Σκέψεις και προβληματισμοί για το μεγάλο οδικό έργο που προσδοκούσαν γενιές Ηλείων και τελικά εγκαινιάστηκε «λειψό»

-Ο νέος δρόμος βρίσκει την Ηλεία μια δεκαετία πίσω στην ανάπτυξη σε σχέση με την υπόλοιπη Πελοπόννησο

-Γιατί καθυστέρησε τόσο πολύ το έργο που άρχισε να σχεδιάζεται πριν … τριάντα και πλέον χρόνια!

Γράφει ο Χρήστος Βορλόκας

Στον απόηχο των βεβιασμένων εγκαινίων του μεγαλύτερου τμήματος του ημιτελούς ακόμη (στο σύνολό του) αυτοκινητόδρομου Πάτρα – Πύργος και παρά τη διάχυτη ικανοποίηση για το πολύπαθο αυτό έργο, μια σειρά προβληματισμοί έρχονται να μας προσγειώσουν σε μιαν άλλη πραγματικότητα, όχι και τόσο ευχάριστη.

Πρώτα απ’ όλα να συνειδητοποιήσουμε πόσο μας έχει στοιχειώσει το όραμα ενός σύγχρονου αυτοκινητόδρομου, καθώς αυτό άρχισε να διαμορφώνεται στην Ηλεία πριν από μια και πλέον τριακονταετία! Ήταν κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν στην Ευρωπαϊκή Ένωση τέθηκε ως στόχος ένας σύγχρονος αυτοκινητόδρομος κατά μήκος των ακτών της Αδριατικής, από την Τεργέστη μέχρι τη Νότια Πελοπόννησο. Απότοκος της ιδέας αυτής –που λόγω του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία δεν τελεσφόρησε- ήταν η Ιόνια (ή Παραϊόνια) Οδός ή Δυτικός Οδικός Άξονας, η οποία αρχικά προέβλεπε αυτοκινητόδρομο από τα Ιωάννινα μέχρι την Καλαμάτα, περιλαμβάνοντας και όλη την Ηλεία.

Οι πιο αισιόδοξοι μιλούσαν τότε για έναν δρόμο που θα ήταν έτοιμος μέχρι το έτος 2000, δεδομένου ότι συμπεριλαμβανόταν στα διευρωπαϊκά δίκτυα και θα είχε απρόσκοπτες χρηματοδοτήσεις από την Ε.Ε. Κανείς όμως τότε, που έρρεε άφθονο χρήμα, δεν μπορούσε να φανταστεί την Οδύσσεια που θα ακολουθούσε για αυτό το όραμα ζωής. Η πραγματικότητα λοιπόν εξελίχθηκε διαφορετικά. Για μεν την Ήπειρο και τη Δυτική Στερεά Ελλάδα η Ιονία Οδός ολοκληρώθηκε πριν δέκα περίπου χρόνια μέχρι το Αντίρριο, με την μέθοδο της παραχώρησης, όπου ιδιώτες κατασκεύασαν το έργο και θα το εκμεταλλεύονται για όσο χρονικό διάστημα προβλέπει η σύμβαση παραχώρησης. Για δε την Ηλεία ο αυτοκινητόδρομος έγινε πράξη τριάντα χρόνια μετά την αρχική ιδέα (!), με παραχώρηση στην κοινοπραξία «Ολυμπία Οδός». Κάποιοι που τότε ονειρεύονταν αυτοκινητόδρομο σε 2-3 χρόνια, μπορούν σήμερα να ψιθυρίσουν με σαρκασμό τη γνωστή λαϊκή φράση «ήμουνα νιος και γέρασα», τριάντα ολόκληρα χρόνια μετά τους αρχικούς σχεδιασμούς.

Τελευταίοι στην Πελοπόννησο

Δεν πρέπει ασφαλώς να ξεχνούμε ότι όλη η υπόλοιπη Πελοπόννησος, πλην της Ηλείας, διαθέτει κλειστού τύπου εθνικούς αυτοκινητόδρομους εδώ και πάρα πολλά χρόνια, σε ορισμένες περιπτώσεις και δεκαετίες (το τμήμα Κόρινθος – Τρίπολη λειτουργούσε ως κλειστού τύπου αυτοκινητόδρομος με δύο λωρίδες ανά κατεύθυνση και διαχωριστικό διάζωμα ασφαλείας από τις αρχές περίπου της δεκαετίας του ’90). Στην τελική του δε μορφή (παραχώρηση), ο επονομαζόμενος αυτοκινητόδρομος «Μορέας», άρχισε να διαμορφώνεται από το 2007, όταν υπογράφηκε η σύμβαση, ενώ η παράδοση των τμημάτων έγινε ως εξής:

– Κόρινθος – Τρίπολη: Βελτιώθηκε τεχνικά και λειτούργησε πλήρως το 2008.

– Τρίπολη – Καλαμάτα: Ολοκλήρωση και πλήρης λειτουργία το 2016.

– Κλάδος Λεύκτρο – Σπάρτη: Παράδοση στην κυκλοφορία το 2016.

Άρα,από το 2008, εδώ και 17 χρόνια δηλαδή, ο «Μορέας» λειτουργεί συνεχώς -έστω τμηματικά- ως κλειστού τύπου σύγχρονος και ασφαλής αυτοκινητόδρομος με διαχωριστικό διάζωμα, φέρνοντας τις πόλεις της κεντρικής και νότιας Πελοποννήσου πιο κοντά στην πρωτεύουσα. Αυτές λοιπόν οι περιοχές, αντικειμενικά, βρίσκονται μια τουλάχιστο δεκαετία μπροστά στην ανάπτυξη, σε σχέση με την Ηλεία, την οποία οι παλινωδίες της Πολιτείας έβαλαν στο περιθώριο, κυρίως με την εξαίρεση του έργου από την παραχώρηση το 2013 και τη μη χρηματοδότηση και υλοποίησή του ως εθνικό έργο (θα είχαμε αυτοκινητόδρομο εδώ και τουλάχιστο μιαν οκταετία, αν δεν είχε συμβεί αυτό). Ως εθνικό έργο επιχείρησαν να το εισάγουν ξανά ένα χρόνο μετά, ως έσχατο ελιγμό, υπό την πίεση των επερχόμενων εκλογών του 2015, αποδείχθηκε όμως ένα ακόμη μετέωρο βήμα.

Αυτή η πικρία δεν είναι εύκολο να ξεπεραστεί, ιδίως από οικογένειες που θρήνησαν θύματα στον δρόμο – καρμανιόλα. Και το πρόβλημα γίνεται μεγαλύτερο όταν συνειδητοποιούμε ότι η μισή Ηλεία, από Χανάκια μέχρι Γιαννιτσοχώρι, θα παραμένει χωρίς ασφαλή αυτοκινητόδρομο για πολλά ακόμη χρόνια. Κάποιοι, βέβαια, καμαρώνουν για το «Πάτρα – Χανάκια». Κι εδώ ταιριάζει εξαίσια μια φράση του Οδυσσέα Ελύτη: «Μα, είναι δυνατόν; Να σου φτιάχνει ο ράφτης ένα ωραίο σακάκι που το ένα μανίκι του λείπει κι εσύ να κυκλοφορείς με καμάρι;». Λέει κι άλλα ο ποιητής πιο κάτω αλλά ας τ’ αφήσουμε τώρα…

Τεχνικές συγκρίσεις «Μορέα» με «Πάτρα – Πύργος»

Ο αυτοκινητόδρομος «Μορέας», τεχνικά, είναι ένα έργο πλήρως περατωμένο, με δύο λωρίδες και λωρίδα έκτακτης ανάγκης ανά κατεύθυνση. Πρόκειται για έναν αυτοκινητόδρομο στον οποίο όλες οι μεγάλες πόλεις που διατρέχει διαθέτουν εξαρχής σύγχρονους κόμβους και άρτιες οδικές συνδέσεις εγγύτατα στους αστικούς ιστούς. Συγκεκριμένα, ο κόμβος Τρίπολης βρίσκεται στο 1,5 χιλιόμετρο από την πόλη, το ίδιο και της Σπάρτης και μόλις 550 μέτρα ο κόμβος Καλαμάτας (η αναφορά γίνεται σους εγγύτερους από τους δύο κόμβους ανά πόλη!).

Αντίθετα, στον αυτοκινητόδρομο «Πάτρα – Πύργος» ο μοναδικός κόμβος εισόδου – εξόδου βρίσκεται 5,5 χιλιόμετρα από τις παρυφές του Πύργου, κοντά στα Χανάκια. Αν δηλαδή υποθέταμε ότι η διοικητική μεταρρύθμιση στην αυτοδιοίκηση θα είχε μείνει στο σχέδιο «Καποδίστριας» ο αυτοκινητόδρομος θα σταματούσε όχι στον Δήμο Πύργου αλλά στον Δήμο… Ιάρδανου!

Είναι έτσι προφανές ότι ο σχεδιασμός περιφρόνησε την πρωτεύουσα της Ηλείας, παρά το γεγονός ότι το όνομα της πόλης του Πύργου είναι ένα από τα δύο μέρη του τίτλου του έργου. Αυτό πληγώνει τους Πυργιώτες, οι οποίοι δεν μπορούν να κατανοήσουν τι στην ευχή εμπόδισε αυτή την τόσο… γενναιόδωρη κυβέρνηση να δημιουργήσει μόλις δέκα χιλιόμετρα επιπλέον δρόμο, τουλάχιστο μέχρι τη γέφυρα του Αλφειού, αν όχι μέχρι την Αρχαία Ολυμπία –που θα δικαιολογούσε επιτέλους την ονομασία «Ολυμπία Οδός». Και οι κυβερνητικές δεσμεύσεις (αοριστίες, καλύτερα) ότι το έργο ΘΑ προχωρήσει, μόνο θυμηδία μπορούν να προκαλέσουν, τουλάχιστο σε όσους γνωρίζουν τους ρυθμούς και τις συνθήκες υλοποίησης μεγάλων έργων στη χώρα –αλλά και την «προϊστορία» στις… μεγάλες πολιτικές δεσμεύσεις (sic). Θα περιμένουμε δηλαδή άλλη μια δεκαετία – ή ίσως παραπάνω;

Επανερχόμαστε στον «Μορέα», διαπιστώνοντας ότι, τεχνικά, υπήρξε ένα δύσκολο, απαιτητικό και πολυδάπανο έργο, με πολλές σήραγγες και κοιλαδογέφυρες, καθώς επίσης και με βαρέως τύπου οπλισμένες σκυροδέσεις σε σημεία με έντονο ανάγλυφο εδαφών. Αντίθετα, το «Πάτρα – Πύργος» δεν διαθέτει ούτε μία σήραγγα, ούτε μία κοιλαδογέφυρα και γενικά οι τεχνικές του απαιτήσεις υπήρξαν σχεδόν αμελητέες, γεγονός που καθιστά ακατανόητη και εν πολλοίς αδικαιολόγητη την μεγάλη καθυστέρηση υλοποίησής του –αλλά και το εξωπραγματικό κόστος.

Αυτοκινητόδρομος και ανάπτυξη

Όλα αυτά τα χρόνια οι νομοί της Περιφέρειας Πελοποννήσου που διατρέχονται από τον αυτοκινητόδρομο «Μορέας» έχουν καταγράψει μια σαφή αναπτυξιακή πρόοδο, ιδίως στον τουρισμό αλλά και σε άλλους κλάδους των τοπικών οικονομιών. Κυρίως στη Μεσσηνία, η ανάπτυξη θα έλεγε κανείς ότι είναι θεαματική, με επενδυτικές πρωτοβουλίες, ενίσχυση της απασχόλησης, αξιοποίηση τοπικών πόρων μέσα από τον τουρισμό, τη μεταποίηση και την αγροτική παραγωγή. Μάλιστα αυτή την περίοδο υλοποιείται ένα ακόμη μεγάλο οδικό έργο στη Μεσσηνία, ο αυτοκινητόδρομος Καλαμάτα – Ριζόμυλος – Πύλος (49 χλμ με προϋπολογισμό 310 εκ. ευρώ!) και στην Ηλεία δεν μπορεί να γίνει ούτε η σύνδεση με την Ολυμπία…

Αλλά και η Λακωνία τα τελευταία χρόνια παίρνει διαρκώς «τα πάνω της», χάριν του αυτοκινητόδρομου. Ακόμη και τα ξεχασμένα για δεκαετίες ορεινά χωριά του Πάρνωνα έχουν ζωντανέψει, καθώς έγιναν περιζήτητοι τουριστικοί προορισμοί χειμώνα – καλοκαίρι. Αντίστοιχη η εικόνα και στην ορεινή Αρκαδία, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει βελτιωθεί εμφανέστατα, παρουσιάζοντας σημαντική ανάπτυξη ακόμη και στον παραθαλάσσιο τουρισμό που κάποτε υστερούσε. Γενικότερα δε η Περιφέρεια Πελοποννήσου χαρακτηρίζεται από έναν ισχυρό πρωτογενή τομέα που εμφανίζει το υψηλότερο ποσοστό ΑΕΠ στη χώρα κι από έναν σημαντικό δευτερογενή τομέα όπου κατέχει την τρίτη θέση στη χώρα. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτό έχουν σαφέστατα διαδραματίσει τα μεγάλα οδικά δίκτυα που έβγαλαν τις περιοχές αυτές από την απομόνωση.

Οι αναπτυξιακές προσδοκίες για την Ηλεία

Άραγε ο αυτοκινητόδρομος «Πάτρα – Πύργος» θα φέρει αντίστοιχη ανάπτυξη στην Ηλεία; Θα επιβεβαιωθούν οι κυβερνητικές εκτιμήσεις που κάνουν λόγο για προσδοκώμενη ανάπτυξη 5% ετησίως; Για να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά θα χρειαστεί να περιμένουμε μερικά χρόνια, βλέποντας στο μεταξύ τους γείτονές μας Μεσσήνιους, Αρκάδες, Λάκωνες να αναπτύσσονται έτι περαιτέρω. Η Ηλεία, ένας νομός που τα τελευταία είκοσι τουλάχιστο χρόνια διαρκώς ολισθαίνει στην παρακμή, με ακραία αποβιομηχάνιση, με φθίνουσα εμπορική δραστηριότητα, με έντονο δημογραφικό πρόβλημα, προσδοκά πολλά από τον αυτοκινητόδρομο, έργο με σαφή αναπτυξιακό χαρακτήρα.

Το δίλημμα ωστόσο που απασχολεί τους Ηλείους, τουλάχιστον εκείνους που νοιάζονται πραγματικά για την ανάπτυξη του τόπου –και όχι για τη δικαίωση ή μη των όποιων πολιτικών προσδοκιών- είναι αν ο δρόμος λειτουργήσει ως κεντρομόλος δύναμη ή ως φυγόκεντρος, αν δηλαδή θα φέρει οικονομική ανάπτυξη ή αν θα διώξει πόρους. Πολλά ακούγονται για την κρουαζιέρα και τις βλέψεις της Πάτρας να πρωταγωνιστήσει σε βάρος του Κατάκολου, εκμεταλλευόμενη την εύκολη πρόσβαση στην Ηλεία μέσω του αυτοκινητόδρομου. Ένα τέτοιο σενάριο θα σήμαινε καταστροφή για το λιμάνι του Κατάκολου και ευρύτερα για την τοπική οικονομία.

Επιπλέον, όλοι πια σιγοψιθυρίζουν ότι η εύκολη σύνδεση με μεγάλα αστικά κέντρα ίσως αποτελέσει δέλεαρ για Ηλείους καταναλωτές να κάνουν τις αγορές τους στην Πάτρα ή στην Αθήνα, αντί του Πύργου, της Αμαλιάδας και των ημιαστικών κέντρων του νομού. Εδώ θα έπρεπε ήδη να είχαν δουλέψει και μάλιστα με στρατηγικό προσανατολισμό οι πολιτικοί, αυτοδιοικητικοί και παραγωγικοί φορείς του τόπου, καθιστώντας ανταγωνιστική και ελκυστική την τοπική αγορά σε σχέση με τις εκτός Ηλείας αγορές, με στόχο να κρατήσουν το καταναλωτικό κοινό στον τόπο μας, ενθαρρύνοντας παράλληλα και επενδύσεις σε διάφορους κλάδους της οικονομίας. Έπρεπε να είχε ήδη οργανωθεί ένα μεγάλο συνέδριο με κεντρικό θέμα τον αυτοκινητόδρομο και τις αναπτυξιακές προσδοκίες από το έργο αυτό, όμως και τώρα δεν είναι αργά.

Επίσης, θα πρέπει να γίνει μια αρτιότερη διαχείριση του τουριστικού προϊόντος, με στόχο την προσέλκυση μεγαλύτερου αριθμού επισκεπτών, αξιοποιώντας το πλεονέκτημα του σύγχρονου, ασφαλούς και γρήγορου οδικού δικτύου. Παρά την εμφανή της υπεροχή σε φυσικά και ιστορικά πλεονεκτήματα, η Ηλεία δεν αποτελεί μέχρι τώρα τουριστικό προορισμό πρώτης γραμμής, αν και θα μπορούσε. Η μεγάλη απόσταση από την Αθήνα και το άθλιο οδικό δίκτυο ήταν προβλήματα, τα οποία εξομαλύνθηκαν με τον αυτοκινητόδρομο, όμως ο δρόμος της ανάπτυξης είναι ακόμη αρκετά μακρύς.

Για ποια δικαίωση μιλάμε;

Μπορούμε άραγε να πούμε, τώρα που παραδόθηκε το μεγαλύτερο τμήμα του δρόμου, ότι είναι δικαιωμένη η Ηλεία; Όσοι έχασαν αγαπημένα τους πρόσωπα, συνεχίζουν να βασανίζονται με αμέτρητα ερωτηματικά. Γιατί αν ο δρόμος είχε παραδοθεί έστω δέκα χρόνια πριν, κάποιοι άνθρωποι δεν θα είχαν χαθεί…

Από τη γενιά εκείνη των Ηλείων που ονειρεύτηκαν το δρόμο μέχρι το Καλό Νερό και την Τσακώνα και τον βλέπουν έτοιμο ως προς το ήμισυ, ορισμένοι δυστυχώς έφυγαν από τη ζωή. Όσοι ζουν και προσδοκούσαν να γίνει ο δρόμος γρήγορα για να τον χρησιμοποιήσουν για τις ασφαλείς και γρήγορες μετακινήσεις τους, επαγγελματικές, ταξιδιωτικές, προσωπικές, για μια καλύτερη ποιότητα ζωής εντέλει, έχουν οι περισσότεροι περάσει στη συνταξιοδότηση και ακολουθούν πια χαλαρούς ρυθμούς ζωής. Εδώ κολλάει άψογα το «ήμουνα νιος και γέρασα» αφού το όποιο όφελος του έργου δεν πρόκειται να επιδράσει άμεσα σ’ αυτούς -ίσως και ναι, για μια ταχύτερη… υγειονομική διακομιδή (sic). Αυτοί λοιπόν βλέπουν εμβρόντητοι όλες αυτές τις ενθουσιώδεις προσπάθειες επικοινωνιακής εκμετάλλευσης ενός έργου από διάφορους, σχετικούς και άσχετους, αυτές τις ακατάσχετες παραθέσεις αριθμών, καινοτομιών, επιτευγμάτων για το έργο, όμως για την τεράστια καθυστέρηση του δρόμου και τις συνέπειές της ουδείς έχει ζητήσει μια συγνώμη απ’ τις γενιές που τον στερήθηκαν στα καλύτερα χρόνια της ζωής τους.

Για τις νέες γενιές, τα παιδιά που σπουδάζουν, τους νέους που ταξιδεύουν, που διασκεδάζουν, που εργάζονται πιο μακριά, επιτέλους οι μετακινήσεις τους θα είναι ασφαλείς και γρήγορες. Μπορεί βέβαια ο ζοφερός φόρος αίματος να εξέλιπε, όμως αυτό αφορά μόνο το μισό εθνικό οδικό δίκτυο της Ηλείας, το «Πάτρα – Πύργος». Ο «πόλεμος» λοιπόν δεν τελείωσε επειδή κερδήθηκε μια μάχη, δύσκολη και χρονοβόρα. Υπάρχουν ακόμη τέσσερα σκληρά μέτωπα: «Πύργος – Τσακώνα», «Κόμβος Πύργου – Αλφειός», σύνδεση με Αρχαία Ολυμπία και ολοκλήρωση τμήματος «Αρχαία Ολυμπία – Βυτίνα».

Ο αγώνας λοιπόν συνεχίζεται. Γιατί ο τόπος αυτός που ζούμε και τον αγαπάμε τόσο πολύ, ο τόπος αυτός που έπρεπε να ήταν πολύ ψηλά εδώ και δεκαετίες αλλά αφέθηκε να βαλτώνει στις τελευταίες θέσεις ανάπτυξης, πρέπει τώρα να τρέξει ταχύτατα για να προφτάσει τους άλλους, να μην μείνει ουραγός και βουλιάξει στην παρακμή…