Ο αγώνας για εντοπιστεί η ζωική προέλευση του Covid-19 ή του νέου κορονοϊού, όπως τον λέμε όλοι, έχει ξεκινήσει για τα καλά. Η πηγή από την οποία προήλθε ο ιός θεωρείται ένα κρίσιμο μυστήριο που πρέπει να λυθεί. Όμως η εικασίες σχετικά με το πιο άγριο ζώο αρχικά έφερε τον ιό αποκρύπτει τον θεμελιώδη λόγο για τον οποίο έχει αυξηθεί η ανθρώπινη ευπάθεια στις πανδημίες. Κι αυτός είναι ο επιταχυνόμενος ρυθμός της απώλειας των οικότοπων.
Από το 1940, εκατοντάδες παθογόνα μικρόβια εμφανίστηκαν ή επανεμφανίστηκαν σε εδάφη όπου ουδέποτε υπήρξαν πριν. Για παράδειγμα ο HIV, ο Έμπολα στη Δυτική Αφρική, ο Ζίκα στην Αμερική καθώς και αρκετοί νέοι κοροναϊοί. Η πλειοψηφία τους, το 60%, εμφανίστηκαν αρχικά σε ζώα. Σε ορισμένες περιπτώσεις σε κατοικίδια ή ζώα κτηνοτροφίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ωστόσο, πάνω από τα δυο τρίτα, εμφανίστηκαν σε άγρια ζώα.
Τα άγρια ζώα αντιμέτωπα με την εξαφάνιση
Η καταστροφή των οικότοπων απειλεί μεγάλο αριθμό άγριων ειδών με εξαφάνιση. Ανάμεσα σε αυτά φυτά και ζώα από τα οποία εξαρτάται ιστορικά η φαρμακοποιία μας. Αναγκάζει επίσης τα άγρια είδη προκειμένου να επιβιώσουν να μετακινηθούν σε μικρότερα κομμάτια του φυσικού ενδιαιτήματος. Αυτό αυξάνει την πιθανότητα να έρθουν σε επαναλαμβανόμενη στενή επαφή με τους ανθρώπινους πληθυσμούς που έχουν επεκταθεί στο δικό τους φυσικό περιβάλλον. Είναι αυτό το είδος της επαναλαμβανόμενης και στενής επαφής που επιτρέπει στα μικρόβια να περάσουν στον άνθρωπο και τα μετατρέπει από καλοήθη ζωικά μικρόβια σε θανατηφόρα παθογόνα για τον άνθρωπο.
Αποψίλωση δασών και επιδημικές εκρήξεις
Για παράδειγμα η περίπτωση του Έμπολα. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2017, οι επιδημίες του Έμπολα που έχουν συνδεθεί με διάφορα είδη νυχτερίδας, είναι πιθανότερο να εμφανιστούν σε περιοχές της Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής που έχουν πρόσφατα αποδασωθεί. Η μείωση των δασών αναγκάζει τις νυχτερίδες να πετάξουν και να αναζητήσουν καταφύγιο στα δέντρα κτημάτων και αυλών, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα ένας άνθρωπος να φάει, για παράδειγμα, ένα φρούτο καλυμμένο με σάλιο νυχτερίδας ή να κυνηγήσει το ζώο για να το διώξει και να το σκοτώσει εκθέτοντας έτσι τον εαυτό του στα μικρόβια που αυτό φέρει.
Τέτοιου είδους επαφές επιτρέπουν σε πολλούς ιούς που είναι ακίνδυνοι στις νυχτερίδες, όπως ο Έμπολα, ο Νίπα (κυρίως στη Μαλαισία και το Μπαγκλαντές) και ο Μάρμπουργκ, να εισέλθουν στους ανθρώπινους πληθυσμούς. Όταν αυτού του είδους τα γεγονότα «διασποράς» συμβαίνουν αρκετά συχνά, τα μικρόβια μπορούν να προσαρμοστούν στο σώμα μας και να εξελιχθούν σε παθογόνα για τον άνθρωπο.
Η καταστροφή των οικοτόπων καταστρέφει επίσης τα μεγέθη του πληθυσμού διαφόρων ειδών πράγμα που με τη σειρά του μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα εξάπλωσης ενός ιού. Ο ιός του Δυτικού Νείλου, που μεταφέρεται από μεταναστευτικά πτηνά, είναι ένα παράδειγμα.
Ο παράγοντας της κατανάλωσης κρέατος
Δεν είναι μόνο η καταστροφή των οικοτόπων που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης των ασθενειών αλλά και αυτό με το οποίο οι άγριοι βιότοποι αντικαθίστανται. Για να εξυπηρετηθεί η κατανάλωση κρέατος, οι άνθρωποι έχουν ισοπεδώσει εκτάσεις στο μέγεθος της Αφρικής για να εκτρέφουν ζώα που προορίζονται για την αγορά κρέατος. Ορισμένα από αυτά τα ζώα παραδίδονται μέσω του παράνομου εμπορίου άγριας πανίδας. Εκεί βρίσκονται σε διπλανά κλουβιά με άγρια είδη που πολύ σπάνια θα συναντούσαν στη φύση κάτι που επιτρέπει στα μικρόβια να μεταφέρονται από το ένα είδος στο άλλο. Αυτή ήταν η διαδικασία που «γέννησε» τον κορονοϊό που προκάλεσε την επιδημία SARS 2002-03 και ενδεχομένως τον νέο κορονοϊό που μας πλήττει σήμερα.
Τι μπορούμε να κάνουμε
Τα καλά νέα είναι ότι επειδή δεν είμαστε παθητικά θύματα των μικροβίων που εισβάλλουν στο σώμα μας αλλά είμαστε εμείς που μετατρέπουμε τα αβλαβή μικρόβια σε παθογόνα που προκαλούν πανδημίες, μπορούμε να κάνουμε πολλά για να μειώσουμε τον κίνδυνο της εμφάνισής τους. Μπορούμε να προστατεύσουμε τα οικοσυστήματα της άγριας ζωής, έτσι ώστε να μην τα διασχίζουν οι επικίνδυνοι μικροοργανισμοί.
Μπορούμε επίσης να παρακολουθούμε ενεργά τα σημεία όπου τα μικρόβια των ζώων είναι πιο πιθανό να μετασχηματιστούν και να αντιμετωπίσουμε εκείνα που δείχνουν σημάδια προσαρμογής στο ανθρώπινο σώμα προτού αυτά προκαλέσουν επιδημίες. Αυτό είναι κάτι που έχει ήδη επιτευχθεί σε αρκετές περιπτώσεις. Ωστόσο, οι ανθρώπινες και – σε κρατικό επίπεδο – πολιτικές δεν δείχνουν να έχουν πάρει αυτόν τον προσανατολισμό. Έτσι, η σκιά της επόμενης πανδημίας, αρχίζει να διαγράφεται κι όχι μόνο λόγω του Covid-19.
Οι επιδημιολόγοι λένε ότι «τα κρούσματα είναι αναπόφευκτα, αλλά οι πανδημίες είναι προαιρετικές». Αλλά οι πανδημίες παραμένουν προαιρετικές μόνο αν έχουμε τη βούληση να διαταράξουμε την πολιτική μας τόσο εύκολα όσο καταστρέφουμε τη φύση και την άγρια ζωή. Γιατί στο τέλος δεν υπάρχει πραγματικό μυστήριο σχετικά με την πηγή των πανδημιών. Δεν είναι ούτε ο παγκολίνος, ούτε η νυχτερίδα. Είναι ο πληθυσμός των πιο θερμόαιμων πρωτευόντων: είμαστε εμείς.
