Της Τίτας Τερζή,
Καθηγήτρια Μουσικής, πρώην Υπεύθυνη Πολιτισμού, Περιβάλλοντος & Υγείας Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ηλείας
Ιερά μού φαίνονται μόνο τα δέντρα
σήματα οιωνών
φωλιές πνευμάτων
δωρητές σκιάς
αφηγούνται ολόκληρη την ιστορία
με χίλια λόγια, μ’ έναν παλμό.
Στρατής Πασχάλης
Τα δένδρα, κατά τον εθνικό ποιητή του Λιβάνου, Χαλίλ Γκιμπράν, “είναι ποιήματα που γράφει η γη προς τον ουρανό”. Αποτελούν σημαντικό μέρος της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου. Πολλές φορές, είναι στενά συνυφασμένα με τοπικούς θρύλους, παραδόσεις και ιστορικά γεγονότα, όπως στην πατρίδα μας, πολυάριθμα είναι εκείνα που συνδέθηκαν με τον εθνικό ξεσηκωμό του εικοσιένα.
Υπεραιωνόβια πλατάνια και βελανιδιές της Πελοποννήσου, γίνονται περιβαλλοντικοί “φάροι”. μαρτυρούν τα συμβούλια, τις μάχες, τις ήττες και τις νίκες των αγωνιστών του 1821, και μας δίνουν βιωματικά μαθήματα για την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, στον τόπο που γεννήθηκε.
Πρόκειται για δένδρα που ήταν ζωντανά κατά τις αρχές του 19ου αιώνα, δένδρα που «είδαν» και «άκουσαν» τους Έλληνες επαναστάτες να ονειρεύονται μια ελεύθερη χώρα, δένδρα που έζησαν την αντάρα των μαχών των Ελλήνων που αντιστέκονταν στις ορδές του Ιμπραήμ, δένδρα που γλίτωσαν από την καταστρεπτική μανία των Τουρκοαιγυπτίων, δένδρα που στην σκιά τους κάθισαν με τα κοπάδια τους οι πρόγονοί μας, δένδρα που έζησαν τα γλέντια και τους χορούς των κατοίκων της περιοχής, δένδρα που κάτω από τις φυλλωσιές τους έθαψαν τους ήρωες των μαχών της Ελληνικής Επανάστασης, δένδρα που «άκουσαν» τις καμπάνες να ηχούν το χαρμόσυνο μήνυμα της ελευθερίας από τον τουρκικό ζυγό, δένδρα που περιβάλλονται με μοναδικές ιστορίες και μύθους στο πέρασμα των χρόνων από το 1821 έως σήμερα.
Είναι τα δένδρα που υμνήθηκαν από την δημοτική μας ποίηση και μουσική, και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του εορτασμού κάθε χρόνο τής 25ης Μαρτίου 1821, όπου υπάρχει ελληνισμός ανά τον κόσμο.
Αυτή τη χρονιά, που γιορτάζεται η εμβληματική επέτειος των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, φορείς σε όλη την επικράτεια στρέφονται στην καταγραφή και ανάδειξη αυτών των δένδρων.
Το Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας, επί παραδείγματι, αποκαλύπτει την άγνωστη ίσως ιστορία του πλατάνου “του Λυκούδη” της Πύλου, ενώ ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κούπας Κιλκίς, φέρνει στο φως τις αιωνόβιες βελανιδιές του όρους Πάικο, με ταυτόχρονη ανάδειξη του αρχαιότερου μοναδικού πλήρως σωζόμενου μουσικού έργου της αρχαιότητας, του Επιτάφιου του Σεικίλου (2ος π.Χ. αι.). Στην Ήπειρο, τα ιερά δάση των χωριών του Ζαγορίου και της Κόνιτσας, γίνονται αντικείμενο περαιτέρω μελέτης και έρευνας, καθότι «είναι βαθιές, πολύ βαθιές, του δέντρου μας οι ρίζες» (Χριστόφορος Καδής).
Εκ μέρους της Πολιτείας, σημαντική είναι η πρωτοβουλία της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Προστασίας Περιβάλλοντος της Βουλής των Ελλήνων, καθ΄ ύλιν αρμόδιας για την παρακολούθηση και αξιολόγηση της κατάστασης του περιβάλλοντος και των συνεπειών των διάφορων δράσεων επ΄ αυτού, όπως και για την ανάδειξη και προστασία των ειδών που αποτελούν την χλωρίδα και την πανίδα στη χώρα μας, αλλά και για την σχέση τους με τον άνθρωπο και τη ζωή εν γένει.
Η εν λόγω Επιτροπή, αφιέρωσε πρόσφατα δύο συνεδριάσεις στα αιωνόβια δένδρα, εξετάζοντας την συμβολή τους τόσο στην διατήρηση της βιοποικιλότητας, όσο και στην διαμόρφωση της τοπικής πολιτιστικής ταυτότητας και κληρονομιάς. Με επίκεντρο το δέντρο ως “ζωντανό μνημείο της φύσης”, αλλά και ως σύμβολο, προτάθηκαν από την Πρόεδρο της Επιτροπής, Δρ. Διονυσία- Θεοδώρα Αυγερινοπούλου, βουλευτή Ηλείας της ΝΔ, δράσεις που αποσκοπούν στην διαφύλαξη της ιστορίας, και της πληροφορίας για την βιοποικιλότητα και την κλιματική αλλαγή που αυτό “μεταφέρει” ανά τους αιώνες.
Πιο συγκεκριμένα, η κα Πρόεδρος, κατ΄ αυτές τις συνεδριάσεις, επεσήμανε την ανάγκη καταγραφής και αυξημένης νομικής προστασίας των υπεραιωνόβιων δένδρων και ιστορικών δασών της χώρας μας, επιπροσθέτως όσων ήδη εντάσσονται στην λίστα των “Μνημείων της Φύσης” υπό την UNESCO, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι “η φύση και ο πολιτισμός ήταν και παραμένουν οι θησαυροί του Έθνους μας και οφείλουμε να τα διαφυλάξουμε για τις μέλλουσες γενεές”.
Η πρωτοβουλία της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής έτυχε της θετικής ανταπόκρισης του Υπουργείου, καθώς το ΥΠΕΝ θα υιοθετήσει Εθνική Στρατηγική Προστασίας των Υπεραιωνόβιων Δένδρων σχετιζόμενων με την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν ο πλάτανος “του Λυκούδη” στην Πύλο και η ελιά στην Ιερά Μονή Παναγίας Ελεούσας στην Λυγιά Βαρθολομιού, δένδρα τα οποία συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο των υπεραιωνόβιων δένδρων της Ελληνικής Επανάστασης που έχει καταρτίσει το Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας και σημάνθηκαν πρόσφατα, σε ειδικές εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα στις 26 και στις 30 Αυγούστου αντίστοιχα.
Η ελιά της Λυγιάς, χρονολογημένη από το Πανεπιστήμιο Βοτανολογίας της Δρέσδης 1200 ετών, φυτεύθηκε την περίοδο των Εικονομαχιών, επί δυναστείας των Ισαύρων. “Έζησε” Φράγκους, Ενετούς, Τούρκους και επιβίωσε ακόμα και από την πύρινη επέλαση του Ιμπραήμ, μεταφέροντάς μας σήμερα πληροφορίες για την ιστορία, τον πολιτισμό μας, αλλά και για την βιοποικιλότητα και την κλιματική αλλαγή.
Στην εν λόγω εκδήλωση παρευρέθηκαν, εκτός από την Πρόεδρο της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής, Δρ. Διονυσία- Θεοδώρα Αυγερινοπούλου, βουλευτή Ηλείας της ΝΔ, η οποία είχε την ευθύνη της διοργάνωσης, ο Περιφερειάρχης Δυτικής Ελλάδας, κ. Ανδρέας Φίλιας, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ηλείας, κ.κ. Γερμανός, ο Δήμαρχος Πηνειού, κ. Ανδρέας Μαρίνος, ο Πρόεδρος του Ινστιτούτου Πολιτισμού Μεσσηνίας, κ. Δημοσθένης Κορδός, ο κ. Στάθης Σπεντζάρης, που “ανακάλυψε” την συγκεκριμένη ελιά, πρόεδροι τοπικών συλλόγων και πολίτες της περιοχής.
Η Επιτροπή Περιβάλλοντος απευθύνει ανοιχτή πρόσκληση σε κάθε πολίτη και φορέα να προτείνει προς ένταξη στη λίστα αιωνόβια δέντρα, ώστε να εξεταστεί η βιολογική και ιστορική τους αξία.
