Μερικές σκέψεις σε δύο πράξεις και ένα ρέκβιεμ για την ελληνική οικονομία

Πράξη Πρώτη

Τούτος ο λαός έχει τα καλά του τα κακά του, όπως όλοι. Η μεγαλύτερη διαφορά του έγκειταιστην ίδια την σύσταση του γονιδίου του, πουτον καθιστούσε ανέκαθενμία ενδιαφέρουσα περίπτωση στην μακρά ιστορικήδιαδρομή του. Ένα απίστευτα περιπετειώδες ταξίδι στο χρόνο, γεμάτο καμπές, θριάμβους και πανωλεθρίες, αδιέξοδα και ανατροπές, αλλά πάντοτε γεμάτο συγκινήσεις, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Σαν Οδύσσεια που δεν είναι γραφτό της να βρει ποτέ την Ιθάκη.

Το στοιχείο της αντοχής. Αυτό είναι που έκανε την διαφορά. Αυτό είναι που μας χάρισε διάρκεια. Αυτό καθόρισε την σχέση μας με πάρα πολλά πράγματα, σίγουρα με περισσότερα απ’ όσα μπορούμε να φανταστούμε. Μία εξίσωση δυναμική που από πολύ νωρίς ενέπλεξε την πολυσχιδή λατρεία για τούτον τον ευλογημένο τόπο, την ανάγκη για δημιουργία, την δίψα για στοχασμό, την αγάπη για τον δικό σου άνθρωπο, τον σεβασμό για τον συμπολίτη κλπ. Δεν μιλώ εδώ για τις πιο μοντέρνες θεωρήσεις οι οποίες επεξεργάζονται την έννοια της συγκρότησης της εθνικής ταυτότητας αλλά για κάτι πολύ βαθύτερο και πολύ πιο ουσιαστικό. Γι’ αυτήν την ασύλληπτη δύναμη που οι άνθρωποι αντλούσαν θαρρείς από την ίδια την γη, ως έκφραση και προέκταση της φύσης.

Πράξη Δεύτερη

Σε τέτοιες σκέψεις κατέφευγα συχνά τα τελευταία χρόνια, επιχειρώντας να τεκμηριώσω με κάποιον τρόπο την απροσδόκητη αντοχή της ελληνικής κοινωνίας και της οικονομίας την οποία πάσχιζε να στήσει υπό την ασφυκτική πίεση των δανειστών. Δεν ήταν άλλωστε η πρώτη φορά. Το νεοελληνικό κράτος πρόλαβε να πτωχεύσει τέσσερις φορές μέσα σε δύο μόλις αιώνες (1827, 1843, 1893,1932), χώρια την ολοκληρωτική καταστροφή στα χρόνια της κατοχής. Κάθε φορά έμοιαζε να είναι η μοιραία. Από τη χρεοκοπία του 1827, προτού ακόμη γεννηθεί το ελληνικό κράτος, στο «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Τρικούπη το 1893 και ύστερα στην οικονομική κατάρρευση του 1932, η Ελλάδα και ο πολύπαθος λαός της έχουν φτάσει επανειλημμένως στο χείλος της καταστροφής αλλά σαν από παρέμβαση ενός αγνώστου από μηχανής θεού, πάντοτε επεβίωναν.

Το ίδιο συνέβη και κατά την δεκαετή δοκιμασία και την παράλληλη επταετή ύφεση που είχαμε μόλις αφήσει πίσω μας. Επί μία δεκαετία σχεδόν φλερτάραμε με την καταστροφή και ουσιαστικά πτωχεύσαμε, όχι μόνο με δημοσιονομικούς όρους, αλλά με όρους δραματικής υποβάθμισης της πραγματικής οικονομίας και του κοινωνικού ιστού. Ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια, υπήρχε έντονη η αίσθηση ότι η χώρα δεν πρόκειται να ανακάμψει μετά από τόσο εκτεταμένη φτωχοποίηση. Και είναι αλήθεια ότι ειδικά τα μεσαία και χαμηλά στρώματα υπέστησαν τρομακτικές πιέσεις και σημείωσαν τεράστιες απώλειες. Επωμίστηκαν ένα βάρος εξαιρετικά δυσανάλογο και ως εκ του θαύματος, τα κατάφεραν. Έζησαν. Σε συνδυασμό με ένα γενικευμένο συμμάζεμα του κράτους, έβαλαν ξανά μπρος την μηχανή της οικονομίας. Παρά τις πληγές και τα πολλαπλά κατάγματα, η μικρομεσαία ραχοκοκαλιά, είχε αντέξει.

Ρέκβιεμ

Το γνωστό λαϊκό γνωμικό που λέει «ήταν στραβό το κλήμα, το έφαγε κι ο γάιδαρος», δεν αρκεί ίσως να περιγράψει αυτό που συμβαίνει. Μετά την έλευση του κορονοϊού, ολόκληρος ο πλανήτης αντιμετωπίζει πρόβλημα, εφόσον παντού ή σχεδόν παντού, ισχύει ο κανόνας της ελεύθερης αγοράς. Η διαφορά με την δύσμοιρη Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία είναι ότι πλέον δείχνει σημάδια κατάρρευσης, και σε κάθε περίπτωση δεν δείχνει ικανή να μπορεί να αντέξει άλλη μία κρίση, τόσο σφοδρή και μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, παρά το ιδιαίτερα ανθεκτικό γονίδιο της φυλής. Ο εμποράκος έφτασε με νύχια και με δόντια ως εδώ. Πολύ φοβάμαι όμως ότι μόλις αναγγέλθηκε ο θάνατός του.

Ο εκδότης