
Τροχοπέδη για την καλλιέργεια και εμπέδωση φορολογικής συνείδησης, μεταξύ άλλων, αποτελούν οι παράγοντες διαμόρφωσης ενός πολυδαίδαλου και σκοτεινού φορολογικού συστήματος και μια ιδιάζουσα θεώρηση και αντίληψη της δικαιοσύνης και του Κράτους Δικαίου. Υψηλοί φορολογικοί συντελεστές, άλλοτε ως «πανάκεια» κι άλλοτε εξ ανάγκης, περιορισμένο διαθέσιμο εισόδημα, θεσμοθέτηση προστίμων χωρίς εν τοις πράγμασι επιβολή τους, άσφαιρες δηλαδή απειλές, εξαιτίας πολλών παραγόντων, όπως λόγου χάριν η έλλειψη ελεγκτικού προσωπικού, επιφέρουν δραστικό και καίριο πλήγμα στη διάθεση των φορολογουμένων, ιδιαίτερα εκείνων που χαρακτηρίζονται από συνέπεια, να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Επιπρόσθετα, το νομικό σύστημα της χώρας πρέπει να διασφαλίζει ότι φαινόμενα αυθαιρεσίας, διαφθοράς και μεροληπτικής κρίσης θα τυγχάνουν στυγνής και άτεγκτης αντιμετώπισης.
Προσδιοριστικός παράγοντας, φυσικά, οικοδόμησης φορολογικής συνείδησης είναι η εκπαίδευση, η οποία μπορεί να διαμορφώσει πρότυπα συμπεριφορών και να εδραιώσει την πεποίθηση ότι η κατανομή των φορολογικών βάρος δεν βαίνει εναντίον αλλά προς όφελος της κοινωνίας των πολιτών.
Εν κατακλείδι, όμως, θα πρέπει να κερδίσουμε πάλι το στοίχημα της εμπιστοσύνης με βήματα σταθερά, χωρίς παλινωδίες και πισωγυρίσματα. Δρόμος έχει διανυθεί, αλλά δρόμος απομένει ακόμα για να τερματίσουμε την διαδρομή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα μείνουμε ξέπνοοι με τις τελευταίες ικμάδες αντοχής να μας εγκαταλείπουν. Η Ελλάδα είναι χώρα χαμηλής εμπιστοσύνης στο ζήτημα της φορολόγησης εξαιτίας σειράς κοινωνικών, ιστορικών και πολιτικών παραγόντων. Εμπόδια και αβελτηρίες του παρελθόντος εν τούτοις έχουν υπερπηδηθεί με συνετές λύσεις και ορθό σχεδιασμό με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Με σοβαρότητα, αξιοπιστία και συνέπεια τόσο οι πολίτες όσο και το κράτος θα βρει στην προσπάθεια οικοδόμησης της φορολογικής συνείδησης το κλείδι για να ξεφύγει από την τωρινή περιδίνηση και να αποτολμήσει το «άλμα πιο γρήγορα από τη φθορά».
