Ελένη Παλαιολογίνα-Βασίλισσα της Κύπρου: Η ανιψιά του τελευταίου Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου.
Η άφιξη της Ελένης στην Κύπρο.
(1428-1458)
Μυστράς , πρωτεύουσα του Βυζαντινού Δεσποτάτου τον 14ο και 15ο αιώνα,19 Ιανουαρίου 1421. Η μέρα του γάμου του Θεοδώρου Β’ Παλαιολόγου δεσπότη του Μυστρά με την Κλεόπα Μαλατέστα κόρη του Βενετού κόμη Κάρλο Μαλατέστα και ανηψιά του πάπα Μαρτίνου Ε’ . Γάμος πολιτικών συμφερόντων μετά το αίτημα του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μανουήλ Παλαιολόγου και της συζύγου της Ελένης γονέων του Θεοδώρου ,στον προκαθήμενο της Καθολικής Εκκλησίας πάπα Μαρτίνο Ε’ να εγκρίνει τους γάμους των έξι γιών τους Ιωάννη, Θεοδώρου, Ανδρόνικου, Κωνσταντίνου, Δημητρίου και Θωμά με καθολικές αρχοντοπούλες, κίνηση του αυτοκράτορα Μανουήλ με στόχο τη βοήθεια της Δύσης σε περίπτωση Οθωμανικής απειλής.
Σαφώς και ο Πάπας δεν είχε λόγο να αρνηθεί τη βοήθεια του στην εξεύρεση νυφών για τους γιούς του Μανουήλ, όχι όμως για τους ίδιους λόγους με εκείνον. Δική του επιδείωξη-του Πάπα-με τους γάμους αυτούς ήταν η επέκταση και επιβολή του Καθολικισμού στη παραπέουσα Ανατολική Αυτοκρατορία, δηλαδή στο Βυζάντιο. Έτσι θέτει μεταξύ άλλων τον όρο οι νύφες να κρατήσουν την καθολική πίστη τους.
Μυστράς, πλατεία-Ανδριάντας Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου.
Ο δεσπότης του Μυστρά Θεόδωρος Β’ ,δεύτερος στη διαδοχή του Βυζαντινού θρόνου , που αντιμετώπιζε από καιρό προβλήματα με τους Φράγκους γειτόνους του και με τους Βενετούς συμφώνησε γι αυτό το γάμο βλέποντας τον σαν< βοήθημα> στην προσπάθεια δημιουργίας ενός Ελληνικού κράτους στην Πελοπόννησο, και ο ίδιος και τα αδέλφια του Ιωάννης, Κωνσταντίνος και Θωμάς έβλεπαν ότι δεν υπήρχε πλέον γιατρειά για την υπό κατάρευση Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
Άτομο με μεγάλη μόρφωση, ο Θεόδωρος, υπήρξε διακεκριμένος λόγιος με μεγάλη κλίση στα μαθηματικά. Λέγεται δε ότι σε νεαρή ηλικία ήθελε να γίνει μοναχός για να αφοσιωθεί στα αγαπημένα του μαθηματικά, αλλά ο Μανουήλ κατάφερε να τον σταματήσει τελευταία στιγμή να εγκαταλείψει τον Μυστρά για να γίνει μοναχός.
Ροπή, λοιπόν, στον μοναχισμό ο Θεόδωρος που θα λέγαμε ότι ανέλπιστα έκανε έναν πετυχημένο γάμο με την πανέμορφη Κλεόπα από το Ρίμινι της Ιταλίας, κορίτσι που αγαπήθηκε πολύ από λαό και αρχόντους στο μικροσκοπικό κρατίδιο – δεσποτάτο του Μυστρά και συνέβαλε με την προσωπικότητα της στην ανάπτυξη του. Είναι η περίοδος της χρυσής εποχής του Μυστρά. Πλήθων ο Γεμιστός που τόσο επιρέασε πνευματικά τους αδελφούςς Παλαιολόγους και πολλοί καλλιτέχνες και φιλόσοφοι, συνέρρεαν εκεί.
Από το γάμο αυτό μετά από λίγα χρόνια και το 1428 θα γεννηθεί ένα κοριτσάκι, η αρχοντοπούλα Ελένη. Θλίψη, απέραντη θλίψη ο ερχομός της για το ζευγάρι του Θεόδωρου και της Κλεόπας κι αυτό γιατί η γέννηση κοριτσιού κι όχι αγοριού-διαδόχου απομάκρυνε τον Θεόδωρο από τον θρόνο της Κωνσταντίνου πόλεως.
Η δέσποινα του Μυστρά Κλεόπα πεθαίνει και η μικρή Ελένη μεγαλώνει ορφανή στον μικροσκοπικό Δεσποτάτο του Μυστρά αποκτώντας με τα χρόνια υψηλή μόρφωση με δασκάλους της τον Πλήθωνα, τον Γεννάδιο Σχολάριο κλπ αλλά αποκτά και…τον νευρικό ,βίαιο μα ταυτόχρονα και δυναμικό χαρακτήρα του πατέρα της Θεόδωρου που το 1442 αποφάσισε να την παντρέψει με τον Φράγκο βασιλιά της Κύπρου Ιωάννη Β’.
Κόρη του Θεοδώρου Β’ Παλαιολόγου (1396-1448 ) Δεσπότου του Μορέα, εγγονή του Αυτοκράτορα Μανουήλ (1350-1425), ανιψιά δυο αυτοκρατόρων του Ιωάννη Η’ και του Κωνσταντίνου ΙΑ’ που έπεσε με την Άλωση της Κωνσταντίνου πόλεως , η Ελένη (βασίλισσα Κύπρου 1442-1458)θα αναδειχτεί σε μια έντονη προσωπικότητα που θα αφήσει τη σφραγίδα της στην Κύπρο του Μεσαίωνα…
Η Κύπρος τον 15ο αιώνα τελούσε υπό την κατοχή των Φράγκων, ανώτατη κεφαλή του Κράτους ήταν ο ρήγας δηλαδή ο βασιλιάς που βέβαια ήταν Λατίνος και Καθολικός. Αδυσώπητος ο αγώνας του Πάπα να επιβάλει τον Καθολικισμό στο νησί. Προς τούτο και ο νόμοςτης <Βούλλας> (Κύπρια Διάταξη), που είχε εκδοθεί από το 1260 από τον πάπα Αλέξανδρο Δ’ σύμφωνα με το οποίο αφαιρούσε το δικαίωμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας να εισπράττει τον φόρο της δεκάτης ο οποίος πέρασε στα χέρια της Λατινικής Εκκλησίας, με στόχο τον οικονομικό και επομένως γενικό μαρασμό του Ορθοδόξου δόγματος, της Ορθοδόξου Εκκλησίας . Η Ελένη ανακάλεσε τον συγκεκριμένο νόμο δίνοντας και πάλι πνοή στην Ορθοδοξία.
Κύπρος-Λευκωσία- Παναγία Χρυσαλινιώτισσα.
Αξιοσημείωτη δε υπήρξε η προσπάθεια της Παλαιολογίνας για καθιέρωση της κυπριακής ελληνικής διαλέκτου ως επίσημης γλώσσας στα πλαίσια της διατήρησης της πολιτιστικής και εθνικής ταυτότητας του νησιού.
Αυτά και την παραμέρηση σε όλους τους τομείς των Κυπρίων θα βρεί η νεαρή Παλαιολογίνα όταν φτάνει στην Κύπρο, θα βρεί και …τον γαμπρό Ιωάννη Β’ άτομο χαμηλών τόνων που η δυναμική Ελένη, ρήγισσα πλέον- όπως αποκαλούσαν τους βασιλείς οι Κύπριοι- , μετά το γάμο τους το Φεβρουάριο του 1442 στο ναό της Αγίας Σοφίας(σήμερα Σελιμιγιέ Τζαμί) θα του επιβληθεί όπως και σε όλη τη Φράγκικη Αυλή και θα βοηθήσει τους καταπιεσμένους Έλληνες , αποκαθιστώντας την Ορθοδοξία ακόμη και με επιβολή των ορθοδόξων θέσεων της στα εκκλησιαστικά πράγματα της Κύπρου παρά την έντονη αντίδραση των Λατίνων και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
< Η Ρήγισσα Ελένη έφτασε στο σημείο να εξοβελίσει το λατινικό δόγμα από την Κύπρο και να αποκαταστήσει το ορθόδοξο. Με αυτό τον τρόπο επανέφερε όλο το νησί στην εξουσία των Ελλήνων>… Έγραψε, ο ιστορικός Ενέα Σίλβιο Πικολόμινι, ,αργότερα Πάπας με το όνομα Πίος Β’.
Η δυναμική Ελένη θα τοποθετήσει Βυζαντινούς που είχε φέρει μαζί της από το Μυστρά σε ανώτερες θέσεις του Φράγκικου παλατιού της, θα δεχτεί και θα περιθάλψει στην Κύπρο τη μοιραία χρονιά του 1453 πρόσφυγες από την Κωνσταντίνου πόλη καθώς και μοναχούς οι οποίοι μετά την Άλωση αναζήτησαν καταφύγιο στην Κύπρο.(Μαχαιράς Λεόντιος). Για τους μοναχούς από το Βυζάντιο λέγεται ότι τους βοήθησε να εγκατασταθούν στη Μονή Αγίου Γεωργίου των Μαγγάνων.
Στη πόλη της Λευκωσίας και εντός των τειχών της πόλεως , η Ελένη θεωρείται υπεύθυνη της ανακαίνισης του υπάρχοντος και σήμερα φημισμένου Ναού της Παναγίας Χρυσαλινιώτισσας -γύρω στο 1450-για τις ανάγκες των Ορθοδόξων της πόλης.
Ρήγισσα Ελένη, αρχοντοπούλα τρανή, ανηψιά του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου, Παλαιολογίνα που δεν … απέφυγε τις Βυζαντινές μηχανορραφίες στο παλάτι του μικροσκοπικού της Κράτους, του Φράγκικου βασιλείου της Κύπρου…
Αναγνωρισμένη από τους Καθολικούς και τον Πάπα σαν φανατική εχθρός τους, νικήτρια στη μάχη της επιβολής των συμφερόντων των Ελληνοκυπρίων του νησιού κατοίκων, δημοφιλής όσο καμιά βασίλισσα από το Λαό της,η Ελένη… έχασε τη μάχη σε προσωπικό επίπεδο στο γάμο της με τον σύζυγο της. Ο Ιωάννης Β’ αδύναμος χαρακτήρας και γλετζές διατηρούσε παράλληλη σχέση με μια καλλονή, την Μαριέττα από την Πάτρα από την οποία απέκτησε ένα γιό τον Ιάκωβο, πολυπόθητο διάδοχο του θρόνου, που τόσα προβλήματα θα δημιουργήσει αργότερα…
Η Ελένη Παλαιολογίνα με τις κόρες της Καρλόττα και Κλεόπα.
Η Ελένη από το γάμο της έγινε μητέρα δυο κοριτσιών. Της Καρλόττας που θα εμπλακεί μέχρι και σε συνωμοσία με τον Ιάκωβο εναντίον της μητέρας της, και της Κλεόπας , που πέθανε σε μικρή ηλικία. Εχθρός της φανατικός ο γιός του Ιωάννη ο Ιάκωβος που τον κυνήγησε πολύ η Ελένη αλλά αυτός τελικά τα κατάφερε να αποκαταστήσει τις σχέσεις του με τον πατέρα του και το παλάτι κι αυτό λίγο πριν το θάνατο της Ελένης που ήταν πρόωρος λόγω της εύθραστης υγείας που είχε κληρονομήσει από τον πατέρα της. Ενδιάμεσα, δολοφονία του πρώτου συζύγου της Καρλόττας του Πορτογάλου κόμη Ιωάννη, ταραχές στο παλάτι…
Λίγο πριν το τέλος ζήτησε από τη μοναχοκόρη της Καρλόττα να μην παντρευτεί τον ξάδελφο της Λουδοβίκο κόμη της Γενεύης- η Ορθόδοξη Εκκλησία απαγόρευε το γάμο μεταξύ πρώτων εξαδέλφων-, αλλά ενώ η Καρλόττα της το υποσχέθηκε μετά το θάνατο της μητέρας της δεν το τήρησε.
11 του Απρίλη του 1458 και στο παλάτι της Κύπρου απεβίωσε ειρηνικά σε ηλικία μόλις 30 χρόνων η μέχρι σήμερα αγαπημένη των Ελληνοκυπρίων ρήγισσα ,η Ελένη Παλαιολογίνα , ηγετική προσωπικότητα της γενιάς-οίκου των Παλαιολόγων, οίκου με την μακροβιότερη παραμονή στο θρόνο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας-μετέπειτα θα την ονομάσουν Βυζάντιο-, εγγονή η Ελένη η ρήγισσα της Κύπρου ,εγγονή της τελευταίας βασίλισσας του Βυζαντίου και μητέρας του Κ.Παλαιολόγου Ελένης Παλαιολογίνας, η οποία απεβίωσε στις 13 Μαρτίου του 1450 έχοντας συμπληρώσει 35 χρόνια Αυτοκρατόρισσα και 25 χρόνια ταπεινή μοναχή…
Χάρτης Κύπρου, 15ος αιώνας.
Ελένη Παλαιολογίνα, μια από τις σημαντικότερες βασίλισσες της Κύπρου που αποκατέστησε το κύρος και τη δράση της βαλόμενης από του Καθολικούς Ορθόδοξης Εκκλησίες, και συνέβαλε στην τήρηση της ελληνικής πολιτιστικής παράδοσης με τη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων ιδίως από τους Βυζαντινούς λόγιους που βρήκαν καταφύγιο κοντά της μετά την Άλωση της Κωνσταντίνου πόλεως.
1. Η επιθυμία της που δεν τηρήθηκε ήταν να ταφεί στη Μονή του Αγίου Γεωργίου των Μαγγάνων της οποίας και υπήρξε προστάτιδα, αλλά ενταφιάστηκε στο καθολικό μοναστήρι των Δομηνικανών .Δίπλα της ετάφη ο σύζυγος της βασιλιάς της Κύπρου Ιωάννης Β’ που την ακολούθησε στον τάφο τον Ιούλη του ιδίου χρόνου.
2. Καρλόττα της Κύπρου. 28 Ιουνίου 1844, Λευκωσία-16 Ιουλίου 1487, Ρώμη. Η κόρη τουυ Ιωάννη Β’ της Κύπρου και της Ελένης Παλαιολογίνας, δισέγγονη του Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου.Μετά το θάνατο του πατέρα της ανέβηκε στο θρόνο της Κύπρου (1458-1463)για να τον χάσει τελικά από τον ετεροθαλή αδελφό της Ιάκωβο Β’ γεγονός για το οποίο τόσες μηχανορραφίες είχε κάνει η μητέρα της Ελένη για να το αποτρέψει… Η Καρλόττα έκανε δυο γάμους, δεν απέκτησε παιδιά και ετάφη στη Βασιλική του Αποστόλου Παύλου στο Βατικανό.
Βοηθήματα: http://mycyprus.gr
Γιώργου Λεονάρδου: Η ωραία κοιμωμένη/Λιβάνης-2003.
Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα.
Τασσώ Γαΐλα
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια
