του Βασίλη Ασημακόπουλου*
Με το αρ. 35 του ν. 4610/2019, η τότε κυβέρνηση , αποφάσισε μεταξύ άλλων την ίδρυση τριών τμημάτων ΑΕΙ του Πανεπιστημίου Πατρών (Μουσειολογίας, ΤΕΦΑΑ, Γεωπονίας) στην Ηλεία. Το τμήμα ΤΕΦΑΑ δεν λειτούργησε στην πράξη ποτέ, με απόφαση της επόμενης κυβέρνησης. Τα άλλα δύο λειτούργησαν κατά τα ακαδημαϊκά έτη 2019-2020 και 2020-2021, στις ειδικές συνθήκες της πανδημίας, όπως και στα υπόλοιπα ΑΕΙ της χώρας, κυρίως με διδακτικό έργο εξ αποστάσεως.
Η κυβέρνηση με απόφασή της, υλοποιώντας σχετική πρόταση του Πανεπιστημίου Πατρών και εισήγηση της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ) – πρόκειται για Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή- προχώρησε στην κατάργηση των τμημάτων Μουσειολογίας και Γεωπονίας, ως αυτοτελών τμημάτων με έδρα τον Πύργο και την Αμαλιάδα αντίστοιχα, μέσω του αποκλεισμού τους από το μηχανογραφικό δηλώσεων τμημάτων καθώς και της συγχώνευσής τους σε ήδη υπάρχοντα τμήματα που βρίσκονται στους άλλους νομούς της περιφέρειας Δυτ. Ελλάδας. Με τον τρόπο αυτό η Ηλεία διαγράφηκε από τον πανεπιστημιακό χάρτη της χώρας. Δεν έχω διαβάσει τις σχετικές αποφάσεις-εισηγήσεις του Πανεπιστημίου Πατρών και της ΕΘΑΑΕ. Γνωρίζω τη βασική κατεύθυνση της κυβερνητικής πολιτικής, αλλά και των υποστηρικτών της σε επίπεδο δημοσίου λόγου.
Κεντρική ιδέα της κυβερνητικής πολιτικής είναι η μείωση των εισακτέων στην (δημόσια) Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, μέσω της κατάργησης των πανεπιστημιακών τμημάτων, της ενεργοποίησης του τεχνιτού μηχανισμού της ελάχιστης βάσης εισαγωγής (ΕΒΕ) και η σταδιακή δημιουργία-ενίσχυση αγοράς για επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο παροχής υπηρεσιών εκπαίδευσης, δεδομένου ότι η απευθείας προσπάθεια αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος που απαγορεύει την ίδρυση πανεπιστημίων από ιδιώτες, για μια ακόμα φορά δεν προχώρησε.
Παράλληλα μορφοποιείται σταδιακά μια διαδικασία που καλείται αξιολόγηση των υπαρχόντων τμημάτων, όπου προέχουν τα εταιρικά και όχι τα ακαδημαϊκά κριτήρια. Διαδικασία αξιολόγησης έχει θεσμοθετηθεί και στο επίπεδο της Α’ βάθμιας και Β’βάθμιας εκπαίδευσης (ν. 4692/20). Μια τέτοια διαδικασία προοπτικά δεν αποκλείεται να οδηγήσει στην εξάρτηση της κρατικής χρηματοδότησης προς όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης – που μέχρι σήμερα είναι απροϋπόθετη- από το επίπεδο «αξιολόγησης». Εκδοχή η οποία ακυρώνει την παραδοσιακή λειτουργία της κοινωνικής κινητικότητας που διαδραματίζει ο εκπαιδευτικός μηχανισμός στην ελληνική κοινωνία, μια δημοκρατική τάση κοινωνικού εξισωτισμού υπέρ μιας ταξικού χαρακτήρα ολιγαρχικής-αριστοκρατικής τάσης. Τούτο δεν αποτελεί κινδυνολογία, αλλά την εμπειρία της οργάνωσης της εκπαίδευσης όλες τις βαθμίδες στη Μεγ. Βρετανία τη δεκαετία του ’80 (Θάτσερ).
Μία διάσταση του θέματος συνεπώς είναι αυτή. Εφαρμοσμένος νεοφιλελευθερισμός, ο οποίος δεν παρουσιάζεται με το πραγματικό του όνομα, λόγω σχετικής κακοφημίας, αλλά ως εξορθολογισμός-εκσυγχρονισμός. Πρόκειται για μετωνυμία.
Μια άλλη σημαντική διάσταση του θέματος αφορά την εκπαιδευτική διαδικασία με τη μορφή της χωροθέτησης των δομών-τμημάτων. Υπάρχει το συγκεντρωτικό σύστημα και το αποκεντρωμένο-πολυεδρικό σύστημα. Στην Ελλάδα λειτουργούν και τα δύο. Η επιχειρηματολογία υπέρ του συγκεντρωτικού συστήματος εκκινεί από μία οργάνωση «φορντικού τύπου» των πανεπιστημιακών δομών. Βρισκόμαστε όμως σε μια εποχή όχι απλά «μετα-φορντική», ούτε μόνο σε ό,τι χαρακτηρίστηκε «κοινωνία της γνώσης». Αυτές είναι προσεγγίσεις της περασμένης 20ετίας-30ετίας. Είμαστε σε μια περίοδο έκρηξης των παραγωγικών δυνάμεων, της 4ης βιομηχανικής επανάστασης όπως πληθωρικά αναπαράγεται στο δημόσιο λόγο, στην ψηφιακή εποχή, σε μια άλλη σχέση του χώρου με τον χρόνο, του τοπικού με το παγκόσμιο. Σε μια περίοδο όπου το τοπικό παραγωγικό σύστημα για να αναπτυχθεί οφείλει να συνδεθεί με την ιστορικότητα του τόπου αλλά και τη δυναμικά εξελισσόμενη επιστημονική γνώση. Και όχι μόνον.
Στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των συνεπειών της πανδημίας, διαμορφώθηκε εμπράκτως μια κριτική επαναξιολόγηση στα κυρίαρχα νεοφιλελεύθερα δόγματα υπέρ νεοκεϋνσιανών επαναπροσεγγίσεων. Η ίδια η αντιμετώπιση της πανδημίας (Εθνικά Συστήματα Υγείας-υποστήριξη παραγωγικών δομών με κρατική χρηματοδότηση), αλλά και η επανεκκίνηση οικονομιών-Ταμεία Ανάκαμψης – σε ευρωπαϊκό επίπεδο ωθούν σε νέες κατευθύνσεις και αναθεωρήσεις.
Στη σημερινή εποχή της έκρηξης της γνώσης, της ψηφιακής εποχής, ένας συνδυασμός νεοφιλελεύθερων δογμάτων και συγκεντρωτικών πρακτικών, φαντάζει όχι εκσυγχρονισμός, αλλά αναχρονισμός, εκτός εποχής, ξεπερασμένος από την εξέλιξη. Το Ταμείο Ανάκαμψης στο σκέλος των επενδύσεων προβλέπει πόρους για την υποστήριξη – και όχι τη συρρίκνωση- εκπαιδευτικών πολιτικών.
Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 έχουμε ενταχθεί στη σύγχρονη εποχή, από άποψη διεθνοπολιτική, οικονομική, παραγωγική, πολιτική. Μεταξύ άλλων, σημαντικοί οικονομικοί πόροι, Α’ ΚΠΣ, Β΄ ΚΠΣ, Γ΄ ΚΠΣ, Δ΄ΚΠΣ κατευθύνθηκαν στη χώρα, στην κεντρική διοίκηση, στις περιφέρειες και τους νομούς της. Ο απολογισμός για την Ηλεία των τελευταίων 35 χρόνων, από άποψη παραγωγική, δημογραφική, υποδομών, θεσμών είναι αρνητικός. Τόσο σε απόλυτο, όσο και σε συγκριτικό επίπεδο. Η Ηλεία σήμερα είναι ο πλέον απομονωμένος νομός της (γεωγραφικής) Πελοποννήσου, με τους χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης. Ο αποκλεισμός από τον ακαδημαϊκό χάρτη της χώρας ας αποτελέσει ένα σημείο συλλογικού αναστοχασμού και αυτοκριτικής, εξόδου από το ιδιωτικό-ατομικό, μερικό-συντεχνιακό, τις αυτοδικαιωτικές προσεγγίσεις, διατύπωσης δημόσιου λόγου, προγράμματος και σχεδίου για την αντιστροφή μιας αρνητικής πορείας. Αγάπη για τον τόπο, ευθύνη, λόγος και πράξη.
*Ο Βασίλης Ασημακόπουλος κατάγεται από τον Πύργο και τη Ζαχάρω και είναι Δικηγόρος, διδάσκων στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Δ.Π.Θ.
