(προγονοπληξία – προοδοπληξία)
Έννοιες που στο διηνεκές αλληλοσυγκρούονται

Του Γιώργου Ευθυμίου, Εκπ/κού

Συχνά κατατάσσουμε τους ανθρώπους σε συντηρητικούς και προοδευτικούς. Τους κολλάμε δηλ. την ετικέτα που τους προσδίδει τον ανάλογο χαρακτηρισμό και νοιώθουμε ικανοποίηση, γιατί πιστεύουμε πως ξέρουμε ,ποια στάση ζωής παίρνουν οι μεν και ποια οι δε απέναντι στα ζητήματα που απασχολούν τον άνθρωπο και την κοινωνία κι επομένως συμπεραίνουμε για το ποιοι είναι οι ωφέλιμοι και ποιοι οι βλαπτικοί.

Αλλά ας δούμε τι σημαίνει συντηρητισμός και τι προοδευτισμός. Δε χωρεί αμφιβολία ότι ανάμεσα στις δυο έννοιες υπάρχει μια αντίθεση. Γιατί η συντηρητικότητα, όπως λέει και η λέξη, εκφράζει τη συντήρηση, δηλαδή την προσήλωση στο περασμένο, στο παλιό, ενώ η προοδευτικότητα εκφράζει την τάση για αλλαγή, για κάτι καινούργιο και σύγχρονο. Είναι, με άλλα λόγια, έννοιες αντιτιθέμενες μεταξύ τους.

Έτσι, στην πρώτη προσδίδουμε αρνητικά στοιχεία, ενώ στη δεύτερη θετικά. Κάποιοι δηλ. απορρίπτουν κατηγορηματικά τη συντηρητικότητα και επιδοκιμάζουν την προοδευτικότητα.

Είναι άραγε σωστή η στάση αυτή απέναντι στις δυο «φαινομενικά» αντιτιθέμενες έννοιες; Λέμε «φαινομενικά», γιατί η πραγματικότητα αποδεικνύει κάτι άλλο. Αποδεικνύει ότι στοιχεία θετικά υπάρχουν και στις δυο έννοιες. Όπως υπάρχουν και αρνητικά.
Μια αξία που διαφυλάχτηκε, συντηρήθηκε ανά τους αιώνες και στήριξε τον άνθρωπο και την κοινωνία, δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί αρνητική, αφού η προσφορά της υπήρξε θετική και σαν τέτοια, ίσως , θα εξακολουθεί να επηρεάζει την κοινωνία, άγνωστο ακόμη για πόσους αιώνες.
Το ίδιο μια καινούργια αξία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί προοδευτική κι επομένως θετική, επειδή μόνο και μόνο είναι καινούργια και αντικαθιστά μια παλιά, που έκλεισε ο κύκλος της επιρροής της στον άνθρωπο, αφού η εξέλιξη αυτό επιβάλλει, όπως και της καινούργιας η επιρροή θα εκτοπισθεί από μιαν άλλη στο βάθος του χρόνου.

Κατόπιν αυτού δεν πρέπει να είναι κανείς προκατειλημμένος απέναντι της μιας ή της άλλης έννοιας. Είναι λάθος να απορρίπτει κάτι προκαταβολικά ως παλιό ή να υιοθετεί άκριτα και αβασάνιστα κάτι ως καινούργιο, επειδή είναι διαφορετικό από το προηγούμενο.

Θετικά και αρνητικά στοιχεία υπάρχουν και στις δυο έννοιες. Ο συντηρητισμός, ο παρεξηγημένος πολλές φορές, μπορεί να είναι πιο εποικοδομητικός , όταν εμμένει στην επιβίωση από το παρελθόν θεσμών και αξιών με αναλλοίωτο κύρος και ο προοδευτισμός, στο όνομα μιας εξέλιξης με αμφίβολο κύρος, να αποβαίνει στην πραγματικότητα οπισθοδρομικός , αντίθετα απ’ ό,τι δηλώνει ο όρος.

Χωρίς αμφισβήτηση όμως ο συντηρητισμός τις πιο πολλές φορές δηλώνει την προσήλωση σε αναχρονιστικές, πεπαλαιωμένες και ξεπερασμένες από την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας αξίες και αρχές (προλήψεις, δεισιδαιμονίες, «πιστεύω»….), που θέλουν την τήρηση του γράμματος και όχι της ουσίας και ο προοδευτισμός ταυτίζεται με το ορθότερο, το υγιέστερο, το βελτιωμένο, με αυτό που εκτόπισε το λανθασμένο και αναχρονιστικό. Η γη π.χ. είναι επίπεδη, η γη δεν κινείται, οι θεοί είναι δώδεκα ….., τίμια γυναίκα είναι εκείνη που δεν έχει γνωρίσει άνδρα μέχρι να την παντρέψουν με συνοικέσιο .

Αυτό όμως δε σημαίνει ότι κάθε τι του παρελθόντος είναι αρρωστημένο. Το παρελθόν με τις αξίες του και τους θεσμούς του (Ελευθερία, Δημοκρατία, Δικαιοσύνη, Ισονομία, Ισηγορία, Αξιοπρέπεια, Αλληλεγγύη, Αλληλοσεβασμός, Γλώσσα, Οικογένεια, Πατρίδα….) είναι η αστείρευτη πηγή που τροφοδοτεί το λαό για τη συνέχιση της ύπαρξής του αλλά και της ευημερίας του. «Λαοί που δε θυμούνται το παρελθόν τους, είπε κάποιος σοφός, είναι υποχρεωμένοι να το ξαναζήσουν». Να ζήσουν τα δεινά του εμφύλιου πολέμου, όταν δεν διδάχτηκαν τίποτε από το παρελθόν.

Εκείνο που χρειάζεται μόνο είναι να μη μένουμε προσκολλημένοι στο στείρο παρελθόν, παρασυρόμενοι από μια κακώς εννοούμενη προγονοπληξία. Το παρελθόν ήταν καλύτερο, λένε, γιατί το παιδί με το βούρδουλα μάθαινε γράμματα, έδειχνε σεβασμό, υποτασσόταν στους γονείς, δε διαμαρτυρόταν στον εργοδότη, δεν αντιμιλούσε στο δάσκαλο και στο αφεντικό, ενώ τώρα….. λες και δε φταίει η κοινωνία η ίδια, δε φταίει το εκπαιδευτικό σύστημα, δε φταίει η διαφθορά των μεγάλων, δε φταίει ο υλικός ευδαιμονισμός…..

Ας δούμε τώρα την αντίπερα όχθη. Την πλευρά δηλ. του προοδευτισμού. Μήπως και οι λεγόμενοι προοδευτικοί δεν κάνουν το ίδιο λάθος, όταν αρνούνται τα πάντα από το παρελθόν και κυριεύονται από μιαν άγονη και ανεδαφική προγονοπληξία και προοδοπληξία, που γκρεμίζουν κάθε τι, που κράτησε ακλόνητη ανά τους αιώνες τη φυλή μας, παρότι έγραψε μια πολυκύμαντη ιστορία με υποταγές και θριάμβους, χωρίς όμως να χάσει ούτε για μια στιγμή την πυξίδα της, που την κατευθύνει σταθερά προς τη δόξα και το μεγαλείο;
Είναι όμως γνωστό πως η άγονη άρνηση δεν οδηγεί στο χτίσιμο του καινούργιου. «Είμαι εγώ ο γκρεμιστής, γιατί είμαι εγώ κι ο χτίστης» , λέει ο Παλαμάς στο Δωδεκάλογο του Γύφτου.

Δημιουργούς, χτίστες του καινούργιου μάς θέλει η ζωή, αφού στηριχτούμε στα υλικά του παρελθόντος, που αντέχουν ακόμη, ενώ τα άλλα να τα πετάξουμε ως άχρηστα κι επιβλαβή.

Ο θρησκευτικός φανατισμός, ο εθνικισμός, η ιερή εξέταση κράτησαν για αιώνες (και κρατούν ακόμη) και αποτέλεσαν τροχοπέδη στην εξέλιξη των κοινωνιών και στίγμα του ανθρώπινου πολιτισμού. Ο Θεός «φόβητρο» κι όχι ο Θεός «της Αγάπης» κάνει μεγάλη ζημιά στον απλοϊκό άνθρωπο, γιατί «πιστεύει» από φόβο και όχι από καθήκον, από πίστη, που συγκλονίζει το «είναι» του όλο.
Η αναγραφή του θρησκεύματος στην ταυτότητα – ίσως χρήσιμη μαζί με άλλα στοιχεία , ίσως όχι – δεν είναι η ουσία. Είναι το τυπικό. Γιατί, ενώ στις ταυτότητες όλων σχεδόν των Ελλήνων πολιτών γράφεται το Χ.Ο. , πόσοι όμως απ’ αυτούς πιστεύουν αληθινά ή και πόσοι δεν είναι και εντελώς άθεοι ή και «παρασυρμένοι» από άλλα δόγματα, ενώ τηρούν προς το «θεαθήναι τοις ανθρώποις» όλα τα καθιερωμένα από την Ορθόδοξη θρησκεία (βάφτιση, γάμο, εξομολόγηση, εκκλησιασμό…);

Όχι λοιπόν εμμονή σ’ ό,τι έπαυσε να αποτελεί αληθινό κύτταρο της ζωής μας αλλά ούτε και ισοπέδωση των πάντων στο όνομα μιας υστερίας, που έχει καταλάβει τελευταία τους ιθύνοντες τους λαούς της Δύσης, για να επιβάλουν την παγκοσμιοποίηση των συμφερόντων των ισχυρών, χωρίς να ελεγχθεί ποια επίδραση θα έχει στους λαούς που θα χάσουν τον προσανατολισμό τους, αφού υπάρχει το ενδεχόμενο να αφομοιωθούν από τους ισχυρότερους και να ξεχάσουν, μετά όχι από πολλές , αλλά λίγες δεκαετίες ίσως, τις ρίζες τους, τις αρχές τους, την ιστορία τους, τη γλώσσα τους, τον πολιτισμό τους, τα ήθη κι έθιμά τους.

Εμείς οι Έλληνες θα χάσουμε ακόμη τον Όμηρο, τον Περικλή, το Σωκράτη, τον Πλάτωνα, το Θουκυδίδη, τον Αισχύλο, το Σοφοκλή, τον Ευριπίδη….. ακόμη ίσως και τον Καζαντζάκη κι ας είναι τόσο κοντά μας, γιατί όχι και το Σεφέρη, τον Ελύτη, το Ρίτσο…. Γιατί ποιος ξέρει ποιο θα είναι το περιεχόμενο των βιβλίων που θα διαβάζουν τα παιδιά μας, τα παιδιά όλου του κόσμου, αφού αυτό θα επιλέγεται και θα συντάσσεται με τα τελευταία ηλεκτρονικά μέσα από ποιους; Από τους μικρούς λαούς, τους ανίσχυρους; Φυσικά όχι.
Απαισιόδοξες ίσως σκέψεις. Προβληματισμοί όμως για το αύριο, γιατί λίγοι είναι εκείνοι που ξέρουν τι σημαίνει παγκοσμιοποίηση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας . Κι αν έχουν πει κάτι κάποιοι, περιστρέφεται γύρω από την οικονομία, γιατί «Τ’ άσπρα γκρεμίζουν κάστρα, κατεβάζουν τ’ άστρα», όπως λέει ο σοφός λαός. Που σημαίνει ότι με το χρήμα εξαγοράζονται τα πάντα, ακόμη και οι θεωρούμενες υγιείς, αδιάφθορες, αδέκαστες και ακέραιες συνειδήσεις.

Ας μας πουν λοιπόν οι ισχυροί: τι μέτρα θα ληφθούν, τώρα μάλιστα που ο κάθε λογής συγχρωτισμός διευρύνεται, για να μη χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα, να μην αλλοιώσουμε τον πολιτισμό μας, που έχει ιστορία τεσσάρων και πλέον χιλιάδων χρόνων, να μην παύσουμε να μιλάμε τη γλώσσα μας(κάποια Υπ. Παιδείας κάποτε είχε προτείνει ως πρώτη γλώσσα στα σχολεία την Αγγλική), που δάνεισε τόσες γλώσσες του κόσμου, για να βοηθήσει τους λαούς να επικοινωνούν αλλά και να προάγουν την επιστήμη τους; Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υιοθετούμε το ρατσισμό και τον εθνικισμό, που θέλουν τη διάκριση των λαών σε ανώτερους και κατώτερους, σε εχθρούς και φίλους…. (βλέπε εικόνα στα σύνορα Λευκορωσίας – Πολωνίας), πράγμα που προσκρούει στην εντολή του ιδρυτή της θρησκείας μας, που διακήρυξε «πάντες (λευκοί και μαύροι…) εις εσμέν (ένας είμαστε…)».

Περιμένουμε, μετά απ’ αυτά απάντηση στον προβληματισμό αυτόν, που νομίζουμε πως δεν είναι μόνο δικός μας αλλά και όλων όσων γαλουχήθηκαν με τον πανάρχαιο Ελληνικό πολιτισμό, που εξημέρωσε τον άνθρωπο και τον έκανε Άνθρωπο αληθινό. Άνθρωπο της Πόλης, της Πολιτείας, του Πολιτισμού, παίρνοντάς τον από τα σπήλαια όπου ζούσε ως «άγριο θηρίο, ζώο αιμοχαρές», όπως λέει ο Σοπενχάουερ. Ποιος όμως θα μας απαντήσει…;