Ο Δημήτρης Σπύρου, καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, φιλοξενείται στη στήλη «Συνάντηση με τους Μέντορες» στο περιοδικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης Παιδικού Κινηματογράφου. Μιλά για τη διαδρομή του, τα όνειρά του, τα παιδιά κι αποκαλύπτει τα μυστικά συστατικά που καθιστούν μια παιδική ή νεανική ταινία, ποιοτική και αξιόλογη. Τη συνέντευξη παραχώρησε στην Ξιάο Ζου, κορυφαία διανομέα νεανικών ταινιών με καταγωγή από την Κίνα και έδρα τον Καναδά, η οποία συμμετείχε στο Olympia Creative Ideas Pitching Lab στο πρόσφατο Φεστιβάλ (2020), συμβουλεύοντας νέους κινηματογραφιστές που θέλουν να ασχοληθούν με το παιδικό και νεανικό κινηματογράφο.
«Ο Δημήτρης ενσαρκώνει τις καλύτερες αρετές της αρχαίας πατρίδας του. Είναι κινηματογραφιστής, ηθοποιός, παιδαγωγός, διανομέας, ιδρυτής και διευθυντής του πρώτου Φεστιβάλ κινηματογράφου για παιδιά στη χώρα του -τόσα δώρα με τελικό αποδέκτη πάντα τα παιδιά. Τόσο στις καλές εποχές, όσο και στις κακές (θυμηθείτε την οικονομική κρίση του 2008), υπήρξε σταθερός και αμετακίνητος στην αποστολή του: στην παρουσίαση των ποιοτικότερων ταινιών για παιδιά στην Ελλάδα (συμπεριλαμβανόμενων και των προσφυγόπουλων στα Κέντρα Κράτησης). Είναι ένας άντρας με ευγενική καρδιά και καθαρό μυαλό που μπορεί να διατηρεί τον έλεγχο των καταστάσεων. Κι επειδή λατρεύει την κινεζική ταινία The King of Masks, τον φωνάζω «Βασιλιά του Παιδικού Σινεμά», ε, τουλάχιστον για την Ελλάδα», γράφει στην εισαγωγή της η Ξιάο Ζου.
Έχεις αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής σου στον ποιοτικό κινηματογράφο για παιδιά και νέους. Πώς ξεκίνησαν όλα;
Με τον κινηματογράφο για παιδιά και νέους, συναντηθήκαμε κάπως… τυχαία! Ως το 1990, παρότι ήμουν ήδη ένας πολύ ενεργός κινηματογραφιστής – είχα σκηνοθετήσει αρκετά ντοκιμαντέρ και μικρού μήκους μυθοπλασίας, είχα γράψει σενάρια για τηλεοπτικά σίριαλ, είχα παίξει ως ηθοποιός στο θέατρο και τον κινηματογράφο – δεν είχα ιδέα ότι υπήρχε ως ξεχωριστό είδος ο «κινηματογράφος για παιδιά και νέους». Στην Ελλάδα, το είδος ήταν εντελώς άγνωστο και ο παιδικός κινηματογράφος ήταν ταυτόσημος με τις ταινίες της Ντίσνεϊ.
Εκείνη την εποχή γύρισα την ταινία μεγάλου μήκους που λεγόταν «Ο Ψύλλος». Ήταν μια ταινία που είχε πρωταγωνιστή ένα δωδεκάχρονο αγόρι, αν και για μένα είναι μια ταινία για όλες τις ηλικίες. Όταν ολοκλήρωσα το σενάριο και απευθύνθηκα σε παραγωγούς όχι μόνο αρνούνταν να τη χρηματοδοτήσουν, αλλά με προέτρεπαν να εγκαταλείψω το σχέδιο. «Ποιος θα πάει στο σινεμά να δει μια ταινία με ένα πιτσιρικά που βγάζει μια χειρόγραφη εφημεριδούλα σε ένα χωριουδάκι;», μου έλεγαν. Πίστευα στην ταινία και την έκανα σε παραγωγή δική μου, ρισκάροντας τα πάντα. Όταν την ολοκλήρωσα και την υπέβαλα στο μοναδικό τότε κινηματογραφικό φεστιβάλ της Ελλάδας, το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, η προκριματική επιτροπή την απέρριψε από το διαγωνιστικό πρόγραμμα. Προβλήθηκε στο πληροφοριακό πρόγραμμα και συνάντησε την ενθουσιώδη υποδοχή του κοινού.
Στη συνέχεια «Ο Ψύλλος» προβλήθηκε και βραβεύτηκε στα Φεστιβάλ Βερολίνου και του Σικάγο και πολλά άλλα διεθνή φεστιβάλ. Έτσι, ακολουθώντας την ταινία σε προβολές στο εξωτερικό, γνώρισα πολλούς συναδέλφους μου σκηνοθέτες ταινιών για παιδιά και νέους, καθώς και στελέχη της νεοσύστατης τότε ECFA (σ.σ: Ευρωπαϊκή Ένωση Παιδικού Κινηματογράφου). Με γοήτευσε αυτό το είδος των ταινιών και ιδίως η κουλτούρα των ανθρώπων που ασχολούνταν με το είδος. Υπήρχε μια ευγενής άμιλλα αντί για σκληρό ανταγωνισμό. Υπήρχε ένα φιλικό περιβάλλον, αλληλοϋποστήριξη κι αγάπη. Και υπήρχε και μια σημαντική παράμετρος που με ενδιέφερε πολύ: η εκπαιδευτική διάσταση! Έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ με το είδος και να διοχετεύσω όλες τις δυνάμεις μου στην ανάπτυξη της παραγωγής και της διανομής και στην Ελλάδα του κινηματογράφου για παιδιά και νέους. Μέσα σ’ αυτή την προσπάθεια εντάσσεται και η δημιουργία του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους. Χωρίς την υποστήριξη της ECFA, δεν θα είχα τολμήσει τη δημιουργία του Φεστιβάλ Ολυμπίας. Η υποστήριξη του Φέλιξ Βαγκιντερχόιζεν ήταν καθοριστική. Τον θεωρώ όχι απλώς υποστηρικτή αλλά συνδημιουργό του Φεστιβάλ Ολυμπίας. Δεν θα ξεχάσω ποτέ ότι στις αρχές Σεπτέμβρη του 1997, ήρθε – με δικά του έξοδα!- από τις Βρυξέλες στην Κολωνία όπου βρισκόμουν, με αποκλειστικό σκοπό του ταξιδιού του να συζητήσουμε λεπτομέρειες για το 1ο Φεστιβάλ Ολυμπίας που θα διοργανώναμε το Δεκέμβρη. Είναι μέλος της οικογένειας του Φεστιβάλ Ολυμπίας, είναι ένας αγαπημένος παντοτινός φίλος. Σημαντική ήταν επίσης η στήριξη από την τότε πρόεδρο της ECFA Έλκε Ριντ και η ενθάρρυνσή από τη Σαρλότε Γκίζε, τον Ράινχολντ Σέφελ και πολλούς άλλους.
Ποιος φανταστικός ή πραγματικός χαρακτήρας σε ενέπνευσε περισσότερο;
Στον κινηματογράφο και στη λογοτεχνία με συναρπάζουν οι καταστάσεις που περιγράφονται με πρωτότυπο τρόπο, ενδιαφέρουσα πλοκή και με καλή δραματουργική ανάπτυξη. Επίσης, μου αρέσουν οι ολοκληρωμένοι χαρακτήρες, ανεξάρτητα αν είναι οι πρωταγωνιστές ή οι ανταγωνιστές τους. Παραδόξως, ενώ θεωρώ ευαγγέλιο την Ποιητική του Αριστοτέλη, έχω διδαχθεί πολλά και από τον Μπέρτολντ Μπρεχτ που προσπαθούσε να αποδομήσει την αριστοτελική αισθητική. Στην πραγματική ζωή με εμπνέουν άνθρωποι που ορθώνουν το ανάστημά τους σε κάθε μορφή αδικίας, που θυσιάζουν το προσωπικό τους συμφέρον για το καλό του κοινωνικού συνόλου και αγωνίζονται για πανανθρώπινα ιδανικά.
Ποιοι είναι οι στόχοι ενός διεθνούς φεστιβάλ παιδικού κινηματογράφου όπως το Φεστιβάλ Ολυμπίας;
Το Φεστιβάλ Ολυμπίας, στα 23 χρόνια της λειτουργίας του προωθεί ταινίες που βοηθούν στην αλληλοκατανόηση ανθρώπων με διαφορετική κουλτούρα, που καλλιεργούν την ενσυναίσθηση, που αναπτύσσουν την κριτική σκέψη και γκρεμίζουν τα στερεότυπα. Δεν αντιμετωπίζουμε τα παιδιά ως καταναλωτές του κινηματογράφου, αντιθέτως επεξεργαζόμαστε προγράμματα που ενεργοποιούν τα παιδιά και τους νέους να γίνουν σινεφίλ, να κατανοούν την κινηματογραφική γλώσσα, να μαθαίνουν να συνεργάζονται μεταξύ τους και γίνονται και οι ίδιοι δημιουργοί.
Κατά την άποψή σου, τι καθιστά μια παιδική ταινία καλή;
Θεωρώ ότι μια ταινία που έχει στο επίκεντρο την παιδική και νεανική ηλικία είναι ενδιαφέρουσα και για τους ενήλικες. Όμως το «αντικειμενικό βλέμμα» (δηλ. η ματιά του ενήλικα) στην προσέγγιση ζητημάτων της παιδικής και νεανικής ηλικίας, πολύ σπάνια παράγει καλές ταινίες. Αντιθέτως, όταν ο δημιουργός κατορθώνει να γίνει ο ίδιος παιδί, να βλέπει τον κόσμο μέσα από τα μάτια ενός παιδιού – σαν να τον βλέπει πρώτη φορά – να αποκαλύπτει την αλήθεια που κρύβει ένα παιδί κάτω από τα αθώα του ψέματα, να εκπλήσσεται με αυτό που είναι αδιάφορο για τον ενήλικα, τότε η ταινία θα είναι πιο αληθινή, πιο ποιητική, πιο ενδιαφέρουσα για τα ίδια τα παιδιά και γοητευτικά νοσταλγική για τους ενήλικες. Θεωρώ ότι η παιδική και νεανική ηλικία, αποτελούν μια δημιουργική πρόκληση για ένα κινηματογραφιστή.
Ποιο είναι το μυστικό της επιτυχίας σου: ο χαρακτήρας σου, οι σπουδές και τα ταξίδια, η σκληρή δουλειά, η καλή τύχη ή απλώς τα καλά γονίδια;
Δεν έχω φτάσει στο σημείο να κάνω τον προσωπικό μου απολογισμό. Δεν ξέρω τι θα μπορούσα να θεωρήσω ως «επιτυχία» απ’ ό,τι έχω κάνει ως σήμερα. Θα περιοριστώ να πω ότι νιώθω ευτυχισμένος γιατί είμαι σ’ έναν διαρκή διάλογο με νέους κι έτσι έχω επεκτείνει για κάποιες δεκαετίες τη δική μου παιδική ηλικία. Κι αν έμαθα κάτι σημαντικό είναι ότι η παιδική ηλικία πρέπει ν αφήνεται να ωριμάζει με τον δικό της ρυθμό και δεν πρέπει να βιαζόμαστε να μετατρέψουμε τα παιδιά σε ενήλικες.
Τι θα ήθελες να πεις μέσω των ταινιών που παρουσιάζονται στο Φεστιβάλ Ολυμπίας στα παιδιά και στη νεολαία που ίσως περνάει δυσκολίες, σχολικό εκφοβισμό, οικογενειακό χωρισμό, αρρώστια, πόλεμο, φτώχεια, covid-19 κλπ.;
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι στερείται το κάθε παιδί, τι το στενοχωρεί, τι το τρομάζει, τι το πληγώνει, τι το αποθαρρύνει, σε τι ελπίζει. Είναι καθοριστικό να εντοπίζουμε έγκαιρα αν ένα παιδί γίνεται επιθετικό, μισεί τον «άλλο», απεχθάνεται το διαφορετικό κλπ. Χρησιμοποιώντας σωστά τον κινηματογράφο, με τη σωκρατική μέθοδο, μπορούμε να εκμαιεύσουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματα των παιδιών, να τα συζητήσουμε μαζί τους, να τα διαπαιδαγωγήσουμε, να τα ευαισθητοποιήσουμε, να τα βοηθήσουμε. Θα επαναλάβω ότι ο κινηματογράφος για παιδιά και νέους, εκτός από την ψυχαγωγική του πλευρά, πρέπει να έχει κι εκπαιδευτική διάσταση.
Έχεις υπάρξει και ο ίδιος καλός κινηματογραφιστής. Τι προσφέρουν τα Φεστιβάλ στην καριέρα μια ταινίας και του δημιουργού της;
Στα Φεστιβάλ οι ταινίες επιτελούν το σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκαν: έρχονται σε επαφή με το κοινό και τους ειδικούς. Αξιολογούνται πολύτροπα. Ανοίγει ο δρόμος για το ευρύτερο κοινό, στις αίθουσες, στις τηλεοράσεις, σε όλων των ειδών τα δίκτυα διανομής. Οι επαγγελματίες έχουν την ευκαιρία να συναντηθούν και να συνάψουν συμφωνίες για διαφόρων ειδών συνεργασίες. Η διεξαγωγή ενός Φεστιβάλ δεν είναι μόνο γεγονός πολιτιστικό, αλλά και οικονομικό και κοινωνικό.
Κάποιοι πιστεύουν ότι αυτό που είναι εθνικό είναι και διεθνές. Συμφωνείς;
Αν οριστεί σωστά το τι θεωρείται εθνικό, τότε ναι, είναι και διεθνές. Όμως το «εθνικό» δεν προσδιορίζεται μόνο από εξωτερικά- επιφανειακά χαρακτηριστικά. Είναι κάτι πιο βαθύ, σύνθετο και πολύπλοκο. Είναι δύσκολο να το συλλάβει και να το εκφράσει κανείς με αυθεντικό τρόπο. «Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί» έλεγε ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Ηράκλειτος. Το ίδιο συμβαίνει και με τις κοινωνίες. Δεν αποκαλύπτονται εύκολα. Τους αρέσει να κρύβονται, να κρατούν τα μυστικά τους.
Πώς θα ήθελες να σε θυμούνται;
Κοινωνικά, ανάμεσα σε παιδιά και νέους και σε καλούς φίλους απ’ όλο τον κόσμο. Επαγγελματικά, στήνοντας ένα δύσκολο, σύνθετο και απαιτητικό κινηματογραφικό πλάνο-σεκάνς, που όταν πω τη λέξη cut, ηθοποιοί, τεχνικοί και κομπάρσοι χειροκροτούν ευχαριστημένοι.
